آیا ایران باستان مهد جشن های تولد بود؟

از چه زمانی روز تولد در میان انسان‌ها مهم شد و آن را جشن گرفتند؟ آیا پای ایرانیان باستان وسط است؟

 

به گزارش راهنماتو، جشن‌های تولد از دیرباز بخشی از زندگی بشر بوده‌اند، اما این که دقیقاً این سنت از کجا آغاز شده، سوالی است که شاید ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده باشد.

 

برخی معتقدند جشن تولدها از مصر باستان شروع شده‌اند، اما مدارک تاریخی نشان می‌دهند که این جشن‌ها به زمان‌های بسیار دورتر و جوامع دیگر نیز برمی‌گردند. در ادامه این مطلب، به تاریخچه و تکامل جشن تولدها از تمدن‌های باستانی تا عصر حاضر می‌پردازیم.

 

جشن تولد به عنوان یک سنت که به صورت سالانه برگزار می‌شود، به طور مشخص به دوران سومری‌ها بازمی‌گردد. در اسناد اقتصادی از شهر لاگاش که به حدود ۴ هزار سال قبل از میلاد مربوط است، به جشن‌های تولد پادشاهان اشاره شده است. این جشن‌ها معمولاً با قربانی کردن حیوانات همراه بودند و در آن، غذای خودشان را با اجدادشات سهیم می‌شدند. به گفته ولادیمیر امیلیانوو، مورخ روسی، این جشن‌ها به دوران فرمانروایی پادشاهان سومری تعلق دارند و این روند با پایان سلطنت لولاندا (پادشاه سومری) متوقف شد.

 

اما برخی تاریخ‌نگاران همچنان معتقدند که جشن تولد‌ها ممکن است به مصر باستان برگردند. در کتاب مقدس، در بخش ۴۰ سفر پیدایش، به جشن تولدی اشاره شده که فرعون در آن روز برای خدمت‌گزارانش مهمانی ترتیب می‌دهد. با این حال، به گفته امیلیانوو، جشن تولدهای فرعون‌ها تا دوران بطلمیوسی‌ها (قرن ۳ تا ۳۰ پیش از میلاد) شناخته‌شده نبودند.

 

در ایران باستان، جشن تولد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و این سنت به ویژه در میان طبقات اشرافی و پادشاهان رایج بود. هرودوت، مورخ یونانی، در قرن پنجم پیش از میلاد، در کتاب خود به نام «تاریخ‌ها» از آداب و رسوم ایرانی‌ها در رابطه با جشن تولد سخن گفته است. طبق نوشته‌های هرودوت، ایرانی‌ها در روز تولد خود، بزرگترین جشن‌ها را برگزار می‌کردند و این روز را از همه روزهای سال مهم‌تر می‌دانستند. در این روز، معمولاً سفره‌ای پر از خوراکی‌های مختلف و شیرینی‌ها و تنقلات لذیذ برپا می‌شد و مردم جشن‌های بزرگی می‌گرفتند. جالب است که این جشن‌ها نه تنها در میان شاهان و اشراف، بلکه در میان طبقات پایین‌تر جامعه نیز رواج داشت و نشان از اهمیت و ارزش تولد در فرهنگ ایرانی داشت.

 

این جشن‌ها در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، به ویژه در دوران هخامنشیان و ساسانیان، ادامه داشت و همیشه با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شد.

 

یکی از ویژگی‌های بارز جشن‌های ایرانی‌ها در روز تولد این بود که مردم باور داشتند این روز، روزی ویژه است که باید به آن احترام گذاشته و از آن به عنوان نشانه‌ای از تجدید حیات و شروع دوباره زندگی استفاده کنند.

 

علاوه بر آن، در ایران باستان، رسم‌هایی چون برگزاری جشن‌های شاد و اهدا هدایا در روز تولد نیز مرسوم بود. حتی برخی متون تاریخی نشان می‌دهند که در روز تولد، برخی از بزرگان ایران، به ویژه در دربار پادشاهان، از افراد خانواده و درباریان خود می‌خواستند که هدایا و احترام بیشتری را به صاحب تولد تقدیم کنند. این مراسم‌ نه تنها فرصتی برای جشن و سرور بود، بلکه در بسیاری از موارد، به عنوان نمادی از اتحاد و قدرت دربار و سرزمین نیز محسوب می‌شد.

 

در دوران جمهوری روم (۵۰۹ تا ۲۷ پیش از میلاد)، جشن تولد به یک سنت رایج تبدیل شد. برای نمونه، در نمایشنامه لاتینی «پسوئدولوس» که در ۱۹۱ پیش از میلاد اجرا شد، به یک جشن تولد اشاره شده است. همچنین، در نامه‌ای از سیسرو، سخن‌گوی رومی، در ۵۰ پیش از میلاد، به جشن تولد دخترش اشاره شده است. این سنت در دوران امپراتوری روم ادامه یافت و در قرن اول میلادی، مردم به جشن تولد شخصیت‌های مشهور خود اهمیت می‌دادند.

 

سنت جشن تولد مدرن که امروز می‌شناسیم، از دوران رنسانس آغاز شد و در دوره صنعتی به شکوفایی رسید. طبق پژوهش‌های هیزکی شوهام، مورخ دانشگاه بار ایلان،  دوران صنعتی‌سازی نیاز به زمان‌بندی و ثبت لحظات مهم زندگی را ایجاد کرد. در اواخر قرن نوزدهم، در غرب اروپا و آمریکای شمالی، جشن‌های تولد به شکلی که امروز می‌شناسیم، آغاز شد. این جشن‌ها به ویژه در میان طبقات مرفه، با کیک، شمع، و هدایا برگزار می‌شد. اما تا اوایل قرن بیستم، این سنت به طبقات مختلف جامعه گسترش یافت.

 

جشن تولد، اگرچه در تاریخ تکامل یافته، اما همواره هسته‌ای ثابت داشته است: مهمانی‌هایی که در آن‌ها همه افراد، از دوستان و خانواده گرفته تا اجداد، با خوراکی‌های فراوان جشن می‌گیرند. این سنت‌ها، هرچند در طول تاریخ تغییر کرده‌اند، اما اهمیت روز تولد در زندگی فردی همچنان باقی‌مانده است.