گم شدن ۳۰ درصد آب شرب کشور

این روز‌ها چالش کمبود آب، جدی‌ترین بحران کشور به حساب می‌آید. به حدی چالش کمبود در کشور جدی شده است که بنابر اعلام رسمی سازمان آب کشور تا به امروز 50 شهر در 24 استان دچار تنش آبی هستند. در همین راستا داده‌های رسمی حاکی از آن است که حجم فعلی آب ذخیره‌شده در سد‌های تهران به حدود ۱۴ درصد ظرفیت مخازن رسیده است؛ رقمی که در مقایسه با سال گذشته و میانگین درازمدت، حاکی از یک کاهش چشمگیر است. عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، در روز گذشته اعلام کرد: «مجموع بارش‌ها در سال آبی جاری تا ۲۸ تیر ماه، ۱۴۷ میلی‌متر بوده که نسبت به دوره مشابه درازمدت ۳۸ درصد و نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم.»

 

به گزارش فرهیختگان، گرچه تنش آبی امسال به واسطه تداوم چندساله خشکسالی در کشور به وضعیت خطرناکی رسیده، اما بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد به دلیل قرارگیری ایران در یک موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک و با میانگین بارش پایین، مشکل و بحران کمبود آب از زمان‌های بسیار قدیم همراه ایران بوده و تنها دلیل پایداری کشورمان در طول تاریخ، مدیریت مصرف آب از سوی مردم بوده است. این مدیریت از اختراع قنات در ایران شروع شده و به آب انبار‌ها می‌رسد. ضلع سوم و اصلی پایداری ایرانیان در طول تاریخ، مدیریت مصرف و درک اهمیت حذف مصارف غیرضرور بوده است. مدیریت مصرف گرچه در زمان‌های قدیم به یک فرهنگ عمومی تبدیل شده بود، اما در عصر حاضر مدیریت مصرف در سطح جهان با سیاستگذاری دولت‌ها در حوزه «اقتصاد آب» امکان‌پذیر است. اقتصاد آب یعنی توجه به قیمت‌های نسبی آب، عدم قیمت‌گذاری پایین و عدم مفت‌فروشی که انگیزه صرفه‌جویی را از خانوار و دولت و حتی تولیدکننده وسایل برقی، سرمایشی و گرمایشی می‌گیرد. یکی از موارد قابل تأمل در مدیریت مصرف، سهم آب بدون درآمد است.

 

آب بدون درآمد درواقع آب شربی است که دولت تولید می‌کند اما در محاسبات نهایی هیچ عایدی از آن ندارد. بررسی‌های اخیر حاکی از آن است به طور میانگین ۲۸ درصد از آب شرب شهری تولیدی دولت در سال 1402 بدون درآمد بوده و این میزان در دو استان خوزستان و کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد حول و حوش ۵۰ درصد است. 

 

در حالی‌ که کاهش بارش و خشکسالی عوامل اولیه بحران آب در ایران هستند، بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد عامل بنیادین بحران آب، بی‌توجهی مزمن به اقتصاد آب و اشتباهات سیاست‌گذاری در دهه‌های گذشته است. نادیده‌ گرفتن منطق اقتصادی، زمینه‌ساز بروز بحران‌های ثانویه‌ای شده که امروز تحت عنوان ناترازی آبی، مصرف بی‌رویه، هدررفت و آب بدون درآمد شناخته می‌شوند.

 

بر اساس گزارش وزارت نیرو در تابستان ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، بیش از ۲۸ درصد از آب توزیعی کشور تحت عنوان «آب بدون درآمد» طبقه‌بندی می‌شود؛ یعنی آب‌هایی که برای دولت درآمدی ندارند، زیرا یا نشت می‌کنند، یا لوله‌ها فرسوده‌اند، یا کنتورها دست‌کاری شده یا نصب نشده‌اند.

 

علاوه بر این، مصرف غیرمجاز و استفاده رایگان نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها و دستگاه‌های دولتی نیز در این رده قرار می‌گیرند.

 

بررسی‌های آماری وزارت نیرو از روند تغییرات سهم آب بدون درآمد از کل آب شرب شهری نشان می‌دهد این سهم از سال ۱۳۹۲ تا مهرماه ۱۴۰۳ حدود ۴ واحد درصد افزایش یافته و از ۲۴.۷ درصد به ۲۸.۳ درصد رسیده است. تا کنون این روند افزایشی ادامه داشته و در برخی مناطق تا حدود ۳۰ درصد نیز گزارش شده است. گفتنی است‌ این سهم در سال ۱۴۰۲ و هفت‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ ثابت مانده و تغییری نداشته است. کمترین میزان آب بدون درآمد در این ۹ سال مربوط به سال ۱۳۹۷ با ۲۴ درصد بوده و پس از آن در سال ۱۳۹۸ با رشد ۸ دهم درصدی مواجه بوده‌ایم. اما به‌طور کلی، در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ سهم آب بدون درآمد در شهرها روندی نزولی داشته است.

 

بنفشه زهرایی، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران در گفت‌وگویی که در روزهای اخیر در فضای مجازی دست به دست می‌چرخد هشدار داد که با پنجمین سال متوالی خشکسالی و کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها، سدهای تأمین‌کننده آب پایتخت به پایین‌ترین سطح خود رسیده‌اند و در حال مصرف آب «کف مخزن» هستند. بر اساس این پیش‌بینی، تهران در شهریورماه سد «ماملو» را از دست خواهد داد و پس از آن، سدهای لار، لتیان و کرج نیز در خطر خواهند بود. این سناریو مشابه بحرانی است که پیش‌تر در همدان با اتمام کامل آب سد اکباتان رخ داد و به قطعی‌های طولانی آب منجر شد. در همین راستا شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز با تأیید این شرایط اضطراری، اعلام کرده ذخایر آبی سدها در پایین‌ترین سطح خود در ۱۰۰ سال گذشته قرار دارند.