پیوند تاریخی قفقاز با تمدن ایرانی

عصر ایران؛ جواد لگزیان - با کتاب امروز به سرزمین باستانی قفقاز می‌ رویم تا از رهگذر شناخت حکومت‌های محلی قفقاز در دوره باستان، پیوند تاریخی آن با ایران فرهنگ‌ساز و تمدن‌آفرین را مرور کنیم. سرزمینی که روزی زادگاه شاعری چون نظامی گنجی بوده است و تا ابد در پرتو زرین زبان فارسی.

کتاب «تبارشناسی فرمانروایی‌های قفقاز در دوران باستان – هخامنشی، اشکانی، ساسانی» تالیف دکتر علی علی‌بابایی درمنی که در سی‌وهشتمین جایزه کتاب سال ایران به عنوان شایسته تقدیر شناخته شد، با بهره‌گیری از تمامی منابع موجود تاریخی که به نوعی در ارتباط با سرزمین قفقاز در دوره باستان است، تبار فرمانروایان قفقاز و ساخت فرهنگی و اجتماعی حکومت‌های محلی قفقاز در این دوره را مورد نقد و بررسی قرار داده و به خوبی جایگاه فرهنگی ایران در این اقلیم را تصویر کرده است.

این کتاب که می‌ توان آن‌ را بخشی از «تاریخ ایران باستان» دانست، در برگیرندۀ دوران تاریخی است که در آن، به دنبال فروپاشی فرمانروایی هخامنشیان و پایان یافتن فرآیند پدیدار شدن قوم‌های قفقازی در سده سوم و دوم پیش از میلاد، فرمانروایی‌های اُرُنتیان و فارنابازیان که تباری هخامنشی داشتند، در ارمنستان و گرجستان به قدرت رسیدند.

در مقدمه کتاب «تبارشناسی فرمانروایی‌های قفقاز در دوران باستان»  پس از بیان کلیات پژوهش، منابع تاریخی در پنج قسمتِ منابع گرجی، منابع ارمنی، منابع یونانی و یونانی، روایت‌های پهلوی و کتیبه‌های ایرانی و منابع اسلامی بیان شده، و بعد از نقد این منابع در نهایت به معرفی پژوهش‌های نوین در مورد تاریخ قفقاز در دوره باستان آمده است.

فصل نخست به بیان کلیاتی در مورد نام و جغرافیای قفقاز اختصاص یافته و سپس پیشینه و تبار حکومت‌های محلی ارنتیان و آرتاشسیان ارمنستان و فارنابازیان گرجستان مطالعه شده است. 

در فصل دوم در مورد حکومت‌های محلی اشکانی‌تبار و ساسانی‌تبار قفقاز سخن گفته شده است. در فصل سوم ساختار سیاسی حکومت‌های محلی قفقاز در دوره باستان پژوهش می‌ شود. 

در این بخش نقش اشراف قفقازی را در حکومت‌های محلی قفقاز و مناصبی که توسط آنها اداره می‌ شد، تحلیل شده است. سپس صفحاتی خواندنی به نام نگاهی به جامعه قفقاز در دوره باستان آمده است. 

در فصل چهارم و پایانی کتاب، تاثیر حکومت‌های محلی قفقاز در دوره باستان بر ساختار فرهنگی آن سرزمین تحلیل شده است. در این فصل شاخصه‌های مهم فرهنگی از جمله، تاریخ‌نگاری، دین و آثار باستانی قفقاز ملاحظه شده است. 

در این راستا، نمادهای سیاسی- فرهنگی‌ای که شاهان قفقاز به منظور کسب مشروعیت از آن سود می‌ برده‌اند، نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش همچنین بازتاب فرهنگ و نوع زندگی فرمانروایان قفقاز در دوره باستان را بر فرهنگ مادی و معنوی مردم قفقاز در دوره باستان مورد کاوش قرار می‌ دهد.

در فرازی از کتاب می‌ خوانیم که در سده سوم پیش از میلاد در ایران، اشکانیان قدرت را در دست گرفتند. نزدیک به سه سده پس از آغاز فرمانروایی اشکانیان ایران، فرمانروایانی از تبار اشکانی در صحنۀ سیاسی قفقار پدیدار شدند.

پس از آنها نیز در سدۀ سوم میلادی، با به قدرت رسیدن ساسانیان در ایران، پس از چندی، فرمانروایانی با تبار ساسانی در قفقاز به قدرت رسیدند.

بررسی روند دستیابی این فرمانروایی‌ها در قفقاز به قدرت سیاسی نشان می‌ دهد که در قفقازِ دورۀ باستان تنها دودمان‌هایی به قدرت می رسیدند، یا مشروعیت فرمانروایی را  به دست می آوردند که هم‌تبار شاهنشاهان ایران بودند. 

در واقع در نگارش تاریخ دوران باستان ایران، نمی‌ توان نهاد فرمانروایی را در قفقاز را، جدا از نهاد همانند آن در ایران باستان تعریف کرد. به دیگر سخن نهاد فرمانروایی در قفقاز دوره باستان را می‌ توان از سرشت شاهنشاهی‌های ایران در دوره باستان دانست.

کتاب «تبارشناسی فرمانروایی‌های قفقاز در دوران باستان -هخامنشی، اشکانی، ساسانی» تالیف دکتر علی علی‌بابایی درمنی در ۵۳۸ صفحه از سوی انتشارات هزار کرمان رهسپار بازار کتاب شده است.

آقای قاضی: صداوسیما و ساترا صلاحیت نظارت ندارند

بیشتر بخوانید:

اسطوره‌های بین‌النهرین؛ «گیلگمش: کهن‌ترین حماسه‌ بشری»

برای خوبی عجله کن! / معرفی رمان «رستاخیز» تولستوی

به سوی معنای جدید؛ مروری بر کتاب «یا مرگ یا تجدد: دفتری در شعر و ادب مشروطه»

حکایت دوستی و هم‌آوایی؛ مروری بر کتاب «روابط فرهنگی ایرانیان و ترکان»

ده نکته کلیدی برای میانجیگری

عواقب نادانی تاریخی

نقش کلیدی فقرا در ایجاد سکونتگاه‌ های جدید

آیا حق با ژان والژان بود ؟

تماشاخانه

یلدا و قصه‌ی یکی شدن ما..! (فیلم)

آن روزها کنار هم بودن، خودش یک آیین بود / در ارتباط رودررو، چشم‌ها راست و دروغ را لو می‌دهند؛ چیزی که ابزارها از ما پنهان می‌کنند / ما قرار بود از ابزارها استفاده کنیم، اما حالا خودمان را در اختیارشان قراردادیم (فیلم)

فیلم های دیگر