تحلیلگران روس؛ ما سیاست ضد ایرانی را بسیار داغ کرده ایم؛ اما جدا نمی شویم!

 هر چند تنش در روابط بین تهران ـ مسکو از زمان حذف روس ها از برنامه مبادله هسته ای ایران کلید خورده بود، اوج آن به هشدار صریح محمود احمدی نژاد به مدودف و به دنبال آن، رأی مثبت روسیه علیه ایران در شورای امنیت و نیز خطرناک خوانده شدن برنامه هسته ای ایران از سوی رئیس جمهور روسیه برمی گردد، با همه این تفاسیر، روس ها نگران از دست دادن ایران نیز هستند.

به گزارش «تابناک»، تنش در روابط دو کشور همسایه، بیش از آنکه در ایران ایجاد نگرانی کند، سبب نگرانی روس ها شده، زیرا در صورت کاهش سطح روابط، روسیه با از دست دادن بازار اقتصادی ایران، درباره نحوه ارتباط و حمایت ایران از گروه های اسلامی در روسیه نیز برای کرملین دغدغه آور خواهد بود.

در همین باره، «آندره میلووزوروف» با انتشار مقاله ای در پایگاه اینترنتی «اوترو.رو»، ضمن تلاش برای روشن شدن وضع موجود، نوشته است: هفته گذشته، دو رخداد در روابط روسیه ـ ایران روی داد که هر چند در نگاه نخست با یکدیگر چندان همخوانی نداشتند، اما در نتیجه نشانه هایی از تغییرات در روابط دو جانبه را نشان می دهد.

بنا بر این گزارش، دوازدهم جولای، «دیمیتری مدودف»، رییس جمهور روسیه، در جریان دیدار با سفرا و نمایندگان روسیه در کشورهای خارجی، به تهدید برنامه هسته ای ایران اشاره کرد.

وی گفت: «ایران به توانی که در کل بتواند برای تولید سلاح اتمی مورد استفاده قرار گیرد، نزدیک شده است...» و از آنجا که ایران رفتار متناسبی ندارد، «باید نسبت به این کشور محتاطانه رفتار کرد و گفت و گوها را ادامه داد»؛ این سخنان، ادامه سیاست سختی است که مسکو بیش از یک ماه گذشته، با دادن رأی مثبت به قطعنامه دربردارنده تحریم ها از سوی شورای امنیت آغاز کرده است.

بر پایه این گزارش، نویسنده در ادامه نوشته است، اما دو روز پس از سخنان رییس جمهور، «سرگی اشماتکو»، وزیر انرژی روسیه و «سید مسعود میرکاظمی»، وزیر نفت ایران در مسکو بیانیه مشترکی درباره گسترش همکاری های دو کشور در زمینه انرژی امضا کردند؛ این سند نوعی «نقشه راه ها» برای اجرای طرح های مشترک پر سود در زمینه استخراج و پالایش نفت و گاز است.

همچنین برای همکاری در دیگر زمینه ها نیز قرار است برنامه دیگری تنظیم شود: تولید برق، انرژی هسته ای و منابع انرژی احیا شدنی.

روسیه و ایران همچنین می خواهند، بانک مشترکی برای تأمین مالی طرح های نفت و گاز راه اندازی کرده و مکانیزم استفاده از ارزهای ملی در این اهداف را تعیین نمایند. به غیر از این، روسیه و ایران، امکان عرضه بخشی از نفت خامی را که در دو کشور استخراج می شود، در بورس های نفتی خود بررسی خواهند کرد.

به باور نگارنده این نوشتار، از سخنان وزرای دو کشور - که در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک گفته شد - چنین برمی آید که روسیه، همکاری با ایران را نه به ضرر تحریم ها (شورای امنیت) بلکه در کل بر خلاف تحریم هایی که یکجانبه توسط آمریکا و اتحادیه اروپا اعمال شده است، فعال می کند؛ از جمله، روسیه فرآورده های نفتی را به ایران صادر کرده و به گسترش انرژی هسته ای ایران کمک خواهد کرد.

در ادامه این پرسش مطرح می شود که چگونه می توان این عدم تداوم و استمرار را در سیاست روسیه دریافت؟ ممکن است، دولتمردان ما ناگهان به این فکر افتاده اند که سیاست «ضد ایرانی» را بیش از اندازه داغ کرده و بلافاصله تصمیم گرفتند که از شریک آسیایی سنتی خود دلجویی کنند؟ به عبارت دیگر، تحریم ها به جای خود، اما مانند گذشته به گسترش همکاری ها ادامه خواهیم داد.

برخی از کارشناسان روس از جمله «رجب صفروف»، مدیر عامل مرکز مطالعات ایران معاصر نظر بالا را دارند. به باور وی، روسیه در تلاش برای «Reset» در روابط خود با آمریکا بسیار تندروی کرده و حال تلاش می کند بار دیگر وجهه خود، که به خاطر ارتباط با دیگر شرکا متزلزل شده است، به دست آورد.

از دیگر سوی، به دشواری می توان تصور کرد که واکنش تند ایران به اظهارات مدودف، باعث شده که روسیه دو روز پس از آن، یادداشت تفاهم را با ایران امضا کند. بدون تردید این اندیشه در یک آن، به ذهن راه نیافته، بلکه مدت ها روی آن کار شده است؛ حتی آن زمان که روسیه به قطعنامه «ضد ایران» شورای امنیت رأی مثبت داد.

«آندره میلووزوروف» می افزاید: بنابراین، این حرکت روسیه حساب شده بود و نتیجه آن نیز مشهود است؛ «جدا کردن مسأله برنامه هسته ای ایران از همکاری های اقتصادی با تهران.»

این گزارش همچنین یادآور می شود، تحریم های سازمان ملل متحد، تنها معاملاتی را ممنوع می کنند که می تواند برای تولید سلاح هسته ای و ابراز انتقال آن به تهران کمک کنند. مابقی انجام شدنی است. حال واشنگتن هر چه می خواهد بگوید؛ بنابراین روسیه کاملا حق دارد روابط اقتصادی خود را با ایران مورد حمایت قرار داده و گسترش دهد؛ حتی در بخش انرژی و زمینه حساسی مانند انرژی اتمی.

در ادامه این نوشتار، این پرسش مطرح می شود که آیا لازم است با آتش بازی کنیم؟ چرا که مسلما «نقشه راه ها»ی روسیه ـ ایران اصلا به مذاق شرکای غربی ما خوش نخواهد آمد. به علاوه، ممکن است روابط با غرب به این خاطر مخدوش شوند.

حال ما در عوض چه چیز دریافت خواهیم کرد؟ دوستی با ایرانی که متأسفانه چندان ارزش اقتصادی هم ندارد، چرا که برای روسیه، ایران شریکی دارای اولویت نیست و برای ایران نیز روسیه همین جایگاه را دارد.

بنا بر این گزارش، تبادلات کالا میان دو کشور با اینکه در حال رشد است، تاکنون میان دو یا سه میلیارد دلار نوسان دارد. برای مقایسه تبادلات کالا میان روسیه و آمریکا، بیست میلیارد دلار است و با اتحادیه اروپا، بیش از دویست میلیارد دلار. حتی برای ایران رابطه با ما چندان مهم نیست. روسیه در شمار ده شریک اول اقتصادی ایران نیز قرار ندارد؛ برای نمونه، حجم تبادلات کالا میان ایران و هند، حدود پانزده میلیارد دلار است که در سه سال اخیر، 60% افزایش یافته و انتظار می رود تا سال 2015 دو برابر شود.

البته درباره روابط اقتصادی ایران و چین نیز جای بحث نیست. این تبادلات بالغ بر سی میلیارد دلار برآورد می شود. البته همه اینها در چهارچوب تبادلات «صلح آمیز» است، به عبارت دیگر بدون در نظر گرفتن صادرات تسلیحاتی و تجهیزات نظامی.

پیش از این، ایران از روسیه جنگنده های «میگ-29»، بمب افکن های «سوخوی-24»، مجموعه های پدافند موشکی «تور-ام 1»، تانک و دیگر نمونه های تسلیحاتی خریداری کرده بود که البته برای اینها لوازم یدکی و تجهیزات جدید خریداری شد.

بدین ترتیب باید حدود یک میلیارد دلار دیگر نیز به حجم تبادلات کالا بیفزاییم؛ اما هم اکنون این روابط فنی-نظامی رو به افول گذاشته است. روسیه مدت ها درباره فروش سیستم های پدافند موشکی «اس-300» به ایران اندیشیده و به نظر می رسد، سرانجام تصمیم منفی گرفت که همین مسأله مورد پذیرش غرب و نارضایتی ایران شد.

حال باید پرسید، دلیل این برنامه های همکاری میان روسیه و ایران که به نظر به موقع نیستند، چیست؟
به نظر می رسد، این علامتی به غرب است. هرچند روسیه از تحریم ها حمایت کرده، اما به بازی خود ادامه می دهد. با مسکو هنوز هم باید معامله کرد. برای نمونه درباره سرنوشت گاز ایران، چرا که ممکن است، همکاری های روسیه و ایران در زمینه انرژی به آن منجر شود که ایران با تقسیم حیطه نفوذ با روسیه (حتی اگر خواهش کنند) در تأمین منبع انرژی خط لوله «نابوکو» شرکت نخواهد کرد و حتی ممکن است در کل از صدور گاز به اروپا خودداری کند و به تأمین نیازمندی های انرژی آسیا متمرکز شود.

آندره میلووزوروف در پایان نوشته است: اما برنامه های روسیه و ایران درباره سازماندهی معاملات نفتی در بورس های خود و امکان انجام معاملات به ارزهای ملی، می تواند موجبات نگرانی عمیق آمریکا را فراهم کند، چرا که آمریکا بیش از هر چیز، از آن ترس دارد که نفت را از دلار جدا کنند. حال وقتی دو کشور عمده بازار نفتی جهان، می خواهند از دلار خودداری کنند، این مسأله (برای آمریکا) مصیبتی بزرگ به شمار می رود!

پایان سخن این که روابط روسیه-ایران که از نظر حجم چندان نیستند، کاملا ژئوپلیتیکی هستند. به همین خاطر، این روابط به رغم هر گونه تحریم نگه داشته خواهند شد.