تولد دعا از دعا!

رمضان المبارک 1431 / 26-5-1389 / جلسه (6)

اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ‌ِ الْعَلَمِين وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطَّاهِرِينَ وَ لَعنَةُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعين.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَيَّ إِذَا نَاجَيْتُكَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ»

خدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدایم را بشنو، هنگامی که تو را صدا می‌زنم؛ به دعایم گوش فرا ده، آن‌هنگام که تو را می‌خوانم و رو به من فرما، در آن‌زمان که با تو نجوا می‌کنم. همانا من به سوی تو فرار کرده‌ام و در مقابل تو ایستاده‌ام.

مروري بر مباحث گذشته

گفته شد ماه مبارک رمضان، از طرفي ماه تلاوت «قرآن» است که کلام الهی است و از جانب ربّ به سوی عبد نازل شده است و از طرف دیگر ماه «دعا» است. یعنی ماهی است که بنده با ربّ خويش سخن می‌گوید. عرض کردم دعا بر دو قسم است؛ مأثور و غیرمأثور. بحث ما راجع به دعای غیرمأثور بود. یعنی دعایی که عبد، خودش انشا می‌کند و تقاضاهایش را از پروردگار درخواست مي‌کند. دعا در اين مورد، دارای آداب و شرایطی است كه این امور در باب دعا مؤثر هستند؛ چه در مقتضی، چه در فعلیت و چه در سرعت اجابت.

سفارش به دعا براي ديگري

سال گذشته به بحثی اشاره کرده بودم که در جلسات گذشته با عنوان سرعت و بطئ در اجابت، یک روایت آن را دوباره مطرح کردم. آن روايت این بود که اگر کسی برای دیگری، پشت سرش دعا کند، دعايش سریع‌تر به اجابت می‌رسد.  حالا مي‌خواهم بحث ديگری را در باب دعا مطرح كنم. البته من گام به گام پیش می‌روم تا به اصل مطلب برسم. بحث این است که ما در روايات می‌بینیم كه به «دعا براي ديگران» بسيار سفارش شده است. من نمی‌توانم همه روایات را بخوانم ولي روایات بسیاري ـ‌تحت عناوین مختلف‌ـ داریم که مضمون آن‌ها این است که شما براي ديگران دعا کنید! حتی آیات قرآنی متعددي هم در اين رابطه وجود دارد كه من به بعضي از آن‌ها اشاره مي‌كنم.

1.    سفارش به دعا براي والدين

ما مي‌بينيم كه در خصوص دعاي پدر و فرزند، سفارش ويژه‌اي شده است؛ چه پدر برای فرزند دعا کند و چه فرزند برای پدر دعا کند، هر دو مورد مورد تأكيد است. من یکی، دو مورد از این آیات را به عنوان نمونه مي‌خوانم؛ وگرنه آیات متعددي در اين رابطه داريم كه اگر می‌خواستم همه را بیاورم و مطرح کنم وقت جلسه تمام مي‌شد. مثلاً در آيه‌اي دارد: «رَبَّنَا اغْفِرْ لي‌ وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ».  پروردگارا! از من و پدر و مادرم و از همه مؤمنين، در روز حساب بگذر.
در آیه دیگر دارد: «رَبِّ اغْفِرْ لي‌ وَ لِوالِدَيَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِنات‌».  خدايا! من و پدر و مادرم و هركسي كه با ايمان به خانه من وارد مي‌شود و همچنين همه زنان و مردان مؤمن را ببخش. این آیه دو مورد را ذكر كرده است؛ هم مؤمنین و مؤمنات را ذكر كرده و هم پدر و مادر را؛ اما پدر و مادر را به طور خاص قبل از ديگران آورده است.

يا در جاي ديگر آمده است: «وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي‌ صَغِيراً».  یعنی بال‌هاى تواضع خويش را از سر دوستي و محبّت در برابر پدر و مادر بگستران و بگو «پروردگارا! آن‌ها را مورد رحمت خويش قرار ده، همان‌گونه كه آن‌ها مرا در كوچكى تربيت كردند». خداوند راجع به پدر و مادر، امر مي‌كند كه آنها را اين‌طور دعا كنید.

سرعت اجابت دعاي والدين و فرزندان

در باب اجابت اين نوع دعا روایات متعددي داریم، به اين مضمون كه اين دعاها سریع‌الإجابه هستند. در اين رابطه یک روایت از پیغمبر اکرم(صلّي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلّم) است كه حضرت فرمودند: «دُعَاءُ الوَلَدِ لِلْوَالِدِ کَالْآخِذِ بِالْیَدِ».  یعنی دعاي فرزند براي پدرش مثل گرفتن با دست است. يعني هيچ فاصله‌اي بين دعا و نتيجه دعا نيست. یا درباره دعاي پدر براي فرزند روایت داریم: «دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ مِثْلُ دُعَاءِ النَّبِیِّ لِأُمَّتِهِ».  دعاي پدر براي فرزندش مانند دعاي پيغمبر براي امت خويش است. یعنی این‌طور تشبیه می‌کند.

در روایت ديگری از پیغمبر اکرم(صلّي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلّم) آمده است: «دُعَاءُ الْوَالِدِ یَفْضِی إلَی الْحِجَابِ».  دعای پدر از حجاب می‌گذرد و ديگر مانعي بر سر راه خود ندارد. یعنی اگر پدر برای فرزندش دعا کند، اين دعا بدون حجاب خواهد بود و از تمام حجاب‌ها مي‌گذرد. روایت دیگر در همین باب از پیغمبر اکرم(صلّي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلّم) این‌طور وارد شده است که: «کُلُّ شَيْئٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللهِ تَعَالَی حِجَابٌ إلَّا شَهَادَةَ أنْ لا إلَهَ إلَّا اللهِ وَ دُعَاءَ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ».  ميان هر چيز و خداي‌تعالي ممکن است حجابی وجود داشته باشد، مگر شهادت به وحدانیت او و دعای پدر برای فرزندش. اینجا ديگر هیچ حجابی در کار نیست. روايت در اين باب زیاد است و اين‌ روایاتی كه من مي‌خوانم فقط از باب نمونه است.

2.    سفارش به دعا براي برادر مومن

آياتي را كه قرائت كردم، دعاي براي مؤمنین و مؤمنات را كنار دعاي براي پدر و مادر مطرح كرده بود. رواياتي را كه در مورد پدر و مادر خواندم، با مفاد و مفهوم قسمت اول متناسب بود. در یک دسته از روایات جداي از «رابطه پدر و مادر با فرزند»، «دعا برای برادر مؤمن» را مطرح كرده و به عبارت دیگر، «رابطه ايماني» را براي دعا كردن بيان كرده است. البته در بعضي روايات هم «دعا برای برادر مسلمان» مطرح شده است كه ما الآن به آن كاري نداريم. من این روایاتي را كه به آن اشاره كرده بودم مي‌خوانم. از امام باقر(علیه‌السلام) نقل شده كه حضرت فرمودند: «أَسْرَعُ الدُّعَاءِ نُجْحاً لِلْإِجَابَةِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ».  من اين روايت را قبلاً مطرح کرده بودم، ولي الآن مي‌خواهم مطلب ديگري را توضيح دهم.

آثار دعا براي ديگران
•    افزايش روزي و دفع بلاء
ما روایات متعددی داریم كه نمی‌رسم همه آن‌ها را مطرح كنم. شاید من در اين رابطه ده‌ها روایت دیده‌ام و آیات متعددي هم هست که سفارش مي‌كند كه در حق ديگران دعا کنید؛ بعد هم در خصوص فرزند و پدر، سفارش‌هاي زيادي وجود دارد. در یک روایت از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است كه: «دُعَاءُ الْمُسْلِمِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ يَسُوقُ إِلَى الدَّاعِي الرِّزْقَ وَ يَصْرِفُ عَنْهُ الْبَلَاءَ».  با توجه به اين روايت و روايات مشابه ديگري كه زياد هم هست و من فقط به يكي از آن‌ها اشاره مي‌كنم، مي‌فهميم كه «دعا برای غیر»، روزی را زیاد می‌کند و در جلب روزي و به دست آوردن آن تسريع مي‌كند. اينكه در روايت «یَسُوقُ» آمده بود، يعني در اينكه روزي به دست تو برسد سرعت می‌بخشد. از طرف دیگر دعا براي غير، از تو دفع بلا هم می‌کند.
تو برای يك برادر مؤمن دعا مي‌كني و اثر اين دعا در مورد او زود حاصل مي‌شود. اما از طرفي اين دعا بر روي خود تو هم اثر دارد و آن اين است كه برای تو که داعي هستی، نه مَدعُوٌّ له كه براي او دعا کرده‌ای، جلب روزي و دفع بلا مي‌كند. ممکن است تو برای شفای کسی از بستگان، رفقا يا هر کسی از مؤمنين پشت سرش دعا کنی كه خدایا، او را شفا بده؛ همين دعا اثر دارد. اثرش این است که روزی تو زیاد می‌شود و از تو دفع بلا می‌شود. تو برای او دعا کرده‌ای كه خدا او را شفا دهد، اما اثر این دعا اين است که روزی‌ات با سرعت به دست تو خواهد رسيد و اگر در سلسله علل بنا بر این است كه بلایی به تو برسد، خدا راهش را عوض مي‌كند و از تو دور مي‌شود.
پس دعا براي غير، بر روي «داعي» تأثير مي‌گذارد و اين‌ كه به دعا کردن برای غیر، سفارش شده و در آیات و روایات هم می‌بینیم افرادی را براي دعا كردن، يا به طور كلي مؤمنین و مؤمنات، يا به طور خاص و شخصي، پدر و مادر را ذكر مي‌كند، به همين منظور است و بعد هم آثاري دارد كه مطرح شده‌اند.

•    تولّد دعا از دعا
اما مطلبی را که می‌خواهم بگویم و مطلب بسيار مهم و اساسی هم هست، چيز ديگري است. تا به حال بحث ما این بود كه یک سنخ اموری هستند که روی دعا اثر می‌گذارند و يا دعا داراي آثاري از قبيل جلب رزق و دفع بلا است. حالا می‌خواهم مطلب جدیدي را بگویم و آن این است که ما در معارفمان داریم كه از دعا براي غير، دعا متولد می‌شود. این یک مطلبي است كه تا به حال نشنیده‌اید. حالا من باید این را توضیح دهم. فرض بفرمایید اگر شما برای دیگری دعا كنيد، به خاطر دعاي شما، یک موجود دیگری كه براي شما نامرئی است، برای شما دعا مي‌كند. موجودي نامرئي به سبب دعای تو در حق دیگری، براي تو دعا می‌کند.

1.    دعاي فرشتگان براي داعي

حالا این را هم تقسیم‌بندی می‌کنم. چون دو مورد است؛ یکی عبارت از فرشتگان هستند. تو دعا کردی برای برادر مؤمنت یا هر کس دیگری؛ غیر از آن اثری که مترتب بر دعای تو است، از این دعای تو دعای دیگری متولد می‌شود. یعنی آن فرشته الهی که مأمور است برای ثبت و ضبط گفتارهای من و تو و مأمور است که دعاها را به مبدأ برساند، او آنجا برای تو دعا می‌کند. من تعبیر کردم به «موجود غیر مرئی» که او برای تو دعا می‌کند. یعنی متولّد می‌شود از دعای تو دعایی، آن هم از موجود غیر مرئی که به آن‌ها می‌گوییم ملائکه یا فرشته.

دو برابر برای تو!

خوب آن داعي نامرئي كيست و چه دعايي می‌كند؟ من ذیل دو روایت مطلب را توضيح مي‌دهم. در ادامه همان روايت قبل دارد: «فَيَقُولُ لَهُ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِهِ آمِينَ!» یعنی ملك موكّل بر دعای تو اولاً او هم آمین می‌گوید تا دعايت زودتر به اجابت برسد. چون گفتیم اگر برای غیر دعا کنی «أسرعُ اجابتاً» است و زودتر اجابت مي‌شود. اما آن فرشته بلافاصله بعد از «آمين» می‌گوید: «وَ لَكَ مِثْلَاهُ».  یعنی «دو برابر اين دعا براي تو»! او هم براي تو دعا می‌کند. يعني «یتولّد من الدعاء، دعاءٌ بِضِعفَينِ»؛ از دعا براي غير، يك دعا متولد مي‌شود، اما نه یک برابر، بلكه دو برابر دعاي براي غير. یعنی می‌گوید همین که برای ديگري خير خواستی، خدا دو برابرش را به تو بدهد. «لَکَ مثلاه» دعا است.

این غیر از آن آثاري است كه قبلاً گفتم. این‌ها را از يكديگر جدا كردم. يك وقت مي‌گويي اثر دعا برای غیر این است که «یسوق الرزق» و «یدفع البلاء»؛ آن‌ها هم آثار دعا است. اما اين دعاي جديد است. «یتولّد من الدعاء، دعاءٌ و الداعی هُوَ المَلَک». از دعای تو، دعايي متولد می‌شود كه داعی و دعاکننده آن هم فرشته است. مفاد دعایش هم این است که «دو برابر برای تو»! که من از اين نتيجه و پي‌آمد، به «تولد دعا از دعا» تعبیر کردم. این امر نسبت به دعا در حقّ غیر است که در روایات ما وارد شده است. اين مضمون در چند روایت آمده است و مفاد یک روایت نیست. 

2.    نداي خدا از عرش

يك مطلب بسيار بالاتر هم هست كه در روايات داريم. اینجا داعیِ نامرئی، ملک و فرشته بود؛ اما یک وقت آن داعی مافوق فرشته است. چون مافوق او است، دعایش هم مافوق او است. من يك روایت از امام صادق (علیه‌السلام) بخوانم كه حضرت فرمود: «إِذَا دَعَا الرَّجُلُ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ»، اگر شخصی در پشت سر برادر مؤمنش برای او دعا کند، «نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ»، از عرش ندايي مي‌آيد؛ اینجا دیگر بحث، بحث ملَک نیست؛ بحث خداوند است كه خالق ملک است. از عرش ندا می‌شود كه: «وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلِهِ». برای تو صدهزار برابر مثل او است. ملَک محدود است و دعايش هم محدود است. براي همين گفت: «لَكَ مِثْلاهُ»؛ اما خدا نامتناهي است و این عددي را هم كه ذكر فرموده است، برای تقریب به ذهن من و تو است كه به داعي بسيار زياد و بي نهايت مي‌بخشد. لذا می‌فرماید «وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلِهِ»؛ برای تو صدهزار برابر مثل آن‌چه که گفتی.

صد هزار برابر براي تو!

در ادامه روايت دارد كه امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: «وَ إِذَا دَعَا لِنَفْسِهِ كَانَتْ لَهُ وَاحِدَةٌ. فَمِائَةُ أَلْفٍ مَضْمُونَةٌ خَيْرٌ مِنْ وَاحِدَةٍ لَا يَدْرِى يُسْتَجَابُ لَهُ أَمْ لَا».  اين در حالي است كه اگر براي خودش دعا مي‌كرد، فقط به اندازه همان يك دعايش به او داده مي‌شد. حضرت چقدر زیبا و استدلالی وارد شده‌اند. فرمود اگر همين چيزي را كه برای برادر مؤمنش خواست، برای خودش می‌خواست، «كَانَتْ لَهُ وَاحِدَةٌ» یک چيز مي‌داشت. حالا بگو ببینم صدهزار تا که تضمین شده است، بهتر است یا یکی؟! آن هم کدام یکی؟! «وَاحِدَةٍ لَا يَدْرِى يُسْتَجَابُ لَهُ أَمْ لَا»؛ آن يكي كه معلوم نيست مستجاب شود يا نه! اگر برای خودم دعا می‌کردم، یکی بود؛ اما یک چيزي که من نمی‌دانستم آیا به هدف اجابت می‌رسد یا نه. حالا بگو ببینم، صد هزار تایی که پشتوانه دارد و پشتوانه آن هم خود خداوند است و آن را ضمانت کرده است، بالاتر است یا یکی که معلوم نیست به هدف اجابت برسد يا نه؟!

به تعبیر اصطلاحی ما دعاي برای غیر، علت تامّه‌ است برای دو چيز؛ یکی دعای فرشته و دیگری نداي خدا از عرش. این‌ها جزء معارف ما است و در روایات ما آمده است. اینکه من در بحث اهمیت دعا، به سراغ دعا نسبت به غیر آمدم، به اين خاطر است.

اين معارف را كوچك نشماريد!

ما در معارفمان این‌ها را داریم. این‌ها را کوچک نشماريد. ماه مبارک رمضان که گفته می‌شود ماهی است که باید کلام رب را، تلاوت کنی و بازگو کنی، خود این، برای تو مؤثر است. از این طرف اينكه سفارش به دعا شده، به همين خاطر است. او با تو سخن گفته است، سخن او را تکرار كن و خودت هم با او سخن بگو! روش و شیوه‌اش را هم خودشان به ما یاد داده‌اند که چه کار کنيم. این را هم به ما آموخته‌اند. تو اگر حساب‌گر و سوداگری، حواست را جمع كن که این فرصت‌ها را از دست ندهي.

از «خود» رها شو و به «خدا» بپيوند!

من نکته‌ای را عرض کنم و آن نکته اين است كه انسان در این سنخ از امور بايد یک نوع «از خود گذشتگی» داشته باشد، تا رستگار شود. «پاي‌بندي به خود» من و تو را بیچاره می‌کند. رهایی از خود، راه‌گشا است. این سنخ از معارف مي‌خواهد این مسائل را به ما بياموزد. می‌فرماید برای دیگری دعا کن؛ چند برابر به تو می‌دهم. مدام به «خودت» نچسب! اي عاقل! اگر خودت را رها کنی، بیشتر به دست مي‌آوري؛ چه رسد به اين که خود را رها کنی و به خدا برسی که آن‌جا دیگر همه چیز از آن تو خواهد بود. از «منيّت» رها شو و به «خدائیّت» بپیوند. بسیاری بودند که همین کار را کردند و مشمول دعای اولیای خاصّ خدا شدند.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی