آغاز به‌کار فعالیت صندوق ضمانت سپرده‌های بانکی

به گزارش مهر، در نامه بانک مرکزی به مدیران عامل بانکها آمده است: امروزه بانکها و موسسات سپرده پذیر در سرتاسر جهان به دلایل مختلف چون بحران مالی، افزایش مخاطرات اقتصادی و سیاسی و .. با احتمال هجوم ناگهانی سپرده گذاران برای برداشت سپرده ها مواجه می شوند.

بانکها اغلب وجوهی را که در قالب سپرده از سپرده گذاران دریافت می کنند، به صورت وام و یا تسهیلات در اختیار دیگران قرار می دهند، اما در شرایطی که تمام یا قسمت اعظم سپرده ها از سوی سپرده گذاران مورد مطالبه قرار گیرد، "هجوم بانکی" می تواند به ورشکستگی بانک بیانجامد.

در این نامه می خوانیم: ورشکستگی بانک نیز موجب می شود که بسیاری از سپرده گذاران بخشی و یا تمام پس انداز خود را از دست بدهند. حال چنانچه این وضعیت به دلایل مختلف به سایر بانکها نیز تسری یابد، موجب بروز بحران بانکی سیستمی یا نظام مند شده و ثبات تمامی بانک ها و به تبع آن نظام مالی یک کشور را با مخاطرات جدی مواجه می سازد.

در این نامه تصریح شده است: به این دلیل که بانکها به طور بالقوه در معرض طیف وسیعی از اتفاقات مخاطره آمیز مانند آنچه که پیش از این بدان اشاره شد می باشند، دولت و به طور کلی مجموعه حاکمیت در هر کشوری علاوه بر تلاش برای کاهش این مخاطرات، به منظور کاهش ضرر و زیان وارده به سپرده گذاران در صورت ورشکستگی بانک و جلوگیری از به وجود آمدن بحران بانکی سیستمی، اقدام به راه اندازی نظامی تحت عنوان نظام بیمه (ضمانت) سپرده ها می نماید.

در عمل، اهداف نظام های بیمه ( ضمانت) سپرده ها در هر کشور با سایر کشورها متفاوت می باشد و به همین سبب نیز سطح پوشش بیمه( ضمانت ) سپرده ها در برخی کشورها کامل یا بسیار وسیع بوده در حالیکه در برخی دیگر سطح پوشش بیمه (ضمانت) سپرده ها محدودتر می باشد. اما به طور عام هدف نظام های بیمه (ضمانت) سپرده در هر کشوری عبارت است از کمک به افزایش ثبات نظام مالی آن کشور و حمایت از سپرده گذاران خرد و کوچک در مقابل ضرر و زیان در جریان ورشکستگی یک بانک، نظام بیمه (ضمانت) سپرده ها می تواند در مواقع حساس، اضطراب سپرده گذار را کاهش داده و از بروز پدیده "هجوم بانکی" تا حد زیادی پیشگیری نماید.

در این نامه با اشاره به اصول 18 گانه برای اثربخشی نظام بیمه سپرده، تصریح شده است: مجموعه پیش رو ترجمه سندی است که از سوی کمیته نظارت بر بانکداری بال 3 منتشر شده است.

اصول مطروحه در این سند به سیاست گذاران اقتصادی و پولی کمک می کند که با مسائل مختلفی که برای ایجاد سیستم بیمه (ضمانت) سپرده توجه به آنها ضروری است، آشنا شوند. این سند به معرفی و تشریح اصول اساسی برای کشورهایی می پردازد که قصد راه اندازی و یا اصلاح نظام های بیمه (ضمانت) سپرده را دارند.

بنابراین نامه، این سند بر مبنای تحقیقات انجام شده در انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده 4 و کشورهای عضو آن و با همکاری کمیته نظارت بر بانکداری بال منتشر شده است. این اصول با هدف ارتقای اثربخشی نظام های بیمه (ضمانت ) سپرده و برای اجرا در کشورهای مختلف با شرایط، امکانات و ساختارهای متفاوت طراحی شده است.

این اصول همچنین چارچوبی اختیاری برای رویه های مورد استفاده در یک نظام بیمه (ضمانت) سپرده موثر ارائه می کند. این اصول به گونه ای نیستند که تمامی نیازها و شرایط هر نظام بانکی را جوابگو باشند، از این رو شرایط خاص هر کشور باید به طور متناسب و در جهت پیشبرد اهداف و الزامات نظام بیمه (ضمانت) سپرده، در قوانین جاری همان کشور منظور شود.

با توجه به اهمیت این موضوع و لزوم ایجاد نهادی برای ضمانت سپرده های مردم، مجلس شورای اسلامی در ماده 95 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را مکلف نموده است تا نسبت به ایجاد صندوق ضمانت سپرده ها در کشور، حداکثر تا پایان سال اول برنامه، اقدام نماید. در همین رابطه، مقدمات پیاده سازی نظام ضمانت سپرده ها در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در دست تهیه بوده و در آینده نزدیک تاسیس و شروع به فعالیت صندوق ضمانت سپرده ها جهت اطلاع و اتخاذ اقدامات لازم به شبکه بانکی کشور و عموم مردم و عموم مردم اعلام خواهد گردید.

اصول اساسی 18 گانه برای اثربخشی نظام های بیمه سپرده ها که به صورت مشترک توسط دو نهاد سیاستگذار پرنفوذ در این امر مهم (کمیته نظارت بر بانکداری بال و انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده ) تهیه و تدوین شده به نحو روشن و شفاف، تصویری از وظایف و اختیارات یک نظام ایده آل بیمه (ضمانت) سپرده ها ارائه می دهد؛ لذا مطالعه آن به تمامی دست اندرکاران و فعالان بازار پول و بانک توصیه می شود.

اصول اساسی برای اثربخشی نظام های بیمه سپرده

در بخش خلاصه این گزارش آمده است:

1- گزارش گردهمایی ثبات مالی (آوریل سال 2008 میلادی) در رابطه با ارتقا و انعطاف پذیری اساسی بازار به این نکته اشاره می کند که وقوع آشفتگی های مالی بین المللی اخیر، اهمیت وجود ترتیباتی موثر جهت جبران خسارت وارده به سپرده گذاران را نمایان ساخت. این گزارش بر ضرورت توافق مقامات پولی در مورد ایجاد مجموعه ای از اصول بین المللی برای نظام های موثر بیمه سپرده تاکید دارد.

2- در ژوئیه سال 2008، کمیته نظارت بر بانکداری بال و انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده تصمیم گرفتند به منظور تدوین و ترویج مجموعه ای از اصول مهم و مورد توافق بین المللی در رابطه با بیمه سپرده ها با یکدیگر همکاری نموده و در این راستا اصول اساسی برای نظام های بیمه سپرده تهیه شده توسط انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده ، را به عنوان مبنای کار، مورد استفاده قرار دهند. در همین ارتباط کارگروهی مشترک جهت گسترش اصول اساسی تشکیل شد تا نقطه نظرات خود را جهت تجدید نظر و تصویب به کمیته نظارت بر بانکداری بال و انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده ارائه کند.

این کارگروه متشکل از نمایندگانی از گروه مصوبات بانکی برون مرزی کمیته نظارت بر بانکداری بال و گروه راهنمای انجمن بین المللی موسسات بیمه سپرده می باشد. اصول اساسی پیش رو برای اثربخشی نظام های بیمه سپرده، حاصل تلاش مشترک کارگروه های یاد شده است.

اصول محوری و پیش شرط ها

3- سیاستگذاران در مورد چگونگی حمایت از سپرده گذاران و کمک به ثبات نظام مالی، گزینه هایی را در اختیار دارند. در این میان بیمه مستقیم سپرده ها در مقایسه با سایر گزینه ها همچون حفاظت های تلویحی از مزایای بیشتری برخوردار است. یک نظام بیمه سپرده، تعهدات مقام پولی( یا اگر یک نظام خصوصی است، تعهدات اعضای آن) به سپرده گذاران را شفاف می نماید، حوزه تصمیم گیری ها را بنا مصلحت محدود می کند می تواند اعتماد عمومی را ارتقا بخشیده، با مشارکت در تامین هزینه ها به حل مشکلات بانک های ورشکسته کمک کند و برای کشورهایی که فرآیند سامان یافته ای برای برخورد با بانک ورشکسته دارند ساز و کاری برای تامین هزینه ورشکستگی فراهم نماید.

4- پیاده سازی یا اصلاح یک نظام بیمه سپرده زمانی می تواند موفقیت آمیز باشد که نظام بانکداری کشور سالم بوده و محیط سازمانی مطلوبی داشته باشد. به منظور برخورداری از اعتبار و جلوگیری از انحراف ها، که ممکن است به مخاطرات رفتاری منجر گردد، نظام بیمه  سپرده باید بخشی از یک شبکه ایمنی نظام مالی با طراحی مناسب و ساختارمند بوده و به گونه ای مناسب طراحی و اجرا شود. یک شبکه ایمنی نظام مالی معمولا در برگیرنده مقررات احتیاطی و نظارتی، آخرین مرجع وام دهنده و بیمه سپرده می باشد. توزیع اختیارات و مسئولیت ها بین اعضای شبکه ایمنی نظام مالی، موضوعی است که به انتخاب سیاست عمومی و شرایط خاص هر کشور بستگی دارد.

5- یک نظام بیمه سپرده به دنبال آن نیست که خود به تنهایی درگیر ورشکستگی بانک ها یا بحران های سیستمی شود. در این موارد، تمامی عناصر نظام مالی باید به طور موثر با یکدیگر همکاری کنند. علاوه بر این، هزینه های رسیدگی و برطرف نمودن مشکلات ناشی از ورشکستگی ساختاری نباید منحصرا بر عهده نظام بیمه سپرده باشد، بلکه باید از طریق ابزارهای دیگر همچون کمک دولت تامین شود.

6- اصول محوری تدوین شده برای بیمه سپرده، برگرفته از مقررات طیف گسترده ای از کشورها بوده و برای اجرا در کشورهای مختلف با شرایط، امکانات و ساختارهای متفاوت طراحی شده است. این اصول چارچوبی اختیاری برای رویه های بیمه سپرده موثر ارائه می کند. مقامات مختار هستند، برای دستیابی به بیمه سپرده موثر در کشور خود، معیارهایی را که تصور می کنند لازم است برای تکمیل آن منظور کنند. این اصول به گونه ای نیستند که تمامی نیازها و شرایط هر نظام بانکی را جوابگو باشند از این رو، شرایط خاص هر کشور باید به طور متناسب و در جهت پیشبرد اهداف و الزامات سیاست عمومی نظام بیمه سپرده در قوانین جاری همان کشور منظور شود.

7- نظام سپرده موثر باید بر چند عامل بیرونی و یا پیش شرط ها مبتنی باشد. این پیش شرط ها، اگر چه اغلب، خارج از حوزه اختیارات مستقیم بیمه سپرده قرار دارند، ولی بر نظام اثر مستقیمی می گذارند. این پیش شرط ها موارد زیر را در بر می گیرند:
ارزیابی مستمر اقتصاد و نظام بانکی، اداره مناسب موسسات تشکیل دهنده شبکه ایمنی نظام مالی، مقررات احتیاطی مستحکم و نظارت قوی و چارچوب قانونی، نظام حسابداری و نظام مناسب برای افشای اطلاعات.

8- اصول 18 گانه بیمه سپرده موثر به طور عمده به 10 بخش تقسیم می شوند. تعیین اهداف ( اصول 1 و 2) ، الزامات و اختیارات، ( اصول 3 و 4)، حاکمیت (اصل 5) ، ارتباط با سایر اعضای شبکه ایمنی نظام مالی و همکاریهای برون مرزی ( اصول 6 و 7 )، عضویت و پوشش ( اصول 8 تا 10 ) ، تامین وجوه (اصل 11 )، آگاهی عمومی (اصل 12)، مباحث حقوقی مورد نیاز (اصول 13 و 14 )، اقدامات لازم پس از ناتوانی بانک در ایفای تعهدات ( اصل 15 و 16 ) و بازپرداخت سپرده ها به سپرده گذاران و ترمیم و دریافت غرامت (اصول 17 تا 18).

اصول اساسی 18 گانه برای اثربخشی نظامهای بیمه سپرده‌های بانکی به ترتیب بدین شرح است: اهداف حاکمیتی، کاهش مخاطرات رفتاری، الزامات، اختیارات، حاکمیت، روابط با سایر اعضای شبکه ایمنی مالی، مباحث برون مرزی، عضویت اجباری، پوشش، تبدیل ضمانت نامحدود به یک نظام بیمه سپرده با پوشش محدود، تامین وجوه، آگاهی عمومی، حمایت قانونی، نحوه برخورد با اشخاص مقصر در ورشکستگی یک بانک، تشخیص سریع، دخالت به موقع و اتخاذ اقدامات لازم پس از ناتوانی بانک در ایفای تعهدات، فرآیند اقدامات اثربخش پس از ناتوانی بانک در ایفای تعهدات، بازپرداخت سپرده ها به سپرده گذاران، بازسازی و دریافت غرامت.