فیس‌بوک و توییتر، نیروی پیش‌برنده جنبش زنان در عربستان

کاربران اینترنت در عربستان سعودی، با الهام گرفتن از تجربه مصر و تونس، کمپینی را برای رفع ممنوعیت رانندگی زنان در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخته‌اند، که تا کنون توجه بسیاری جلب کرده و می‌تواند منشا تغییر باشد.

به گزارش دویچه وله، همه‌چیز با انتشار یک ویدئوی ۸ دقیقه و ۴۰ ثانیه‌ای در یوتیوب شروع شد. منال شریف، زن سعودی که خواستار «حق رانندگی» و حذف ممنوعیت آن برای زنان در عربستان بود، تصاویری از رانندگی خود در خیابان‌های گرم ریاض را منتشر کرد و پس از آن ۹ روز را در زندان‌های حکومتی گذراند. اما این اقدام او، استارت راه‌اندازی کمپینی برای حمایت از حقی بود که تنها زنان عربستان سعودی از آن محروم‌اند.

این کمپین، الهام‌گرفته از حرکات اعتراضی گسترده دیگر در جهان عرب است و همچون همه آنها، نیروی پیش‌برنده خود را از طریق فیس‌بوک و توییتر تامین می‌کند. منال شریف ۳۲ ساله، متخصص فناوری اطلاعات و شاغل در یکی از شرکت‌های نفتی دولتی، که حالا یکی از سازمان‌دهندگان این کمپین است، با اتهاماتی نظیر «برهم زدن نظم عمومی و تشویش اذهان عمومی» مواجه شده است. او از زنان سعودی خواست که روز هفدهم ژوئن اعتراض گسترده خود را به این قوانین محدودکننده و نابرابر نشان دهند.

این شبکه‌های اجتماعی‌اند که امکان گفت‌وگو پیرامون این موضوع را برای شهروندان جامعه‌ای بسته فراهم کرده‌اند. حتی سعودی‌ها توانسته‌اند امکان بسیج عمومی را هم از طریق همین خرده‌رسانه‌ها به دست آورند، آن هم در جامعه‌ای که به راه انداختن تجمعات و شرکت در آنها، به هر دلیلی که باشد ممنوع است. با این حال ضعف آنها این است که به خاطر هراس از نفوذ مقامات دولتی، بسیاری از سازمان‌دهندگان اعتراضات تلاش می‌کنند مخفی بمانند و هویت واقعی خود را آشکار نکنند. یکی از کاربران در توییتر نوشته: «شرکت در تجمعات که قدغن است، پس چاره‌ای جز ری‌توییت کردن نداریم.»

نبرد حامیان و مخالفان «تغییر» در فضای مجازی
هم‌چون بسیاری از کشورهای دیگر خاورمیانه، بهره‌گیری از فضای مجازی فقط منحصر به تحول‌خواهان نیست. مخالفان این کمپین هم از ضرورت حضور در شبکه‌های اجتماعی غافل نبوده‌اند. صفحه مخالفان در فیس‌بوک با عنوان «کلنا ضد منال الشریف» نزدیک به ۴ هزار عضو دارد که با ۱۲ هزار عضو صفحه «کلنا منال الشریف» مخالف‌اند و موافق و مطیع سیاست‌های دولت عربستان سعودی. بسیاری از روحانیون مخالف این کمپین نیز در توییتر اکانت‌هایی ساخته‌اند تا مردم عربستان را نسبت به «خطراتی که در کمین آنها است» آگاه کنند.

از زمان بازداشت منال شریف، بیش از ۳۰ هزار پست درباره او و کمپینی که به راه انداخته، در توییتر منتشر شد. نیروهای حامی حکومت هم اکانت‌های متعددی ساخته‌اند تا دیدگاه‌های خود را تبلیغ کنند. آنها موجی به راه انداخته‌اند با محوریت شعارهای میهن‌پرستانه و مذهبی و به منتقدان تاخته‌اند. بیشتر آنها عکس پیش‌فرض اکانت توییتر (که عکس یک تخم‌مرغ است) را تغییر نداده‌اند، به همین خاطر حامیان تغییر از آنها با عنوان Saudieggs# نام می‌برند.

نبرد حامیان و مخالفان تغییر، به یوتیوب هم کشیده شده است. اکتیویست‌های سعودی ویدئویی از زندانیان و خانواده‌های آنها منتشر کردند، با عنوان «سعودی‌های غایب» و در پاسخ، حکومتی‌ها ویدئویی گذاشته‌اند با عنوان «سعودی‌ها حاضرند» و در آن با پدر دختری که در یکی از حملات القاعده کشته شد مصاحبه کردند، اما در پس‌زمینه تصاویر زندانیان برجسته سیاسی این کشور را می‌توان دید: «در کنار کشور خود قرار بگیرد و با بازنشر این ویدئو با آنها مقابله کنید.» در مجموع شاید بتوان اقداماتی از این دست را این‌طور توصیف کرد: «تلاش برنامه‌ریزی شده حاکمیت برای ربط دادن این کمپین و حامیان آن به تروریست‌ها.»

منصور الترکی، سخنگوی وزارت کشور عربستان، با انکار نقش دولت در همکاری با این گروه‌ها، گفت: «ایدئولوژی آنها همان ایدئولوژی القاعده است، اما ما آنها را با روش‌های دیگری به چالش می‌کشیم.»

کمک گرفتن از «روزگار نزول قرآن»
عربستان، تنها کشور جهان است که رانندگی را برای زنان ممنوع اعلام کرده، اما به گزارش نیویورک‌تایمز، مخالفان این طرح و حامیان تغییر، با استناد به روایت‌هایی از الاغ‌سواری زنان در «روزگار نزول قرآن» می‌گویند این قوانین باید تغییر کند. یکی از روحانیون حامی تغییر گفته «هدایت یک الاغ حتی از رانندگی وسایل نقلیه دشوارتر است، اما زنان نشان‌داده‌اند که از پس آن برمی‌آیند.»

استدلال محوری مخالفان این کمپین هم که بیشتر از قشر مذهبی‌‌های متعصب‌اند، مخالفت با در معرض دید بیگانگان قرار گرفتن زنان است که با رانندگی آنها تشدید خواهد شد. آنها با هر نوع حضور زنان در سپهر عمومی مخالف‌اند و برای حضور زنان در فضای مجازی هم ضوابط دست‌وپاگیری تعیین کرده‌اند. برخی از آنها حتی می‌گویند زنان در فضای مجازی باید از نوشتن LOL (نشانه خنده با صدای بلند) نیز خودداری کنند، چون دیدن چنین کلماتی می‌تواند باعث «تحریک مردان غریبه» شود.

یکی از وکلای اهل ریاض، در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز، با اشاره به بسیاری از مزایای شبکه‌های اجتماعی در فراهم کردن امکان تجمعات اعتراضی، گفته است: «اگر شما بتوانید به هر طریقی به افکار عمومی دسترسی پیدا کنید، آن‌گاه با وارد کردن فشار می‌توانید خاندان سلطنتی را وادار به مدرن‌سازی جامعه کنید، اما تغییر از طریق تظاهرات و اعتراضات پیوسته حاصل می‌شود، نه فقط با گفت‌وگو.»