وي مي گويد: پيشنهاد ما اين است که سازمان آمار ايران بر اساس يک ساختار و ساز و کار علمي و نرم افزاري به شکل سراسري تهيه آمار گردشگري را به عهده بگيرد تا ارائه آمار خارج از مديريت بومي، استاني و شهرستاني به صورت ملي و سازماني انجام شود.

خراسان: ۲۱۷ ميليون سفر نوروزي آماري است که از داده هاي متوليان گردشگري کشور قابل استخراج است.

به ادعاي معاون گردشگري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در مقايسه با آمار مشابه سال ۹۰ (۱۶۲ ميليون) سفرهاي نوروزي ۹۱ از رشد ۳۴ درصدي برخوردار بوده است.

يک محاسبه آماري نشان مي دهد که با احتساب اين ۳۴ درصد رشد، آمار سفرهاي نوروزي تعطيلات عيد ۹۱ به حدود ۲۱۷ ميليون سفر بالغ شده است.

هيچ کس منکر سفرهاي نوروزي هموطنان نيست ولي اين آمار با تعريفي که از سفر و گردشگري مطرح است چندان قابل هضم نيست.

آمارها ملاک برنامه ريزي

در جوامع پيشرفته بر اساس داده هاي آماري برنامه ريزي و تصميم گيري مي شود و طبق آمارها، اعتبارات و بودجه مورد نياز تخصيص داده مي شود.

بدون ترديد آمارهايي که از سفرهاي نوروزي داده مي شود از اين قاعده مستثني نيست.

در واقع بر اساس استانداردهاي جهاني «مسافر» به کسي گفته مي شود که حداقل ۲۴ ساعت در مکاني ماندگاري داشته باشد حال چگونه با روش «نفرسفر» مي توان اعتبارات لازم و مورد نياز را به شهرهايي که زمينه جذب گردشگري را دارد اختصاص داد جاي سوال دارد، به عنوان مثال آمار مسافر گذري از شهرستان بجنورد طبق روش نفرسفر، ممکن است از مشهد بيشتر باشد حال بر اساس اين فرض، آيا بايد، اعتبار بيشتري به آن شهرستان تخصيص داد يا ملاک همان استانداردهاي جهاني است و اگر چنين باشد آنگاه شهرهايي که بر اساس استانداردهاي جهاني مسافر و گردشگر دارند اعتبارات مورد نياز خود را به مفهوم واقعي براي برنامه ريزي و تصميم گيري هاي لازم دريافت خواهند کرد.

اعلام آمارهاي مختلف از افزايش مسافران نوروزي نيز موجب بروز ابهام در اين قصه تکراري شده است چنان که سازمان راهداري و حمل ونقل جاده اي کشور در تازه ترين خبر از رشد ۱۵ تا ۱۷ درصدي مسافران گفته و در خبري ديگر اين رشد را 6.86 درصد اعلام کرده است.

معاون وزير راه و شهرسازي هم ۵۴ ميليون و ۵۰۰ هزار جابجايي از طريق حمل ونقل عمومي کشور را مطرح کرده است و رشد تردد وسايل نقليه نسبت به مدت مشابه سال گذشته را ۳۰ درصد بيان مي کند.

جالب اين که متوليان گردشگري کشور هم فقط به اعلام رشد ۳۴ درصدي سفرهاي نوروزي اکتفا کرده اند.

خطاي محاسبه آماري نفر سفر

اعلام آمار سفرهاي نوروزي بر اساس «تعداد نفرسفر» از زماني که سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي تحت مديريت اسفنديار رحيم مشايي آغاز شد تا نوروز پارسال همواره مورد انتقاد رسانه ها، کارشناسان گردشگري و فعالان اين حوزه بود، دليل منتقدان نيز غيرواقعي و عجيب بودن آمارهاي اعلام شده بود و نگاهي به آمارهاي اعلام شده در اين ۶ سال تعجب برانگيز بودن آن ها را ثابت مي کند.

اين جدول رشد ۴۶۰ درصدي آمار گردشگران نوروزي کشور را طي اين ۶ سال نشان مي دهد.

اگر رشد ۳۴ درصدي اعلام شده براي افزايش سفرهاي نوروزي ۹۱ را نيز محاسبه کنيم امسال حجم سفرهاي نوروزي ۲۱۷ ميليون خواهد بود که عددي غيرقابل باور و دور از ذهن است اما با انتقادهاي جدي به اين نوع آمارها، مسئولان و متوليان صنعت گردشگري به ويژه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري کشور تصميم گرفتند که از شيوه هاي رسمي دنيا براي اعلام آمار سفرهاي نوروزي در کشور استفاده کنند و کار به جايي رسيد که «منوچهر جهانيان» معاون فعلي گردشگري اين سازمان چندي قبل وعده داد که شيوه«نفرسفر» براي محاسبه آمار گردشگران نوروزي سال ۹۱ محاسبه نمي شود.

«سيد حسن موسوي» رئيس سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي کشور هم اواخر اسفند پارسال به دنبال انتقادهاي جدي به آمار به عنوان يکي از اقدامات اوليه خود ارائه آمار« نفرسفر» را در نوروز ۹۱ حذف کرد.

او در جلسه اعضاي ستاد تسهيلات سفرهاي کشور عنوان کرده بود: قصد نداريم «نفرسفر» را اعلام کنيم، بلکه مي خواهيم رشد سفر را درصدي به دست آوريم زيرا ممکن است اعلام «نفرسفر» ميزان رضايتمندي را به همراه نداشته باشد.

آمارهاي اغراق آميز

«بهروزي فر» کارشناس گردشگري با بيان اين مطالب مي گويد: متاسفانه با وجود اين که طي سال هاي اخير بر حجم سفرهاي نوروزي افزوده شده ولي هنوز راهکار درست و منطقي براي آمارگيري از سفرها اتخاذ نشده است و بدون اين که آمارگيري رسمي و مستندي انجام شود عبور هر دستگاه خودرو از هر شهر در مسيرهاي گردشگري آمار سفر نوروزي برآورد و اعلام شده است.

وي مي افزايد: سال گذشته هم آمار عجيبي از سفرهاي نوروزي اعلام شد که براي اهل فن خيلي اغراق آميز بود، بر اساس آمار اعلام شده در نوروز ۹۰ با ثبت بيش از ۱۶۲ ميليون نفر سفر، رشد سفرهاي نوروزي ۳۱ درصد اعلام شد و امسال هم براي اين قبيل سفرها رشد ۳۴ درصدي اعلام شده است!

«جواهرزاده» مدرس دانشگاه و از کارشناسان صنعت گردشگري کشور نيز در اين باره به خراسان مي گويد: يکي از دلايل رشد آمار و نمودارهاي مربوط به سفرهاي نوروزي نبود رسانه هاي منتقد و تعطيلي روزنامه ها در ايام عيد است و رصد اين آمار مغفول مي ماند.

اگر از اول فروردين آمار ارائه شده توسط مسئولان مختلف در بحث سفرهاي نوروزي رصد و توسط رسانه ها نقادانه و محکم بررسي شود اين کار اتفاق نمي افتد که آمار عجيب و نامتعارف اعلام شود.

وي مي افزايد: اگر آمار آقايان نقد شود شايد سال هاي بعد آمار روشن تري ارائه دهند و اين همه انتقاد براي متوليان مطرح نشود.

اما نحوه محاسبه اين آمار چطور بوده است؟

وقتي از تهران به مقصد مشهد حرکت مي کنيد ورود خودروي شما به هر شهر در طول مسير يک هزار کيلومتري ۵ نفر- سفر ثبت مي شود و علاوه بر اين که در شهرهاي استان تهران و استان سمنان نيز گردشگر محسوب مي شويد در سبزوار، نيشابور و مشهد هم عبور شما به عنوان ۱۵ سفر به استان ثبت مي شود.

اما جالب تر اين که بر مبناي همين آمار طي ۸ روز نخست سال ۹۱ افزون بر ۲۱ ميليون نفر(۲۸ درصد جمعيت کشور) به استان قم سفر کرده اند. گويا مسئولان استان قم تعداد خودروهاي ورودي و خروجي به عوارضي اتوبان قم- تهران را که بيشتر به ديگر شهرها رفت وآمد داشته اند، مبناي محاسبه ورود مسافران نوروزي به قم قرار داده اند.

آمار واقعي در خراسان

با وجود آمار متفاوت ارائه شده از استان هاي مختلف کشور و اعلام اين که بيشترين مسافران نوروزي به استان هاي قم، مازندران، اصفهان، فارس و بوشهر سفر کرده اند ولي «مصطفوي» ناظر عالي ستاد دائمي تسهيلات سفرهاي نوروزي کشور در مشهد اعلام کرد که ارائه آمار مسافر به صورت اسکان منحصر به خراسان رضوي است و ساير استان ها آمار مسافر را به صورت عبوري اعلام کرده اند.

بر اساس آمار ۱۰ميليون نفر در ايام تعطيلات نوروزي وارد استان خراسان رضوي (۵ميليون و ۷۶۸ هزار نفر وارد مشهد) شده اند و اين آمار بر اساس رويکرد اقامت ۲۴ساعته محاسبه شده است.

با اين حال «فريد جواهرزاده» مسئول دبيرخانه ستاد تسهيلات دائمي سفرهاي خراسان رضوي مي گويد: آمار اعلام شده از سفرهاي نوروزي به خراسان رضوي و مشهد بر اساس تعريف جهانگردي و رويکرد سازمان ميراث فرهنگي کشور و بر مبناي اقامت شبانه (۲۴ساعت) اعلام شده است و سفر حدود ۶ميليون نفر به مشهد آمار واقعي بوده و قابل دفاع است. وي با اشاره به اين که در خراسان رضوي از اعلام و استفاده از آمار تردد، آمار نفرسفر و داده هاي موقت خودداري شده است، مي افزايد: از سال آينده اين آمار به سمت اقامت خواهد رفت و از بحث نفرسفر براي آمار دادن پرهيز خواهيم کرد.

چه بايد کرد؟

اما براي داشتن آمار مستند و قابل دفاع از سفر و گردشگري چه بايد کرد؟ آيا مي توان آماري دقيق به دست آورد تا در برنامه ريزي هاي آينده قابل استناد باشد؟ گويا با وجود اختصاص بودجه براي تنظيم و تهيه آمار گردشگري کشور و جلوگيري از تناقض آماري، هنوز نتوانسته ايم طرح جامع آمارگيري گردشگري کشور را پايه گذاري کنيم.

«فريد جواهرزاده» مدرس دانشگاه و کارشناس گردشگري به خراسان مي گويد: کارشناسان، مدرسان دانشگاه ها و متخصصان گردشگري اتفاق نظر دارند که آمار گردشگري بايد متناسب با تعريف سازمان جهانگردي برآورد و اعلام شود.

بر اساس تعريف اين سازمان سفر در صورتي انجام مي شود که شخصي به کشور يا شهري غير از محل اقامت معمول خودش و به مدت حداقل يک شب يا کمتر از يک سال سفر کند و براي انجام کار و فعاليت در اين سفر مزدي دريافت نکرده باشد و در اين صورت دو مولفه سفر به شهري غير از محل اقامت دائم و حداقل يک شب اقامت تحقق يابد.

اين که گردشگري ترددي و عبوري از شهرها را که گاه حتي توقفي هم در شهرهاي مسير ندارند را محاسبه کرده و آمار سفر اعلام کنيم منطقي نيست و هيچ وقت اين افراد، گردشگر تلقي نمي شوند.

اين کارشناس تصريح مي کند: گردشگري تعريف خاص خود را دارد و محاسبه آمار مسافرت هاي نوروزي بر اساس «نفرسفر» هيچ قاعده علمي ندارد.

اما تا کي مي خواهيم با اين آمارهاي غيرواقعي بودجه جذب کنيم؟ يک کارشناس مطلع مدعي است که در استان هاي مختلف مسئولان هر سازمان و دستگاهي از جمله ميراث فرهنگي، استانداري ها و ستادهاي مرتبط آمار را بيشتر از آن چه هست اعلام مي کنند و اين يک اشتباه بزرگ است. او با انتقاد از نحوه آمارگيري نفرسفر مي افزايد: ستادهاي سفرهاي دائمي در هر شهرستان معمولا مسافرت بين شهرهاي استان را مبناي آمار قرار مي دهند در حالي که تردد مسافر به مقصد محل اقامت و اسکان بايد آمارگيري شود.

«اردشير اروجي» عضو هيئت علمي دانشکده گردشگري و مدير کل سابق دفتر برنامه ريزي و آمار سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري کشور در اين باره به روزنامه شرق مي گويد: در برنامه چهارم توسعه قرار بر اين شد براي تنظيم و تهيه آمار گردشگري کشور و جلوگيري از تناقض آماري، طرح جامع آماري گردشگري کشور پايه گذاري شود و براي رفع اين مشکل هم مجلس مصوب کرد هر سال اعتبارات مشخصي در بودجه براي اين کار لحاظ شود به عنوان مثال بودجه اين کار براي سال۹۰، ۲ميليارد تومان اعلام شد و در سال هاي قبل از آن هم هر سال يک ميليارد تومان اختصاص داده شده با اين حال تاکنون خبري از آمار دقيق و صحيح نيست.

اين کارشناس مي افزايد: آمار گردشگران کشور ما هم در بخش داخلي و هم خارجي نامشخص است و هر منبعي يک آمار ارائه مي دهد که بيشتر آن ها متناقض و غيرواقعي است و همين امر سبب شده است تراز گردشگري ايران بر اساس محاسبات و تاييد و اعلام مراجع معتبر جهاني بين ۷۵تا۷۹ درصد منفي باشد.

اتفاق مبارک

محاسبه آمار سفر و گردشگري در کشور بر مبناي «نفرسفر» و عبور از يک شهر علمي نيست و معاون گردشگري سازمان ميراث فرهنگي هم تاييد کرده است که اين رويکرد درست نيست و محاسبات فعلي از يک قاعده علمي پيروي نمي کند.

«جواهرزاده» کارشناس گردشگري مي افزايد: باور اين که آمار فعلي واقعي نيست اتفاق مبارکي است که سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري به آن رسيده است.

وي مي گويد: پيشنهاد ما اين است که سازمان آمار ايران بر اساس يک ساختار و ساز و کار علمي و نرم افزاري به شکل سراسري تهيه آمار گردشگري را به عهده بگيرد تا ارائه آمار خارج از مديريت بومي، استاني و شهرستاني به صورت ملي و سازماني انجام شود.

نگراني مجلس

نمايندگان مجلس نيز نگران اعلام اين قبيل آمار و تبليغاتي بودن آن هستند. «جواد آرين منش» نايب رئيس کميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي در اين باره مي گويد: ما يک سازمان تخصصي و ويژه در کشور داريم به نام مرکز آمار ايران که متولي و مسئول ارائه تخصصي آمار کشور است و انتظار است اين مرکز با بهره گيري از کارشناسان، صاحب نظران و امکانات خود درباره هر چه به عنوان آمار در کشور ارائه مي شود يک اقدام کارشناسي علمي و پخته انجام دهد و شاخص هاي مناسب براي ارزيابي در حوزه هاي مختلف اعم از گردشگري، کشاورزي، صنعت، اقتصاد، نرخ تورم و... را به شکل دقيق، عالمانه و کارشناسانه ارائه کند.

وي با اعلام اين که متاسفانه در کشور، اين مرکز هنوز جايگاه شايسته و واقعي خود را پيدا نکرده است، اظهار مي دارد: در اين شرايط هر سازماني به خود اجازه مي دهد متناسب با سليقه مديران دستگاه هاي اجرايي آمار توليد و آن را ارائه کند، ارائه آمار اکنون به عنوان يک ابزار روابط عمومي ها در عرصه تبليغ سازمان هاي مختلف درآمده است، اين آمار نه تخصصي و نه قابل ارزيابي است و از جمله آمار فاقد معيار و ملاک، آمار گردشگري و سفرها در ايام تعطيلات تابستان و نوروز است. هر سال آماري که توسط دستگاه هاي مسئول اعلام مي شود گويا طبق يک قاعده بايد از رشد ۳۰تا۵۰درصدي نسبت به آمار سال قبل يعني از رشد قابل ملاحظه اي برخوردار باشد در غير اين صورت يک نقص کاري در آن مديريت است.

نماينده مردم مشهد مي افزايد: اين تلقي نادرست سبب شده آمار نادرست ارائه شود و در مورد سفر يک شاخص اقامت مسافر وجود دارد که متاسفانه مورد توجه قرار نمي گيرد. اگر يک مسافر عبوري از ۵۰شهر در طول مسافرتش عبور کند هر ۵۰شهر آمار ورود مسافر ارائه مي دهند در حالي که اين آمار مسافر عبوري از آن شهر است نه آمار سفر و گردشگري، اين ها بايد از هم تفکيک شود.

«آرين منش» تصريح مي کند: آن چه به عنوان آمار سفرهاي نوروزي ارائه مي شود قابل اعتنا نيست فقط مسئولان مسابقه اي را در افزايش آمار سفرها ايجاد کرده اند و همه اين ها به دليل فقدان نظام جامع آمار گردشگري در کشور است که يک روزي مرکز آمار ايران بايد به اين نابه ساماني خاتمه دهد.

با ادامه اين روند و نداشتن آمار دقيق، مديران، مسئولان و برنامه ريزان دچار گمراهي مي شوند و در برنامه ريزي ها مشکل خواهيم داشت و ارائه برنامه بر اساس آمار نادرست نتيجه اش اين است که برنامه ها قابليت اجرا نخواهد داشت.

به هر حال از مقوله مهم تاثير نداشتن سفرهاي نوروزي بر اقتصاد شهرهاي کشور که بگذريم فقط يک آمارگيري جامع و مستند مي تواند مهر تاييدي بر افزايش سفرهاي نوروزي و گردشگري داخلي باشد.

چکيده گزارش

نوروز امسال را بايد سال ثبت رکورد سفر در کشور دانست چرا که تجزيه و تحليل آمار مسئولان حکايت از انجام ۲۱۷ ميليون نفر سفر در کشور دارد. چندسالي است که مسئولان درباره سفرهاي نوروزي هموطنان آمار متنوعي را رسانه اي مي کنند که کمي دور از ذهن است. آن ها امسال بعد از انتقاد رسانه ها و کارشناسان فقط به اعلام درصد افزايش سفرها اکتفا کردند.

در حالي که بر اساس تعريف سازمان جهانگردي مسافرت به يک مقصد و اقامت حداقل يک شب، سفر تلقي مي شود لذا عبور يک خودرو از يک شهر را نمي توان جزو آمار گردشگر و سفر نوروزي محاسبه و اعلام کرد. محاسبه آمار مسافرت ها بر اساس«نفر سفر» هيچ قاعده علمي ندارد ولي گويا بهانه خوبي براي جذب اعتبار و امکانات توسط مديران سازمان هاي مربوطه است به نظر مي رسد اجرايي کردن «طرح جامع آمار گردشگري کشور» از تناقض آماري و بلبشوي به وجود آمده جلوگيري مي کند و به نفع برنامه ريزي آينده خواهد بود.

آمار سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري درباره سفرهاي نوروزي

نوروز ۸۵    ۳۵ ميليون

نوروز ۸۶    ۵۵ ميليون

نوروز ۸۷    ۷۱ ميليون

نوروز ۸۸    ۹۹ ميليون

نوروز ۸۹   ۱۲۰ ميليون

نوروز ۹۰ ۱۶۲ ميليون