82101 ؛ شماره‌‌اي براي اطلاعات دارويي

جام جم آنلاين: شناخت دارو و اطلاع از نحوه تاثيرگذاري، مقدار مورد نياز و شيوه مصرف آنها از ضروريات تجويز و خريد داروست. به همين دليل با توجه به وسعت رشته پزشكي و داروسازي و تنوع داروهاي موجود در بازار دارويي كشور كه با نام‌هاي تجاري مختلف عرضه مي‌شود، ضرورت وجود مراكزي براي پاسخگويي به سوالات متعدد مردم نيز ضروري به نظر مي‌رسد.

مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13 آبان، يكي از 2 مركز موجود در كشور در زمينه اطلاعات دارويي براي عموم مردم است.

براي آگاهي بيشتر از نحوه فعاليت اين مركز با دكتر محمدرضا جوادي مدير مركز و استاديار دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران هم‌صحبت شده‌ايم.

به‌طور كلي مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13 آبان چه خدماتي را ارائه مي‌دهد؟

اطلاع‌رساني دارويي به عموم مردم و گروه پزشكي در زمينه مصرف، تداخلات دارويي، مصرف دارو در بارداري و شيردهي، آموزش در زمينه مصرف بهينه دارو و جلوگيري از رواج مصرف بي‌رويه آنها در سطح عموم مردم، جمع‌آوري، تجزيه و تحليل يافته‌هاي مراكز اطلاع‌رساني دارو و سموم از جمله خدمات مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13 آبان است.

اين مركز فعاليت خود را از چه زماني آغاز كرده است؟

مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13 آبان از سال 86 فعاليت خود را آغاز كرده و رسالت اصلي مركز به عنوان يك فراهم‌كننده اطلاعات دارويي براي عموم مردم و جامعه پزشكي اعم از داروساز، پزشك و ساير همكاران كادر درمان است. با توجه به اين‌كه دارو يك كالاي خاص براي مردم است مركز به‌دنبال اين است كه چنانچه براي مردم سوالات عمومي و اختصاصي در زمينه داروها به وجود بيايد به عنوان يك مركز اطلاع‌رساني و مشاوره‌اي، اطلاعات لازم را به متقاضيان ارائه دهد.

اين‌گونه مراكز به نوعي ضعف داروخانه‌ها را پر مي‌كند، چون كه در حال حاضر تنها فقط نقش توزيع‌كننده دارو را دارد؟

در كشورهايي كه اين ضعف وجود ندارد هم اين مراكز برپا است. اين مراكز نقش پشتيبان داروخانه‌ها را به عهده دارد. چون در برخي مواقع فرد با مراجعه به داروخانه مشكلش حل مي‌شود، اما زماني كه فرد دارو را آغاز مي‌كند در حين مصرف دارو ممكن است به بسياري از مشكلات دچار شود كه در ساده‌ترين حالت اضافه‌شدن داروي ديگر يا ابتلا به بيماري ديگري است. بنابراين در اين حالت وظيفه اين مراكز آغاز مي‌شود تا پشتيبان داروخانه‌ها باشد.

تركيب جمعيت پاسخگو در مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13 آبان چگونه است؟

جمعيت اصلي پاسخگو در مركز داروساز هستند. 26 مشاور و 15 سوپروايزر در اين مركز فعالند كه در هر شيفت‌كاري به طور متوسط پنج نفر با سمت‌هاي مختلف پاسخگوي تماس‌ها هستند. مشاور كسي است كه مستقيما با تماس‌گيرندگان ارتباط برقرار مي‌كند و پاسخ بيمار را مي‌دهد، سوپروايزرها سه وظيفه به عهده دارند. يكي اين‌كه اگر مشاوران دچار مشكل شدند به آنها كمك مي‌كنند و دوم كيفيت پاسخگويي مشاوران را بررسي مي‌كنند و سوم پاسخگوي سوالات تخصصي كادر درمان هستند.

كمي از سابقه راه‌اندازي اين مراكز در ايران بگوييد؟

اولين مركز اطلاع‌رساني دارويي وابسته به وزارت بهداشت با هدف اطلاع‌رساني از كمبود دارويي كشور در زمان جنگ راه‌اندازي و پس از مدتي فعاليت منحل شد. سپس معاونت غذا و داروي وزارت بهداشت مركزي به همين عنوان با رسالت پاسخگويي به سوالات علمي ـ دارويي مردم به شماره 09646 (مركز اطلاعات دارويي) راه‌اندازي كرد كه هم‌اكنون به دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي منتقل شده است.

البته تفاوت چنداني بين اين دو مركز وجود ندارد، اما مجموعه داروخانه‌هاي 13 آبان يك رسالت فراموش‌شده داشتند كه تشكيل اين مركز پاسخي به آن بود چراكه در سردر اين داروخانه‌ها آمده است: «داروخانه و مركز اطلاعات دارويي 13 آبان.»

در ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي، داروخانه‌هاي 13 آبان ـ‌كه بتازگي تشكيل شده بود ـ‌ متعهد شدند كه هم داروخانه و هم مركز اطلاعات دارويي باشند، اما به علت وقوع جنگ تحميلي، اين تعهد بر زمين ماند و نقش توزيع‌كننده دارو بيشتر جلوه كرد و بيماران در صورت مراجعه به داروخانه به سوالات آنها پاسخ داده مي‌شد.

چه تعداد داروخانه 13 آبان داريم؟

در حال حاضر هفت داروخانه دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران با نام 13 آبان (مجموعه داروخانه‌هاي دانشگاه علوم پزشكي تهران) در تهران فعاليت مي‌كنند.

وضعيت مراكز اطلاعات دارويي در ساير كشورها چگونه است؟

در تمام كشورها از اين نوع مراكز زياد وجود دارد، اما نكته مهم اين است كه اين دو مركز در ايران قدرت پاسخگويي به سوالات و تماس‌هاي مردم را ندارند؛ ايران به عنوان كشوري با جمعيت 75 ميليون نفري تا سال 2050 به كشوري با 50 درصد جمعيت سالمند تبديل مي‌شود بنابراين مردم با يك كلكسيون دارويي مواجه خواهند شد، اين در حالي است كه دسترسي آساني نسبت به دانش دارويي در جامعه وجود ندارد. در خارج از كشور چون غالبا به زبان انگليسي آشنايي دارند هزاران سايت كه تامين‌كننده اطلاعات دارويي هستند به زبان مردم وجود دارد در حالي كه در ايران آنچنان سايتي در مورد اطلاعات داروها وجود ندارد.

در اين خصوص تا يك ماه آينده سايت مركز اطلاع‌رساني داروپزشكي 13آبان تكميل مي​شود و تمامي اطلاعات دارويي قابل دسترسي خواهد بود بنابراين با توجه به كمبودها، بايد در هر استان يك مركز اطلاع‌رساني دارويي راه‌اندازي شود و تنها در تهران به حداقل پنج مركز اين چنيني نياز است.

مهم‌ترين كمبود در اين مركز اطلاع‌رساني چيست؟

به طور كلي در كشور با كمبود داروساز مواجهيم ضمن اين‌كه افرادي كه در اين مراكز كار مي‌كنند بايد آموزش‌هاي خاص ببينند، چون ادبيات ارتباط با بيمار و پزشكان خيلي اهميت دارد. كار در اين مراكز سخت‌تر و بامسووليت‌تر از كار در داروخانه‌هاست و به دليل اين‌كه هنوز نتوانسته‌ايم نيروهاي مورد نياز مركز را تامين كنيم، موفق به شبانه‌روزي‌كردن آن نشده‌ايم. در ايران 15هزار داروساز در نظام پزشكي داراي شماره هستند كه هنوز آمار مشخصي از فعاليت دقيق آنها وجود ندارد در حالي كه در آمريكا بيش از 100 هزار داروساز فعاليت مي‌كنند. به علت اين‌كه فعاليت داروسازي بسيار وسيع است، هر چقدر داروساز در سيستم سلامت تزريق شود كم است.

از زمان آغاز فعاليت مركز چه تعداد تماس گرفته شده و بيشترين سوال چه بوده است؟

از سال 86 تا پايان سال 90، 164 هزار و 642 تماس با مركز گرفته شده است كه 137 هزار و 500 تماس توسط مردم و 10 هزار و 192 تماس توسط حرف مختلف پزشكي گرفته شده است. بيشترين درصد سوالات مربوط به موارد شناسايي دارو و گروه‌هاي درماني و موارد مصرف دارو به ترتيب با 21 درصد و 18 درصد است. عوارض دارويي،نحوه مصرف و استفاده از داروها، تداخلات دارويي و مقدار مصرف داروها در رتبه‌هاي بعدي سوالات بوده است.

البته در 16 درصد تماس‌ها، مردم اطلاعاتي را درخواست مي‌كردند كه خارج از وظيفه مركز بود به عنوان مثال كمبود دارويي، تشخيص بيماري، تجويز دارو، تفسير آزمايش و قيمت دارو.

همچنين اين سوال مطرح مي‌شود كه كدام داروها براي سقط جنين است يا علائم يك بيماري گفته مي‌شود كه مردم انتظار دارند ما كار تشخيص را انجام دهيم كه اين سوالات پاسخ داده نمي‌شود. همچنين از نظر اخلاقي اطلاعات دارويي فرد ديگري هم ارائه نمي‌شود.