میوه‌های بلوط زاگرسی در سفره نان مردم!

در شرایطی که وضعیت تجدید حیات جنگل‌های کشور نگران‌کننده است و بسیاری از کارشناسان دیرزیستی را آفات جان جنگل‌های کشور می‌دانند، جمع‌آوری میوه‌های بلوط از جنگل‌های زاگرسی که موجب عدم تجدید حیات جنسی آنها است برای تهیه نان از سوی جوامع محلی، روند تخریب این عرصه‌ها را سرعت می‌بخشد.

به گزارش ایانا، بسیاری از مناطق فقیرنشین زاگرس و مردم روستایی مجاور آن از میوه بلوط برای تهیه آرد و نان استفاده می‌کنند که با وجود غیرقانونی شدن جمع‌آوری میوه‌های بلوط به سبب جلوگیری از تجدید حیات جنسی آنها با شایع‌تر شدن فقر همچنان تجدید حیات جنگل‌های زاگرسی با ادامه این روند مختل شده است.

در حالی که جنگل‌های بلوط در شرایط بحرانی به‌سر می‌برند و سازمان جنگل‌ها نیز با بهره‌برداری و جمع‌آوری غیرقانونی بلوط در مناطق زاگرسی مخالفت کرده است، اما مردم برای تهیه و پخت نان به جمع‌آوری بذر بلوطی و یا همان میوه بلوط روی آورده‌اند که ادامه و گسترش این روند با توجه به شرایط بحرانی و شکننده این عرصه، به بحرانی‌تر شدن شرایط این جنگل‌ها می‌انجامد.

بلوط‌های جمع‌آوری شده یا به کارخانه‌های تولید خوراک دام فروخته می‌شوند و یا در نهایت بر سر سفره‌های روستاییان می‌روند، اما جنگل‌های بلوط در شرایطی نیستند که بتوانند به میزانی بذر و میوه تولید کنند که هم برای تجدید حیات جنگل کافی باشد و هم کفاف استفاده در صنعت و نان به‌عنوان ماده غذایی را بدهد.

با توجه به اینکه بسیاری از گونه‌های جانوری نیز از میوه بلوط استفاده می‌کنند، تنوع زیستی گیاهی و جانوری جنگل‌ها با جمع‌آوری میوه‌های بلوط به‌شدت تهدید می‌شود.

کارشناس منابع طبیعی و محیط زیست چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار ایانا با بیان اینکه در بحث بهره‌برداری از محصولات فرعی جنگل‌ها برای دستیابی به ظرفیت اقتصادی میوه‌های جنگلی همواره مورد توجه قرار می‌گیرد، گفت: میوه‌های جنگلی زاگرسی همان بلوط‌های جنگلی هستند که در گذشته برای خوراک دام و انسان استفاده می‌شدند و در سال‌های اخیر با احداث کارخانه‌های خوراک دام در عرصه‌های جنگلی بیشتر برای این امور مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

هومان خاکپور افزود: اخیراً به‌دلیل وضعیت معیشتی نابسامان، بخش اشتغال سامان‌دهی نشده، وابستگی معیشتی مردم حوزه جنگل به این عرصه‌ها و دام، پایین آمدن درآمد مردم و با توجه به بالارفتن تورم جوامع محلی به سمت جمع‌آوری بذر و بلوط برای رسیدن به اهداف اقتصادی و در شرایط بحرانی تر برای پخت نان روی آورده‌اند و این روند در حال گسترش است.

وضعیت جنگل‌های غرب کشور نگران‌کننده است

فعال محیط زیست با ابراز نگرانی از وضعیت جنگل‌های غرب کشور تصریح کرد: در حال حاضر تجدید حیات جنسی بلوط‌زارهای زاگرسی که از طریق بذر انجام می‌شود، بسیار محدود شده است، در صورتی‌که در این جنگل‌ها هم تولید میوه کم شده است و هم شرایط برای قرارگیری بذر در خاک برای تولید میوه نامساعد شده است.

وی با اشاره بر دیرزیستی عرصه‌های طبیعی در کشور ادامه داد: جمع‌آوری میوه‌های بلوط از سطح جنگل‌های زاگرسی به هر دلیلی که باشد، به‌عنوان یک تهدید برای تجدید حیات این جنگل‌ها به‌شمار می‌رود، چراکه اگر روند جمع‌آوری این بلوط‌ها در جوامع محلی فراگیرتر و بیشتر گسترش یابد هم تنوع زیستی گیاهی و هم تنوع زیستی جانوری با خطر جدی روبه‌رو می‌شوند.

به گفته خاکپور باید ضرایب حفاظت از جنگل‌های زاگرسی بالاتر باشد و با بلوط به مثابه کالای قاچاق برخورد شود، اما در شرایطی که وضعیت اقتصادی ساکنان منطقه به حدی وخیم است که ناچارند از میوه بلوط برای تهیه نان استفاده کنند، این تصمیم و حفاظت پیچیده می‌شود.

نباید فراموش کرد که به‌دلیل اینکه بهره‌برداری از میوه و بذر درختان بلوط در سطح وسیع‌تر در رویشگاه‌های جنگلی زاگرس مرکزی صورت می‌گیرد، می‌تواند خسارت‌های زیست محیطی جبران‌ناپذیری را به بار آورد.

در این نوع بهره‌برداری که نیاز به مهارت و تخصص خاصی هم نیست در صورتی که جمع‌آوری میوه درختان در حجم وسیع و بدون رعایت نیازهای طبیعی اکوسیستم‌های جنگلی صورت گیرد اضافه بر تجدید حیات گونه‌های درختی، حیات جانوری جنگل با تهدیدهای جدی روبه‌رو خواهد شد.

نمونه بارز این شیوه نادرست بهره‌برداری جمع‌آوری میوه بلوط است که در سال‌های اخیر شدت یافته تا جایی که هیچ ملاحظه زیستی برای استقرار صنایع بزرگ فرآوری از آنها توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در نظر گرفته نمی‌شود.

گسترش زوال و خشکیدگی بلوط‌زارهای جنگلی در سال‌های اخیر

زوال و خشکیدگی بلوط‌زارهای جنگلی یکی از آسیب‌هایی است که در سال‌های اخیر بر وسعت آن افزوده شده است، آفتی که به گفته کارشناسان پس از ظهور علایم آن در فاصله سه تا پنج سال درختان بلوط را به‌طورکلی خشک می‌کند.

متخصصان بیماری‌های جنگل معتقدند آفت و یا بیماری در میان درختان بلوط به‌تنهایی نمی‌تواند علت وقوع فجایع زیستی محیطی باشد بلکه عواملی نظیر تخریب جنگل، خشکسالی‌های پی‌درپی و گرد و غبارهای اخیر که با تکیه بر برخی فرضیه‌ها از سوی کارشناسان از عراق وارد ایران و موجب تهدید جنگل‌های زاگرسی شده‌اند، در زوال و خشکیدگی این‌گونه نقش به‌سزایی داشته‌اند.

طرح شناسایی عوامل زوال بلوط‌زارها هم کارساز نبود!

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری درباره اجرای طرح شناسایی عوامل زوال و خشک شدن درختان بلوط می‌گوید: این طرح در 40 هکتار از مناطق جنگلی و زیر آشکوب و... شهرستان لردگان به‌صورت پایلوت تحقیقاتی و شناسایی آفت جوانه‌خوار جنگل‌های بلوط اجرا شد که نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد بیماری زوال بلوط تحت تأثیر عواملی همانند آب و هوا، سن درخت، ریزگردها، چرای بی‌رویه دام‌ها، شخم و شیار و زراعت دیم در کف آشکوب جنگل، تغییرات زیست محیطی و ضعف و فقر خاک ایجاد می‌شود.

به گفته عطاءاله ابراهیمی امراض و آفاتی نظیر لیسه زالزالک و چوب‌خوار بلوط جنگل‌های این استان را تهدید می‌کند.

وی می‌افزاید: خشکیدگی درختان بلوط در خاک‌های کم‌عمق و شنی بیشتر شده است و به تدریج با ظهور آفات و بیماری‌های ثانویه مانند سوسک‌های چوب‌خوار و پوست‌خوار، پوسیدگی ریشه و زخم‌های روی تنه باعث زوال و خشکیدگی درختان بلوط می‌شود.

گفتنی است، در حال حاضر جمع‌آوری گسترده میوه بلوط به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدهای تجدید حیات گیاهی و جانوری منطقه زاگرس مرکزی به‌شمار می‌رود که باید در ردیف الزامات مدیریت جامع جنگل‌های زاگرس مورد توجه قرار گیرد.

این در حالی است که حدود 330 هزار هکتار از سطح جنگل‌های چهارمحال و بختیاری یعنی در حدود بیش از 80 درصد مساحت جنگل‌های این استان را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق و رویشگاه‌های جنگل‌های زاگرسی و بلوط‌زارها را گونه بلوط غرب تشکیل داده است که مسئولان در این باره چاره‌ای بیاندیشند.