خطر پرتو دکل‌های فشار قوی برق

همشهری: قوی‌ترین میدان‌های الکترومغناطیسی در دنیا به خطوط فشارقوی برق مربوط می‌شود به همین دلیل برای این تاسیسات و تجهیزات (پست‌ها و دکل‌های فشارقوی) قوانین خاص و حدود لازم تحت عنوان فاصله‌ها و حریم‌های بهداشتی تعریف شده است.

اما بنابر مشاهدات خبرنگاران همشهری در بسیاری از شهرهای ایران به دلایل مختلف این دکل‌ها در نزدیکی محیط زندگی شهروندان قرار گرفته‌اند. حال یا مردم در مناطق ممنوع ساخت‌وساز کرده‌اند و به این دکل‌ها نزدیک شده‌اند یا برعکس. اما به هر حال این دکل‌ها می‌توانند برای افراد مضر باشند. علاوه بر آن بسیاری از وسایل و تجهیزات الکترونیک و برقی مورد استفاده در محیط‌های زندگی مردم دارای پرتوهای مضر هستند. شاید به همین دلیل است که متخصصان پرتوشناسی، آشپزخانه را آلوده‌ترین محیط پرتوزا در هر خانه می‌دانند. در گفت‌وگو بامهندس علی گورانی کارشناس بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این موارد پرداخته‌ایم.

بدن ما در معرض چه نوع پرتوهایی است؟

پرتوها از بدو تولد با ما بوده‌اند و انسان به‌طور مداوم در معرض پرتو‌گیری است. عمده پرتوگیری بدن یعنی حدود 80تا 85درصد از منابع طبیعی است و حدود 15تا 20درصد مربوط به تاسیسات و ابزار ساخت انسان می‌شود. اصولا پرتوها به دو نوع یونیزان و غیریونیزان طبقه‌بندی می‌شوند، پرتوهای یونیزان دارای انرژی زیادی هستند مانند ایکس و گاما، این نوع پرتوها چنانچه از هوا بگذرند قادرند مولکول‌های هوا را تبدیل به یون کنند و درصورت برخورد به بدن باندهای شیمیایی بافت‌ها و نسوج را می‌شکنند. پرتوهای غیریونیزان از همین جنس هستند فقط میزان انرژی‌شان بسیار کمتر است و قادر به یونیزاسیون نیستند.

مهم‌ترین منابع تابشگر پرتوها چه هستند؟

منابع طبیعی پرتوگیری بدن داخلی و خارجی هستند. اصلی‌ترین منابع طبیعی پرتوهای خارج از بدن، ابتدا زمین و سپس خورشید و کیهان است. خانواده اورانیوم که زنجیره عناصر رادیواکتیو را تشکیل می‌دهند پرتوهای زمینی هستند. گاز رادون222 که یکی از عناصر این زنجیره است دومین عامل سرطان ریه بعد از سیگار محسوب می‌شود. (حدود 50تا 55درصد از پرتوگیری بدن از منابع طبیعی از این عنصر ناشی می‌شود). خورشید حجم بسیار زیادی از انرژی مانند ماورای بنفش را می‌تاباند. مواد غذایی و آب، منابع طبیعی دیگر داخل بدنی هستند که دارای مواد پرتوزا و در داخل بدن تابش دارند. تابش اشعه ماورای بنفش خورشید عامل سرطان پوست است که در آقایان نخستین سرطان شایع و در خانم‌ها دومین سرطان است همچنین پیر پوستی‌های زودرس در کشور زودرس که تبعات روانی، اجتماعی و اقتصادی دارد. همچنین 70درصد علت شیوع کاتاراکت یا آب‌مروارید تابش اشعه ماورای بنفش است که متأسفانه ما روی مدار آب‌مروارید قرار داریم چون برنامه‌ریزی درستی در این زمینه نداشته‌ایم.

پرتوهای ساتع شده از مصنوعات بشر از کجا ناشی می‌شود؟

در ابتدا اشاره شد که حدود 15تا 20درصد پرتوگیری از منابع مصنوعی و ساخت انسان صورت می‌گیرد، اصولا هر وسیله یا ابزار و تاسیساتی که با برق کار می‌کند دارای تابش است. هرجا الکترون در حرکت است دو میدان الکتریکی و مغناطیسی به‌وجود می‌آورد بنابراین هر وسیله برقی دارای انرژی است انرژی‌های الکترومغناطیس قابل دیدن و حس کردن نیستند ولی اطراف تمام وسایل برقی وجود دارند و چنانچه ما در این میدان‌ها قرار بگیریم(مانند قرار گرفتن در معرض آتش) بسته به‌شدت، قدرت (که در وسایل مختلف متفاوت است)و مدت زمان قرار گرفتن در این میدان‌ها، بدن پرتو‌گیری می‌کند. البته بدن توانایی این را دارد که تا حدی پرتوهای گرفته شده را تعدیل و زایل کند ولی زمانی که میزان پرتوگیری زیاد باشد می‌تواند به بدن آسیب برساند. بنابراین هرچه میزان انرژی این وسایل که بسته به میزان ولتاژ و آمپراژ آنها دارد بیشتر باشد میزان آسیب‌رسانی آنها بیشتر است. به همین دلیل گفته می‌شود پست‌ها و دکل‌ها و تجهیزات فشارقوی پرخطر هستند چون با ولتاژ بالایی کار می‌کنند. بنابراین قرار گرفتن در میدان هروسیله برقی از یک سشوار گرفته تا دکل‌های برق، خطوط فشارقوی، تاسیسات و تجهیزات انتقال برق می‌تواند برای بدن خطر ساز باشد.

درباره خطوط، تجهیزات و پست‌ها و دکل‌های فشار قوی توضیح دهید.

در دنیا بحثی وجود دارد به نام EMF یا بهداشت میدان‌های الکترومغناطیسی که به این مسئله می‌پردازد. قوی‌ترین این میدان‌ها به خطوط فشارقوی مربوط می‌شود. به همین دلیل برای این تاسیسات و تجهیزات (پست‌ها و دکل‌های فشار قوی) قوانین خاص، و حدود لازم تحت عنوان فاصله‌ها و حریم‌های بهداشتی تعریف شده که ضرورت دارد کسی از این فاصله‌ها به این تاسیسات نزدیک‌تر نشود. دونوع حریم درجه یک و دو داریم ولی حداقل حریم سه متر فاصله از این تجهیزات است.

چگونه پرتوگیری توسط بدن را کاهش دهیم؟

برای تشعشعات و پرتوها در کاربری‌های مختلف پزشکی، صنعتی و... سه اصل زمان، فاصله و حفاظ برای محافظت در برابر پرتوگیری داریم. هم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هم سازمان بهداشت جهانی بر این اصل تأکید دارند که ماهیت اصلی پرتوها و تأثیر مخرب و آسیب‌های احتمالی آنها بر بدن هنوز کامل شناخته نشده است. به همین دلیل به مردم توصیه می‌کنند تا جایی که امکان دارد احتیاط کنند و خود را در معرض پرتو قرار ندهند حتی استاندارد‌های وضع شده را هم معیار خود قرار ندهند چون اینها یک معیار قانونی هستند و به این مفهوم نیستند که تا این حد خود را در معرض قراردهند به‌عبارت دیگر تا جایی که می‌توانند از پرتوها دوری کنند و پرتوگیری خود را به حداقل برسانند که به آن آلارا می‌گویند. برای این منظور باید سه اصل اشاره شده را رعایت کنیم. از وسایل برقی بهینه استفاده کنیم. فاصله با آنها را رعایت کنیم و از حفاظ بهره بگیریم. مثلا حفاظ مناسب برای اتاق‌های عکسبرداری با اشعه ایکس، سرب و حفاظ مناسب برای‌ ام.آر.‌ای مس است، ما برای سایر انرژی‌ها هم می‌توانیم به همین صورت حفاظ ایجاد کنیم. ما حساسیت بیش از حد به امواج هم داریم که بسیاری از مبتلایان از آن بی‌خبرند. مسئله حفاظ در برابر پرتوها به حدی است که در بعضی کشورهای توسعه‌یافته برای خانم‌های باردار لباس‌های مخصوص و برای اتاق‌های آنها پرده‌های محافظ در برابر اشعه درست می‌کنند.

چگونه از حریم پست‌ها و تجهیزات فشارقوی آگاهی یابیم؟

کمترین حریم یا فاصله‌ای که از خطوط، پست و تاسیسات فشارقوی باید داشته باشیم سه متر است. اما بسته به ولتاژ مورد استفاده در آنها این فاصله بیشتر می‌شود. اما مردم اطلاع کافی از این حریم‌ها ندارند. مترو نیز دارای خط فشار قوی است که در ایستگاه‌های آن قابل دیدن است که تا یک فاصله‌ای میدان الکترومغناطیسی ایجاد می‌کند که حریمی برای آن مشخص نشده است. اگر میزان ولتاژ مشخص باشد تا حدودی حداقل فاصله را می‌توان سنجید ولی مهم‌تر از آن استفاده از سیستم‌های سنجش است که باید در کشور فعال شود. این انرژی‌ها قابل دیدن نیستند از نظر علمی گفته می‌شود اگر میزانی از پرتو به بدن بتابد که به حد مرگ برسد بدن به اندازه خوردن یک فنجان قهوه گرم می‌شود یعنی عملا ما چیزی را حس نمی‌کنیم. باید از آشکارساز‌ها و ابزار‌های سنجش پرتو در این زمینه استفاده کرد. همچنین باید اطلاع‌رسانی شود و دل‌نگرانی‌های مردم از سوی سازمان‌های مربوطه با رعایت قانون رفع شود. یکی از آلوده‌ترین مکان‌ها از نظر میزان پرتو، آشپزخانه است و مردم می‌بایست مبحث سنجش میزان این انرژی‌ها را جزئی از هزینه ضروری زندگی قرار دهند. خانه بعضی شهروندان به‌ویژه در شهرهای بزرگ نزدیک و حتی چسبیده به پست انتقال یا توزیع برق و دکل‌های فشار قوی است که حتی با رعایت حریم هم باید نکاتی را درنظر بگیرند چون به‌طور مداوم در معرض پرتوگیری قراردارند. بایستی این حریم دقیقا مشخص شود و مردم اطلاع کافی از این حریم‌ها داشته باشند.

مخاطرات و آسیب‌های بهداشتی این میدان‌های مغناطیسی ناشی از تجهیزات فشار قوی چیست؟

استرس، فشارهای عصبی، سردرد، کابوس‌های شبانه و در نهایت سرطان خون می‌تواند در اثر قرار گرفتن در این میدان‌ها گریبانگیر مردم شود.

فاصله‌ای که از این تجهیزات باید رعایت کرد چقدر است؟

حریم‌ها برای خطوط فشار قوی از سه متر برای 20کیلو ولت و تا 50متر برای 400کیلوولت در قانون درنظر گرفته شده و در آن مشخص شده که چه تاسیساتی اعم از ساختمانی، مسکونی، کشاورزی و حتی حفر چاه در اطراف آنها می‌توان ساخت و از آن بهره گرفت.

آیا قوانین مربوط به تجهیزات فشارقوی از سوی مسئولان مربوطه رعایت می‌شود و آیا مردم از این حریم‌ها اطلاع کافی دارند؟

هر پست یا تجهیزات فشار قوی یا اتاقک‌های توزیع برق دارای ولتاژ بالای خاصی هستند بنابراین باید حریم آنها محاسبه و برای آگاهی مردم روی پست‌ها نشان داده شود. متأسفانه هشدار روی این اتاقک‌ها خطر برق‌گرفتگی داده شده است ولی اطلاع‌رسانی برای فاصله حریم و ممانعت از قرار گرفتن در میدان‌های مغناطیسی آنها نمی‌شود. در شهرهای کوچک که دارای بافت ساده‌ای هستند این حریم‌ها بیشتر رعایت می‌شود درحالی‌که در شهرهای بزرگی همچون تهران با بافت پیچیده شهری و مسکونی قوانین مربوط به حریم‌ها به کرات زیر پا گذاشته می‌شود و حتی داخل حریم‌ها ساختمان‌سازی‌ می‌شود و زمین‌های اطراف آنها به فروش می‌رسد چون خیلی از افراد اطلاعی از عوارض قرارگرفتن در این میدان‌ها را نمی‌دانند. نزدیکی و قرارگرفتن مداوم در این میدان‌ها می‌تواند موجب خستگی، بی‌خوابی، افزایش استرس و حتی سرطان شود که نیازمند اطلاع‌رسانی دقیق از سوی وزارت نیرو و بهداشت برای خطرات ناشی از میدان‌های مغناطیسی حاصل از خطوط، پست‌ها و دکل‌های فشار قوی است.