انقلاب دوم در مصر ؛ آیا مرسی می رود؟!

 عصر ایران ؛ رضا غبیشاوی - مردم مصر برای دومین بار از سال 2011 تاکنون با تجمع میلیونی در قاهره و دیگر شهرها، خواستار کناره گیری رئیس جمهور شدند. ارتش مصر هم مانند فوریه 2011، با صدور بیانیه ای از اعتراضات و مطالبات مردم در مقابل دولت، اعلام حمایت کرد و جانب مردم را گرفت.
 
ارتش مصر در بیانیه اش مهلت 48 ساعته ای را برای توافق ملی اعلام و تهدید کرد در غیر این صورت، برنامه مورد نظر خود را برای آینده مصر اجرایی خواهد کرد. این بیانیه ارتش در درجه نخست خطاب به دولت محمد مرسی رئیس جمهور بود و موجی از امید را در میان معترضین برانگیخت. با این حال ، ارتش در بیانیه دوم خود تأکید کرد که از چارچوب نقش تعریف شده اش خارج نشده و کودتا نخواهد کرد.
 
در باره تحولات اخیر مصر می توان به نکات زیر اشاره کرد.
 
1 - در مصر، برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه، ارتش و نیروهای مسلح یک نهاد مستقل از دولت است. در مصر فرماندهی عالی نیروهای مسلح برعهده رئیس جمهور و فرماندهی کل برعهده یکی از ژنرال های نظامی و متصدی سمت وزیر دفاع است. نهاد ارتش در مصر مستقل از دولت، قابلیت تصمیم گیری و فعالیت دارد و به راس هرم قدرت در مصر وابستگی ندارد. به همین دلیل نهاد ارتش و نیروهای مسلح جدای از دولت  می تواند تصمیم گیری و عمل کند.
 
در دیگر کشورهای عربی چون تونس، لیبی، یمن، سوریه ارتش زیرمجموعه و جزئی از دولت به شمار می رود و فعالیت آن مستقل از دولت غیرممکن است. به عنوان مثال در سوریه رئیس جمهور فرمانده کل نیروهای مسلح است، در لیبی دوره معمر قذافی، در تونس، بحرین، یمن ، اردن و تقریبا همه کشورهای عربی فرمانده کل نیروهای مسلح یکی از دو مقام نخست کشور هستند اما در مصر، یکی از فرماندهان عالی رتبه ارتش به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح فعالیت می کند.
 
این نکته هم قابل توجه است که معمولا در کشورهای عربی هنگامی که ارتش و نیروهای مسلح از دولت و حکومت جدا بشوند؛ قطعا این حکومت سرنگون خواهد شد و استمرار حاکمیت دولت منوط به ادامه همراهی ارتش است.
 
یکی از مهمترین دلایل ادامه حکمرانی دولت های بحرین و سوریه با وجود اعتراضات گسترده همین همراهی و حمایت ارتش های این دو کشور است اما در تونس، یمن، لیبی و مصر به محض توقف حمایت ارتش از دولت، فرآیند تغییر دولت موفقیت آمیز شد.

 
2 - محمد مرسی رئیس جمهور فعلی مصر، هنگامی که یک سال پیش به عنوان رئیس جمهور انتخاب و با حضور در دادگاه قانون اساسی، سوگند یاد کرد سپس به میان انقلابیون در میدان التحریر آمد و با نشان دادن اینکه جلیقه ضدگلوله ندارد؛ در میان معترضین حاضر در این میدان هم سوگند یاد کرد. مخالفان می گویند کسی که در میدان تحریر سوگند خورده است میدان التحریر هم این حق را برای خود قائل می شود تا خواستار کناره گیری او از قدرت باشد.
 
3 - مرسی در مدت یک سال ریاست جمهوری، ناکارآمدی خود را در بخش های سیاست، اقتصاد و فرهنگ نشان داد. او روند رئیس جمهور سابق (حسنی مبارک) را در دست اندازی و سیطره طلبی بر رسانه ها، اعمال محدودیت ها بر احزاب و گروه های سیاسی و "ان جی او" ها ادامه داد با این تفاوت که برخلاف رئیس جمهور قبلی، مرسی دارای نیروهای خیابانی معتقد به سلفی گری است ؛ همان افرادی که در یک سال گذشته بارها با استفاده از اسلحه سرد به جان معترضین و مخالفان مرسی افتادند.
 
مرسی بعد از نشستن بر کرسی ریاست جمهوری، به جای اینکه مسیر توسعه کشور در بخش های اقتصادی - سیاسی را در پیش بگیرد به طرز ناشیانه ای خطاهای فاحش و اقدامات تحریک آمیزی بسیاری را در کارنامه خود ثبت کرد.

شکایت از روزنامه نگاران و رسانه ها و توقیف و تعطیلی موقت آنها، تحمیل نظرات و ایده های اخوان در بخش های فرهنگی، صدور احکام و دستورات متناقض و پس گرفتن آنها در یک یا دو روز بعد، تک روی در تدوین قانون اساسی، دخالت در کار قوه قضائیه و اعمال فشار برای انتصاب دادستان مورد تایید خود، عدم پذیرش احکام قوه قضائیه به ویژه در بخش دادگاه قانون اساسی، سوءاستفاده از اختیارات قانون گذاری خود برای حذف دستگاه های نظارتی بر کار رئیس جمهور، انتصاب افراد تندرو اخوان المسلمین در سمت های حساس مانند وزارت فرهنگ و تلاش این وزیران برای دیکته نگاه اخوان بر وزارت خانه های تحت امر خود، انتصاب یکی از افراد با سابقه فعالیت تروریستی علیه توریست های خارجی به عنوان استاندار مهم ترین استان گردشگری مصر (القصیر) و ... از جمله این اقدامات هستند.
 
 مرسی در زمینه اقتصادی نیز نتوانست کارآمدی خود را نشان دهد. امروزه مردم مصر در حالی شعار کناره گیری اولین رئیس جمهور بعد از انقلاب را سر می دهند که اکثریت آنها اعتراف می کنند وضعیت اقتصادی کشورشان نسبت به دوره حسنی مبارک بدتر شده است. ارزش پول ملی کاهش یافت.  عرضه سوخت و بنزین مختل شد. قطعی برق به وجود آمد. شمار مهاجران از مصر به دیگر کشورها افزایش یافت. ورود توریست های خارجی همچنان نسبت به قبل از انقلاب 2011، کمتر است. از لحاظ امنیتی هم بی ثباتی و ناامنی مهمان ناخوانده مصری ها شد. مصری ها رئیس جمهوری می خواهند که هم به حقوق اساسی مردم و آزادی های سیاسی آنها احترام بگذارد و هم کارآمدی اقتصادی داشته باشد.

4 - مصری ها در انتخابات ریاست جمهوری، مشارکت اندکی داشتند و تنها 50 درصد واجدان شرایط پای صندوق های رأی رفتند. این حضور کم فروغ ، به نفع اخوانی ها تمام شد و انها توانستند کاندیدای خود را به کاخ ریاست جمهوری بفرستند. اگر منتقدین وضع موجود مصر ، آن روز کار ساده رأی دادن را انجام می دادند ، امروز ناگزیر به تحمل این همه مشقت و دادن کشته و مجروح برای اصلاح اوضاع نبودند.

با این حال ، نکته ای که که قابل توجه است این که مصری ها بعد از انقلاب ژانویه همچنان به رصد عملکرد دولت پرداختند و هنگامی که دیدند در مسیر مطالبات آنها حرکت نمی کند در صدد اصلاح برآمدند.

 5 - در صورتی که محمد مرسی از ریاست جمهوری کناره گیری کند این موضوع هم در داخل و هم در خارج از مصر تاثیراتی خواهد داشت.
 
در داخل، شکست بزرگی برای اخوان المسلمین و کل نیروهای اسلامگرا مانند سلفی ها خواهد بود و بعید است دوباره فردی از میان اسلامگرایان وارد کاخ ریاست جمهوری شود. این موضوع زمینه ای برای نیروهای لیبرال خواهد بود تا با ائتلاف و فعالیت حزبی و تبلیغاتی گسترده بتوانند گزینه خود را به سمت ریاست جمهوری هدایت کنند.
 
شکست اخوان المسلمین در مصر، پیام های متفاوتی برای منطقه نیز خواهد داشت. عربستان سعودی و کشورهای جنوب خلیج فارس، سوریه و اردن، از این موضوع خوشحال خواهند شد چرا که معتقدند شکست اخوان در مصر، تاثیر منفی را بر تلاش گروه های پیرو اخوان در این کشورها برای الگوگیری از مصر و سرنگونی حکومت ها خواهد داشت.
 
همچنین شکست اخوان در مصر باعث می شود اقبال مردم کشورهای جنوب خلیج فارس و دیگر کشورهای عربی به گروه اخوان در کشورهای خود کاهش می یابد.
 
ایران هم احساس دوگانه ای نسبت به کناره گیری مرسی از قدرت خواهد داشت. از یک سو از اینکه یک دولت اسلامگرا و رئیس جمهور "اسلام خواهان" (توصیف صداوسیمای ایران از مرسی)، ناکارآمدی خود را نشان داده و با فشار مردمی مجبور به کنارگیری از قدرت شد؛ ناراحت است.
 
از سوی دیگر به دلیل حمایت های همه جانبه دولت مرسی از مخالفان حکومت بشار اسد رئیس جمهور سوریه، تهران از قاهره ناراضی است و به همین دلیل هم حملات و انتقادات از مرسی در رسانه های دولتی ایران افزایش یافته است. به این دلیل، ایران از کناره گیری مرسی از قدرت خوشحال خواهد شد چرا که یکی از حامیان سرنگونی اسد، کناره گیری کرده است اما در مجموع ، تهران از ابقای مرسی حمایت می کند.

 
6 - در صورتی که مرسی از سمت خود کناره گیری کند کار برای رئیس جمهور بعدی بسیار سخت خواهد شد چرا که بدون توجه به نتیجه انتخابات دموکراتیک و قانونی، هواداران یک کاندیدا یا جریان می توانند به شرطی که میدان التحریر را پر کنند خواستار کناره گیری رئیس جمهور از قدرت شوند و رئیس جمهور منتخب هم مجبور به عقب نشینی و امتیاز دهی است.
 
در این وضعیت رئیس جمهور بعدی، جایگاه لرزانی خواهد داشت؛ اما این تجربه را در کنار خود دارد که در صورتی که به دنبال دست اندازی به حقوق سیاسی ملت و محدود کردن فضای اطلاع رسانی و رسانه ها باشند و بخواهد اندیشه های یک طیف خاص را تحمیل کند قطعا دوره کاری او دوام نخواهد داشت و هر رئیس جمهوری حتی اگر در انتخابات دموکراتیکی انتخاب شده باشد اگر ناکارآمد باشد باید کنار برود.
 
7 - در صورت کناره گیری مرسی از قدرت و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام، به نظر می رسد به دلیل فعال بودن ائتلاف مهمترین مخالفان مرسی در قالب "جبهه نجات ملی" به رهبری عمروموسی، محمد البرادعی، حمدین صباحی و ...، این ائتلاف بتواند کاندیدای واحد را معرفی و او را به کاخ ریاست جمهوری هدایت کند ، کاندیدایی که هم کارآمدی در اداره اقتصادی سیاسی کشور داشته باشد و هم جامعه مدنی و حقوق سیاسی مردم را به رسمیت بشناسد؛ گرچه همچنان اسلامگرایان در دو بخش نسبتاً معتدل (اخوان المسلمین) و افراطی (سلفی ها) بزرگترین و موثرترین شبکه ارتباطات اجتماعی در شهرها و روستاها را در اختیار خواهند داشت.