درمان یبوست و رهایی از آن

در مراحل هضم غذا مواد مفید و قابل استفاده در روده كوچك جذب می‏شود و بخش ناچیزی بصورت غیرقابل جذب وارد روده بزرگ می‏شود.

این بخش غیرقابل جذب عمدتاً مواد فیبری (پلی ساكاریدهای موجود در غشاء سلول‏های گیاهی) و منشأ آنها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتاً آب و املاح جذب می‏شود و آنچه نهایتاً دفع می‏شود در یك فرد سالم معادل 400-200 گرم مدفوع و 24 ساعت است.

حدود 75 درصد وزن مدفوع آب است و 25 درصد دیگر مواد جامد است محتویات مواد جامد مدفوع عمدتاً از لاشه میكروب‏ها و مواد فیبری تشكیل شده است.

بنابراین وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگی به میزان آب موجود در آن و حجم مواد فیبری دارد. درصد مواد فیبری در مدفوع بستگی كامل به میزان مصرف این مواد در رژیم غذایی دارد و حجم آب مدفوع بستگی به حركات دودی روده بزرگ (طول مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و فعالیت روده بزرگ در جذب آب مدفوع) دارد.

در افرادی كه مقدار زیادی فیبر مصرف می‏كنند (نان گندم و جو سبوس دار، حبوبات و...)و حركات دودی روده بزرگ  طبیعی نیز دارند، حجم مدفوع در 24 ساعت ممكن است به 400 گرم برسد.

تعریف یبوست:

نزدیك به نیمی از افراد كه با شكایت یبوست به پزشك مراجعه می‏كنند طبق تعریف یبوست ندارند اغلب این افراد از میزان و یا نحوة دفع مدفوع شكایت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف جامعه متفاوت است و از 3 بار در روز تا 3 بار در هفته محدوده طبیعی تلقی می‏شود. به همین دلیل بوجود آمدن تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج در هر فرد نسبت به وضعیت معمولی او (كاهش تعداد دفعات اجابت مزاج) باید یبوست تلقی شود ولی اگر كسی همیشه یكبار در هر مدفوع نیز بستگی كامل به نوع رژیم غذایی فرد دارد و كاهش قابل وجه مواد فیبری در غذا می‏تواند منجر به مدفوع كم حجم و خشك شود كه با تغییر رژیم اصلاح می‏شود.

علائم زیر ممكن است همراه با یبوست وجود داشته باشد:
•احساس پری در مقعد
•احساس نفخ وگاز
•احساس نیاز به دفع فوری مدفوع اما عدم توانایی در دفع كامل
•درد شكم و گرفتگی عضلات شكم
•تهوع

یكی از علل مهم یبوست مصرف غذایی كم فیبر و كم آب است. در مسافرت كه معمولاً كه رژیم غذایی شما عوض می‏شود، می‏تواند یبوست ایجاد گردد. خانم‏های حامله اغلب یبوست پیدا می‏كنند. علل دیگر یبوست عبارتند از كم تحركی، استفاده نادرست از مسهل‏ها، مصرف داروهای خاص (از قبیل داروهای ضد درد، مدرها، و آنتی هیستامین‏ها) یا عدم اختصاص وقت كافی برای عمل دفع مدفوع می‏باشد. بیماری‏هایی از قبیل مرض قند و كم كاری تیروئید نیز ممكن است باعث یبوست شوند.

بررسی‏ های لازم

بیشتر اوقات علت یبوست یك مسئله جدی نیست اما در موارد نادر، یبوست مزمن ممكن است علامت انسداد یا ناهجاری در روده بزرگ باشد. پزشك شما می‏تواند برای بررسی علت یبوست شما را تحت آزمایش قرار دهد تا علت زمینه‏ای را پیدا كند.

سابقه پزشكی شما
پزشك شما ممكن است مطالبی از این قبیل بپرسد:
•اخیراً چه داروهایی مصرف نموده اید؟ (مسكن، ضد افسردگی)
•چه مدت است كه این علائم را دارید؟
•چه نوع غذاهایی میل می‏كنید؟
•فعالیت معمول شما چقد است؟
•آیا مشكلات پزشكی دیگری دارید؟
•آیا شما معمولاً از مسهل یا تنقیه استفاده می‏كنید؟
•آیا همزمان با دفع مدفوع درد و یا خونریزی دارید؟

آزمایش ها

برای كنار گذاشتن علل جدی یبوست معایناتی انجام می‏شود. معمولاً نمونه مدفوع و خون جهت آزمایش گرفته می‏شود. انجام سیگموئیدسكوپی ممكن است لازم باشد. طی این آزمون، پزشك درون روده بزرگتان را به وسیله یك دستگاه بخصوص مشاهده می‏كنید. ممكن است یك عكسبرداری ویژه با اشعه ایكس كه تنقیه با باریم نامیده می‏شود، نیز انجام شود. برای این آزمون روده بزرگ توسط محلول باریم‏دار پر می‏شود، سپس عكس‏هایی با اشعه ایكس از كل روده بزرگتان گرفته می‏شود.

درمان یبوست

بعد از بررسی شما یك طرح درمانی مناسب توسط پزشكتان توصیه می‏شود. این درمان می‏تواند خوردن فیبر بیشتر، انجام ورزش بیشتر و پرهیز از مصرف زیاد از حد مسهل‏ها و یا قطع داروهای غیرضروری باشد.

فیبر بیشتری بخورید

یكی از بهترین راه‏های درمان شما مصرف غذاهای با فیبر زیاد است. بهترین منبع فیبر، غلات (جو، گندم) و سپس حبوبات است. سبزیجات نیز دارای فیبر قابل توجهی هستند. مواد فیبردار حجم مدفوع را زیاد و دفع آن را از روده بزرگ تسریع می‏نماید. نوشیدن مایعات كافی هم توصیه می‏شود.

مرتب ورزش كنید

ورزش منظم به بهبود كار روده بزرگ و رفع یبوست كمك می‏كند درباره شروع برنامه ورزشی از پزشكتان سوال كنید.

از مصرف مزمن و طولانی مدت مسهل پرهیز كنید

مسهل ها روده بزرگ را تحریك می‏كنند تا سریع‏تركار كند. مصرف مداوم مسهل‏ها می‏تواند سبب كش آمدن وضعیت شدن روده بزرگ گردند. و نهایتاً ممكن است روده بزرگ بدون آنها اصلاً كار نكند. پزشكتان می‏تواند به شما در قطع وابستگی به مسهل‏ها كمك نماید. در هر صورت، هرگز قبل از مشورت با پزشك آنها را مصرف نكنید.

مواد پرفیبر

مصرف مواد غذایی زیر حاوی فیبر هستند و در پیشگیری درمان یبوست می‏توانند مؤثر باشند.
•غلات پرفیبر
•حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، لپه، باقلا)، سبوس و سبوس گندم و جو
•سبزیجات (مانند گل كلم، هویج و نخودسبز)
•میوه‏های تازه بخصوص سیب، گلابی و میوه‏های خشك مانند كشمش و برگه زردآلو
•گردو، فندق، بادام و غلات (بخصوص حبوباتی از قبیل عدس و لوبیا قرمز)
•استفاده روزانه از سالاد و كاهو همراه با یك قاشق غذاخوری سبوس گندم بعلاوه روغن زیتون و آب لیمو كمك كننده است.
•توصیه می‏شود مصرف برنج را محدود نمایید و بجای آن نان جو و یا سنكگ استفاده نمایید.

بررسی و معالجه یبوست شدید و مقاوم
اكثر قریب به اتفاق افرادی كه یبوست دارند، با درمانهای معمولی خوب می‏شوند. وقتی یبوست شدید باشد و بیمار با درمان‏های معمول بهبودی پیدا نكند لازم است بررسی دقیقتری از جمله اندازه‏گیری مدت زمان عبور مواد از روده بزرگ را با عكسبرداری مخصوص انجام گردد. در این بررسی معمولاً بیمار تعداد 60 عدد از قرصهای كوچكی را می‏خورد و پس از چند روز با عكسبرداری ساده شكم طول مدت عبور مواد از روده بزرگ تعیین می‏گردد. براساس نتیجه این كار در مورد درمان طبی و یا جراحی روده بزرگ تصمیم‏گیری می‏شود.

منبع: مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران