شبکه های اجتماعی؛ تهدید یا فرصت؟

گروه پژوهش های خبری-سخنان اخیر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره ضرورت قانونی شدن استفاده از شبکه های اجتماعی از جمله ˈفیس بوکˈ، بار دیگر موضوع بحث برانگیز ماهیت و کارکرد شبکه های اجتماعی و اهمیت آنها در دوره کنونی را در کانون توجه قرار داده است.
 
به گزارش ایرنا ˈعلی جنتیˈ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز جمعه 24 آبان در اظهارنظری تاکید کرد که فیس بوک یک شبکه اجتماعی است و از نظر وی جزو مصادیق مجرمانه به شمار نمی رود.
 
جنتی صراحتا اعلام کرد: بنده در فیسبوک حضور دارم و کسانی که با من در داخل و خارج کشور ارتباط دارند در این روزها بحث عاشورا و مسایل مختلف آن را مطرح می کنند.
 
حدود دو هفته پیش نیز وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت تدبیر و امید، خواستار رفع محدودیت و فیلترینگ از شبکه های اجتماعی و به طور مشخص فیس بوک شد. سخنانی که بار دیگر یکی از موضوع های بحث برانگیز در فضای فرهنگی کشور را به میان کشید.
 
شبکه های اجتماعی به عنوان نسل جدید ارتباطات مجازی، طی سال های اخیر به شدت فراگیر شده است. نمی توان کتمان کرد که بخش وسیعی از جامعه ایران بویژه جوانان با وجود محدودیت دسترسی به این شبکه ها، عضو آنها هستند.
 
افزون بر این، اینک برخی مسوولان نیز به تصریح یا به تلویح، از داشتن صفحه ای شخصی در این شبکه ها، سخن می گویند.
 
همین مساله خود گویای این واقعیت است که محدودیت اعمال شده بر این شبکه ها، تاثیر چندانی در اقبال به سمت آنها نداشته است. شاید همین موضوع یکی از دلایلی باشد که وزیر فرهنگ را طی روزهای اخیر واداشته تا از ضرورت رفع فیلتر شبکه های اجتماعی سخن بگوید.
 
به نظر می رسد آنچه باعث توجه و اقبال گسترده به شبکه های اجتماعی در همه کشورهای دنیا از جمله ایران شده است، ماهیت تعاملی این شبکه ها باشد.
 
در واقع ماهیت و کارکرد اصلی شبکه های اجتماعی بر اساس تعامل و ارتباط دوطرفه و چندطرفه کاربران است و همین مساله جذابیت آن را بالا برده است. چرا که هر فرد با داشتن یک صفحه شخصی در این شبکه ها می تواند به تولید کننده محتوا در محیطی دارای ارتباط چندجانبه و دارای بازخورد، تبدیل شود.
 
شبکه های اجتماعی که بر خلاف رسانه های اجتماعی، محملی برای تعامل و گفت وگوهای دونفره یا چندنفره است، دسترسی آزاد به جدیدترین اطلاعات و رخدادهای جهان را فراهم آورده است. به اشتراک گذاشتن اطلاعات، عکس، فیلم و... یکی از اصلی ترین کاربردهای این شبکه ها است.
 
فیس بوک، ˈتوییترˈ و ˈیوتیوبˈ، شناخته شده ترین شبکه های اجتماعی فعال است که بر اساس برخی آمار، در مجموع بیش از یک میلیارد عضو را در خود جای داده اند.
 
با گذشت زمان و با اضافه شدن بر تعداد کاربران شبکه های مجازی، اهمیت این شبکه ها، بیش از پیش آشکار شده و بهره برداری مثبت و حداکثری از این فضا، به ضرورتی غیر قابل انکار تبدیل شده است.
 
طبق آخرین نظر سنجی موسسه نظرسنجی ˈپیوˈ در سال 2013 که به بررسی تعداد افراد بزرگسال حاضر در شبکه های مجازی از سال 2005 تا به امروز پرداخته است، حدود 72 درصد از بزرگسالان حاضر در اینترنت، در شبکه های مجازی حضور دارند و همچنان جوانان همانند گذشته، پیشتاز حضور در این فضاهای مجازی هستند.
 
طبق این نظرسنجی، میزان حضور افراد مسن و پیرتر در شبکه های مجازی از رشد خیره کننده ای برخوردار بوده و از 13 درصد در سال 2005 به 43 درصد در سال 2009 رسید.
 
این نظرسنجی همچنین به مطالعه تعداد افراد حاضر در توییتر نیز پرداخته است که حاضران آن را از نوامبر سال 2010 تاکنون دوبرابر شده اعلام کرده است که 30 درصد از جوانان حاضر در اینترنت را شامل می شود.
 
این حجم زیاد کاربران شبکه های مجازی، اهمیت هرچه بیشتر این فضا را ثابت می کند.
 
 
شبکه های اجتماعی دارای مزایای غیرقابل انکار است. اولین و مهمترین این مزایا را می توان انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات دانست که به افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی در سطح جامعه منجر می شود.
 
در واقع تحلیل اخبار متناقضی که در این نوع فضاها منتشر می شود، قدرت نقد و نگاه عمیق تر به مسایل اجتماعی را فراهم می کند که در نهایت به پرورش خرد نقادانه منجر می شود.
 
از دیگر مهمترین مزایای شبکه های اجتماعی، پدیدار شدن خرد جمعی است. خرد جمعی به جریان سیال و پویای قوه تفکر و ذهن کاربران حاضر در چنین محیط هایی اطلاق می شود که همانند یک پردازشگر عظیم، اطلاعات را پردازش و پایش می کند.
 
در واقع نیروی تفکر و ذهن کاربران شبکه اجتماعی، به واسطه تعامل های اجتماعی اینترنتی و بهره گیری از این ابزارها با یکدیگر ترکیب شده و نیروی عظیمی با قدرت پردازش بالا بوجود می آورد که سرمایه ای قابل توجه است.
 
شبکه های اجتماعی، امکان بیان ایده ها و نظرها به صورت آزادانه و همزمان با تعامل با افکار، سلیقه ها و نظرهای دیگران را فراهم آورده و مرز و خط کشی بین مخاطب و رسانه را از بین می برد.
 
در واقع بیشتر شبکه های اجتماعی برای مشارکت اعضا و دریافت بازخورد و نظرهای آن ها باز هستند و همین شبکه ها، کامنت گذاشتن و به اشتراک گذاشتن اطلاعات را تشویق می کنند.
 
یکی دیگر از مهمترین کاربردهای این شبکه ها، ایجاد انسجام اجتماعی در بین مردم و تسریع در سازماندهی فعالیت های مفید سیاسی و اجتماعی جامعه است.
 
شبکه های اجتماعی همچون دیگر نشانه های تکنولوژی و مدرنیته، علاوه بر داشتن ابعاد مفید و مثبت، بسته به نوع استفاده، می تواند ابعاد منفی نیز داشته باشد.
 
اولین مشکل این شبکه ها را شاید بتوان در دسترس بودن اطلاعات ریز و شخصی کاربران دانست. در این شبکه ها اطلاعات شناسنامه ای افراد ممکن است مورد استفاده غیرمناسب قرار بگیرد و ایجاد مشکل کند.
 
در واقع نقض حریم خصوصی افراد به یکی از بزرگترین مشکلات این شبکه ها تبدیل شده است که تمامی اعضای این شبکه ها را در معرض تهدید قرار می دهد.
 
بسیاری، یکی دیگر از مشکلات این شبکه ها را ایجاد پروفایل های تقلبی دانسته اند که به منظور ایجاد رابطه های آنلاین انجام می گیرد و مشکلات متعددی را بوجود می آورد. در واقع این مشکل یکی از مهمترین پیامدهای منفی این شبکه هاست که در نهایت می تواند به ترویج سریع شایعه ها و اخبار دروغ منتهی شود.
 
یکی دیگر از چالش های این شبکه ها در امکان قرار دادن پست ها (نوشته ها)، اطلاعات و نظرها، عکس ها و تصویرهای نامناسبی است که ممکن است در آینده برای فرد ایجاد مشکل کند و برای مثال فرصت های شغلی فرد را از بین برد.
 
از دیگر معایب این شبکه ها می توان به وجود تبلیغات ضد دینی و غیراخلاقی اشاره کرد که ممکن است به منظور زدودن اخلاق و فرهنگ دینی از جامعه صورت گیرد.
 
همچنین از آن جا که این جوامع مجازی هیچ گاه جایگزین جوامع واقعی نخواهد شد و تنها به عنوان تسهیل کننده ارتباطات اجتماعی به کار می آیند، ممکن است در صورت استفاده بیش از حد، در کناره گیری فرد از جامعه موثر باشد و فرد را دچار نوعی انزوا بکند.
 
به طور کلی امروزه دسترسی آزاد به اطلاعات در جهان به یکی از بدیهی ترین اصول و حقوق شهروندان تبدیل شده است.
 
با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی و در پی آن گسترش نیازها و ضرورت های جدید، زندگی انسان ها هرچه بیشتر با شبکه های اجتماعی گره خورده است؛ از این رو، این مساله تاثیر غیرقابل انکاری بر سبک زندگی انسان ها باقی می گذارد.
 
به نظر می رسد شبکه های اجتماعی فضایی است که هم می توان از آن بهره برداری منفی داشت و هم مثبت. آنچه مهم است نحوه استفاده و بهره گیری از این شبکه هاست.
 
آنچه مسلم است این است که به جای برخورد سلبی با این پدیده نوین، بررسی و ریشه یابی مشکلات و پیامدهای منفی ناشی از آن و در پیش گرفتن راه های اصلاحی، قطعا نتایج بهتری را به همراه خواهد داشت.
 
در نهایت وقتی مساله عوارض منفی استفاده از یک شبکه اجتماعی مطرح باشد، کار اساسی آن است که با جامعه انسانی به زبان انسانی سخن گفت و با تکیه بر مهارت فرهنگ سازی که متاسفانه یک پدیده ی غریب در اقدامات پیشگیرانه ماست، به جامعه ایرانی اعتماد کرد.
 
اعتماد، زمانی شکل می گیرد که دوطرفه باشد. توجه به آموزش و فرهنگ سازی برای شهروندان، با اهمیت ترین اقدام ممکن برای جلوگیری از زیان های احتمالی است.