رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه به دلیل کمبود اعتبارات پژوهشی برای حدود 100 گسل فعال کشور مستندات دقیق بر پایه مطالعات دیرینه لرزه شناسی و ژئودزی نداریم، گفت: علاوه بر این در ایران 9 گسل وجود دارد که با کشورهای همسایه مشترک است.

دکتر مهدی زارع در گفتگو با مهر با اشاره به اثرات سن و پهنای گسل‌ها در فعالیت آنها افزود: زمانی که زلزله رخ می‌دهد سن و تاریخچه گسل و اینکه آخرین زلزله مربوط به هر گسل در چه زمانی رخ داده برای ما مهم است از سوی دیگر بازگشت و ریتم زلزله‌ها نیز مهم است به این معنی که اگر زلزله‌ای در گسلی ایجاد می‌شود، مشخص شود که حدودا هر چند سال یک بار در این گسل چنین زلزله‌ای رخ می‌دهد.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله یادآور شد: در صورتی که اطلاعاتی از ریتم رخداد زلزله در هر گسل نداشته باشیم صرفا به اطلاعات کلی اکتفا می‌شود به این معنی که بدانیم گسلی است فعال و بر اساس مشخصات هندسی همچون طول گسل‌ها اعلام کنیم که احتمال زلزله‌های بزرگتر را می‌توان داشت یا خیر.

وی همچنین به بیان اهمیت شناخت ابعاد هندسی (طول و عرض) گسل‌ها پرداخت و اظهار داشت: هرچه گسل بزرگتر باشد زلزله‌ای که ایجاد می‌کند بزرگتر خواهد بود از این رو محدوده صفحه گسیختگی صفحه گسل‌ها در رخداد لرزه‌ای مهم تعیین کننده است. از سوی دیگر هر چه زلزله‌ای بزرگتر باشد نشان می‌دهد که صفحه گسلی بزرگتری گسیخته شده است. مانند زلزله 2011 اندونزی که طول گسلی که فعال شد هزار کیلومتر (معادل فاصله تهران- مشهد) بوده است.

زارع در عین حال با بیان اینکه در مناطق پوسته قاره‌ای گسل هایی با طول‌های چنین طولانی معمولا در یک زلزله گسیخته نمی‌شوند، خاطر نشان کرد: زلزله 2011 ژاپن که در پوسته اقیانوسی و در پهنه فرورانش رخ داد طول گسل در حدود 400 کیلومتر بود (برآورد قبلی ژاپنی‌هادر مورد گسیختگی یک طول مستقیم از گسل هم در همین حدود بوده است) از این رو ژاپنی‌ها فکر نمی‌کردند که زلزله‌ای بزرگتر از 8 رخ دهد ولی زلزله‌ای با بزرگای 9.0 رخ داد و دلیل آن این بود که طول حدود 400 کیلومتری پهنای زون گسیختگی، حدود 250 کیلومتر بود و این موضوع در برآورد قبلی دانشمندان ژاپنی لحاظ نشده و به همین دلیل بزرگترین زلزله قابل رخداد در این پهنه به درستی برآورد نشده بود.

گسل‌های مشترک با کشورهای دیگر

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله به بیان وضعیت گسل‌های مشترک ایران با سایر کشورها اشاره کرد و افزود: معمولا گسل‌هایی در نواحی مرزی وجود دارند مانند روند سامانه گسل شمال تبریز که تا چالدران ترکیه ادامه دارد از این رو معمولا تیم‌های تحقیقاتی با تعامل یکدیگر بر روی این گسل‌ها مطالعه می‌کنند.

زارع،‌ به تعداد گسل‌های مرزی اشاره کرد و اظهار داشت: انتهای گسل "درونه" در نزدیکی شهرهای کاشمر و خاف در استان خراسان، وارد خاک افغانستان و گسل "آستارا" در استان گیلان نیز وارد خاک کشور جمهوری آذربایجان می‌شود.

وی گسل "عشق آباد" را از دیگر گسل های مرزی دانست که تا ترکمنستان ادامه دارد و ادامه داد: از دیگر گسل های مرزی می توان به گسل های ذیل اشاره کرد:

گسل "حاجی آباد" در منطقه قائن که بخشی از این گسل وارد خاک افغانستان می‌شود
گسل "سراوان" در مرز ایران و پاکستان
گسل "مکران" در ساحل ایران و پاکستان
گسل اصلی جوان "زاگرس" که امتداد شمال غربی آن از مریوان تا کردستان عراق کشیده شده است
سامانه گسله "قطر- کارزون" که از کشور قطر در جنوب خلیج فارس تا کف خلیج فارس و سپس در استان های بوشهر و فارس و کهکیلویه و بویر احمد و چهار محال بختیاری در ایران ادامه می یابد.

ردیف	نام سامانه گسلی	محل قرار گیری گسل در ایران	ادامه روند گسلی تا کشورهای همسایه
1	گسل شمال تبریز	تبریز	چالدران ترکیه
2	گسل درونه	کاشمر	افغانستان
3	گس آستارا	گیلان	اذربایجان
4	گسل عشق آباد		ترکمنستان
5	گسل حاجی آباد	قائن	افغانستان
6	گسل سراوان		مرکز ایران و پاکستان
7	گسل مکران		ساحل ایران و پاکستان
8	گسل اصلی جوان زاگرس	مریوان	عراق
9	قطر- کازرون	بوشهر، فارس، کهگیلویه وبویر احمد، چهارمحال و بختیاری، جنوب خلیج فارس	قطر

جدول وضعیت گسل‌های مشترک ایران با کشورهای همسایه

وی با تاکید بر تعامل با محققان کشورهای همسایه برای مطالعه بر روی گسل های مرزی یادآور شد: برخی از گسل ها مانند گسل درونه که ادامه آن وارد خاک افغانستان می شود مطالعه بر روی آن سخت است به گونه ای که مطالعاتی در منطقه خاف در استان خراسان داشتیم ولی به دلیل عدم امنیت مناسب این مطالعات در مرز ایران متوقف شد.

زارع به زلزله پاکستان در سال 1384 اشاره کرد و گفت: این زلزله در منطقه مرزی هند و پاکستان رخ داده است که در این منطقه صلح مسلح برقرار و یکی از مرزهای پرتنش است از این رو مطالعاتی بر روی ادامه این گسله که در ادامه واره خاک هندوستان می شود انجام نشد.

به گفته وی هر چند که میان ایران و پاکستان جنگی نیست ولی به دلیل وجود اشرار وضعیت مناسبی برای مطالعات لرزه ای گسل های مرزی وجود ندارد.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله با بیان اینکه تعامل ما با ترکیه فراهم شده است، خاطرنشان داد: در زلزله وان ترکیه به راحتی اطلاعات مربوط تبادل شد به گونه ای که اطلاعات این زلزله که توسط 30 ایستگاه شتاب نگاری ایران ثبت شده است و اطلاعات به دست آمده به سرعت در اختیار محققان ترکیه قرار داده شد و ترکیه هم داده های شتاب نگاری خود را برای ما ارسال کردند و حتی شکل موجهای زلزله را ظرف یک تا دو روز تبادل شد.

نقشه پراکندگی گسل‌های ایران که برخی از آنها تا کشورهای همسایه امتداد دارد

کمبود داده‌های لرزه‌ای در سایه نبود اعتبارات

زارع گفت: در ژاپن 100 گسل فعال با مشخصات علمی و منتشر شده وجود دارد که اطلاعات آن همراه با داده‌های دقیق و کامل آنها منتشر شده است و در دسترس همگان قرار دارد.

وی بیان کرد: در ایالت کالیفرنیای آمریکا نیز 79 گسل فعال شناسایی و معرفی شده است و یادآور شد: سازمان زمین شناسی ایالات متحده در این کشور اطلاعات کامل گسل‌ها را برای ایالت‌هایی که دارای گسل‌های مهم بودند در سال 2008 منتشر کرده است این در حالی است که ایران برای حدود 100 گسل فعال خود هنور مستندات دقیق بر پایه مطالعات دیرینه لرزه شناسی و ژئودزی ندارد.

محقق زلزله شناس یکی از دلایل این امر را کمبود اعتبارات پژوهشی دانست و اضافه کرد: آمریکا 14 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی دارد و 2.7 درصد ازاین درآمد را به تحقیق اختصاص داده است و ژاپن 3.7 درصد از 7 تریلون دلار GDP خود را صرف بخش پژوهش می‌کند و یکی از دلایلی که موجب است تا پژوهش‌های گسترده انجام شود و مثلا مطالعات دقیق گسل‌های این کشورها در دسترسی باشد میزان بودجه‌های پژوهشی اختصاص داده شده به آن است.

به گفته زارع در ایران در حال حاضر حدود کمتر از 4 دهم درصد تولید ناخالص کشور صرف تحقیق می‌شود و متاسفانه همواره کمتر از یک درصد GDP به پژوهش اختصاص یافته است .