یونس شکرخواه: قبیله آنلاین هنوز غریبه دنیای آشنای چاپ است

 یونس شکرخواه به پرسش‌هایی در زمینه در نظر گرفتن حوزه ویژه «گزارش تحقیقی» در جشنواره بیستم، تفاوت‌های بیستمین جشنواره مطبوعات با ادوار گذشته و علل استقبال بیش از پیش روزنامه‌نگاران از این دوره جشنواره و زمینه‌های راه‌اندازی بخش ویژه برای تولیدات چند رسانه‌ای در جشنواره مطبوعات و ... پاسخ گفت.

یونس شکرخواه در گفت‌وگو با ستاد اطلاع رسانی بیستمین جشنواره مطبوعات درباره مبنای تصمیم‌گیری سیاستگذاران این دوره جشنواره برای برگزاری بخش گزارش با در نظر گرفتن دو زیر بخش «گزارش» و «گزارش تحقیقی»، گفت: گزارش‌نویسی تحقیقی یکی از انواع گزارشگری است که بسیار راهگشا و مستند؛ مبتنی بر پژوهش و متکی بر شناخت از حوزه تحت پوشش است و مهم‌ترین اصل آن اتکا به صداهای آلترناتیو (صداهای جانشین) و در یک عبارت، اتکا به منابع غیر رسمی است چون منابع رسمی عمدتا گرایش به حفظ و توجیه وضع موجود دارند و منابع غیر رسمی بر پایه مستندات حرف می‌زنند و اتکا به تغییر و پیشبرد امور دارند.

عضو شورای سیاستگذاری بیستمین جشنواره مطبوعات با یادآوری رویکرد حرفه‌ای اعضای این شورا نسبت به روزنامه‌نگاری، افزود: در شورای سیاستگذاری جشنواره به تفکیک «گزارش» و «گزارش تحقیقی» رسیدیم تا این شاخه از گزارشگری که به دلایلی نظیر ناملایمات سیاسی، تکیه زیاد قوانین مطبوعاتی به تکالیف نه به حقوق روزنامه‌نگاران، عادت نداشتن روزنامه‌نگاران کشور به کارهای دراز مدت و تا حدی هم به خاطر آشنا نبودن با این ژانر از روزنامه‌نگاری مورد غفلت قرار گرفته، از غفلت خارج شود و طرف توجه قرار گیرد. این تنها هدف سیاستگذاری در زمینه گزارش تحقیقی بوده است.

وی در پاسخ به اینکه مخاطبان جشنواره تا چه حد با هدف سیاستگذاران مبنی بر نگاه ویژه به «گزارش تحقیقی» همراهی کرده‌اند، خاطرنشان کرد: باید یک کار آماری در این باره صورت گیرد تا پاسخ روشن شود؛ اما همیشه باید برای حرفه روزنامه‌نگاری علامت‌گذاری کنید؛ فارغ از اینکه با علایمی ‌که شما می‌گذارید، فاصله افراد در چه حد است و اصلاً توقع سیاستگذاران جشنواره این نبوده که این نوع گونه‌بندی در حوزه گزارش حتماً در جشنواره بیستم به نتیجه برسد؛ بلکه نگاه شورا بیشتر به بهتر شدن آینده بوده و اصلاً وقتی بنا را بر حرفه‌ای‌گرایی گذاشته‌ایم، نمی‌توانیم قواعد آماتوری داشته باشیم.

در ادامه این گفت‌و‌گو وقتی از یونس شکرخواه که علاوه بر معلمی دانشگاه در کسوت سردبیری همشهری‌آنلاین نیز به عنوان نام‌آشناترین سکان‌دار ژورنالیسم آنلاین شناخته می‌شود، سوال شد که «به هر حال آثار و تولیدات رسانه‌ای برجسته‌ای وجود دارند که پدید آورندگان آنها به هر دلیلی این آثار را در جشنواره شرکت نداده‌اند اما حضور این آثار در جشنواره مطبوعات مایه مباهات این جشنواره و اصحاب حرفه‌ای مطبوعات است و به نظرتان چگونه می‌شود این آثار برجسته را شناسایی و در جشنواره شرکت داد؟» پاسخ داد:

حرفه روزنامه‌نگاری همیشه با تجربه و آموزش به پختگی می‌رسد و شما هر قدر بیشتر روزنامه‌نگاری کنید، اگر انگیزه داشته باشید و تن سپردن به صیقل تحریریه و صیقل تجربه را واقعا با انگیزه دنبال کنید، حتماً به یک روزنامه‌نگار استاندارد و حرفه‌ای و قابل اتکا نزدیک می‌شوید. البته پیش‌شرط همه اینها داشتن شم روزنامه‌نگاری است. کسی که شم روزنامه‌نگاری نداشته باشد، تحریریه و آموزش نمی‌تواند کمک چندانی به او داشته باشد.

وی افزود: طبیعی است کسی که پخته‌تر می‌شود و آثار کیفی‌تر تولید می‌کند، خیلی راغب نیست با نسل جوان‌تر و کم‌تجربه‌تر رقابت کند، اما در صورتی که مثلا روزی پای برگزاری جشنواره‌ای برای روزنامه‌نگاران با بیش از 20 سال سابقه در میان بیاید، ممکن است این رغبت در آنها ایجاد شود تا وارد میدان شوند. افراد اگر قرار باشد تشویق شوند، خودشان که اعلام نمی‌کنند ما را تشویق کنید. بنابراین یک جای دیگری باید تولیدات رسانه‌ای را تعقیب کند و به قضاوت بنشیند که می‌تواند چیزی شبیه به یک دبیرخانه دائمی باشد. این دبیرخانه می‌تواند یک هیئت ژوری داشته باشد و آثار برجسته را انتخاب و اعلام کند. همچنین می‌توان مانند همین جشنواره که معیارهایش برای هر بخش رسماً اعلام شده است، هر روزنامه‌نگاری قد خود را با آن مترها اندازه بگیرد.

عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران تصریح کرد: این را هم بدانیم، در همین دوره جشنواره، کسی که جایزه اول به او تعلق می‌گیرد، نباید فکر کند جایزه بهترین اثر را گرفته است؛ بلکه جایزه بهترین اثر را در وضع موجود گرفته است نه در وضع ایده‌آل. اگرچه راه‌اندازی دبیرخانه دائمی، هزینه‌بر و وقت‌گیر است و کار فشرده می‌طلبد اما بهترین حالت برای جشنواره مطبوعات این است که دبیرخانه دائمی  وجود داشته باشد و این دبیرخانه، مطالب را هر روز رصد کند و البته خود افراد هم حق ارسال مطالب خود به جشنواره را داشته باشند.

شکرخواه در ادامه این گفت‌وگو در برشمردن وجوه تفاوت جشنواره بیستم با سایر ادوار جشنواره مطبوعات، گفت: وجود سید فرید قاسمی به عنوان یک مورخ برجسته مطبوعاتی که درس‌های عینی از تاریخ مطبوعات ایران گرفته است اولین نقطه قوت جشنواره بیستم است. همین که او دبیر جشنواره است؛ امیدبخش است.

وی از اتکا به عقل جمعی، پرهیز از یک سونگری و غلبه نوعی همه‌جانبه‌نگری در عرصه رفتارها و تولیدات حرفه‌ای؛ به عنوان ویژگی‌های دیگر جشنواره بیستم نام برد و افزود: بافت قضاوت‌گر این جشنواره، یک نمونه معرف و مشت نمونه خروار است. بنابر این می‌توان گفت با توجه به فصل مشترک حرفه‌ای بودن تیم قضاوت‌گر، معیارهای حرفه‌ای‌گرایی بر جشنواره بیستم حاکم است. شاید در هیچ دوره‌ای این‌قدر برخورد حرفه‌ای با جشنواره صورت نگرفته باشد چرا که علی‌رغم نبود انجمن صنفی روزنامه‌نگاران که یک نهاد فراگیر بوده است، اما سایر نهادهای مطبوعاتی از جمله انجمن نویسندگان ورزشی، انجمن روزنامه‌نگاران زن و سایر تشکل‌های موجود، برای نخستین بار خودشان در نشست‌هایشان از پایین به بالا به انتخاب دست اندرکاران رسیده‌اند و دبیر و هیئت داوران را انتخاب کرده‌اند.

شکرخواه، اقبال به شرکت‌ در جشنواره بیستم و رکورددار بودن این دوره از جشنواره را به لحاظ تعداد آثار، تفاوت دیگر این جشنواره با ادوار گذشته دانست و خاطر نشان کرد: در علم ارتباطات به این موضوع، فیدبک  (پس‌فرست) می‌گوییم. وقتی فیدبک قوی است پس ارتباط برقرار است.

عضو شورای سیاستگذاری جشنواره مطبوعات در ادامه تبیین تفاوت‌های جشنواره بیستم با ادوار گذشته گفت: البته اقبال به جشنواره مطبوعات، به جز اعتماد به داوران؛ نشانه هوشیاری روزنامه‌نگاران ایران است که علی‌رغم ناملایمات، تعطیل شدن تعدادی از نشریات، کاهش تعداد تحریریه‌ها به دلایل مالی و عوامل دیگر، باز هم پا به میدان می‌گذارند؛ این پدیده به این معناست که احساس می‌کنند شرایط برای یک رقابت منصفانه فراهم است. من این اتفاق را نشانه هوشیاری جامعه روزنامه‌نگاری کشور می‌دانم.

در خاتمه گفت‌وگو با یونس شکرخواه، از او درباره وب و ژورنالیسم آنلاین سوال شد؛ پرسشی که انتظار روزنامه‌نگاران آنلاین از جشنواره مطبوعات را مطرح می‌کرد؛ روزنامه‌نگارانی که تولیدات رسانه‌ای شان الزاماً متن‌محور نیست و به عبارتی چند رسانه‌ای شده است؛ یعنی دیگر صدا و تصویر هستند که نقش اول را در آن تولیدات بازی می‌کنند. اما جشنواره مطبوعات هر چند که مکانیسم ارسال آثار به آن اینترنتی شده ولی همچنان متن‌محور است چون در ارسال آثار باید فایل Pdf ارسال کنی. از وی سوال شد که آیا زمینه را آماده می‌‎بیند که در دوره بعدی یا دوره‌های آتی جشنواره امکان ارسال تولیدات رسانه‌ای نظیر پادکست و ... وجود داشته باشد.

یونس شکرخواه این‌گونه به این دغدغه؛ پاسخ می‌گوید:

مجموعه جشنواره‌هایی در عرصه روزنامه‌نگاری آنلاین کاملا رایج شده است که به آن‌ها Web Awards (جوایز وبی) می‌گویند و درکشورهای مختلف هم برگزار می‌شود و بخش‌های مختلفی هم مشتمل بر خبر و مدیا دارند. در این جشنواره‌ها به بهترین "انتشار یافته آنلاین" جایزه اعطا می‌شود اما در عین حال به بهترین "انتشار یافته ویژه وب" هم جایزه تعلق می‌گیرد. بهترین انتشار یافته آنلاین را در چاپ هم می‌شود مورد استفاده قرار داد ولی "بهترین انتشار یافته ویژه وب" که شامل تولیداتی مثل نقشه تعاملی، پادکست، فیلم تدوین شده و ...می‌شود؛ یک رگه تخصصی دیگر در جشنواره‌های وب سایت‌ها است.

یک جایزه دیگر در جشنواره‌های وب وجود دارد که به آن  جایزه "نشر روزانه آنلاین" می‌گویند که در آن تمرکز بر "خبرهای فوری" یا همان Breaking news است. طبقه‌بندی دیگری که جشنواره‌های وب رایج شده طبقه‌بندی موضوعی است؛ به عنوان مثال بخش سرگرمی و هنر، تکنولوژی و اجتماع، آموزش و جامعه، تجارت الکترونیک، موبایل و غیره. همچنین شاخه‌هایی هم در مورد بهترین طراحی‌ها از نظر فنی مانند زیباترین، مفیدترین و نوآورانه‌ترین طراحی‌ها و ... وجود دارد و به طور کلی بخش‌های عدیده‌ای در فضای آنلاین شکل گرفته است.

یک بخش دیگر در این نوع جشنواره‌ها متغیرهای مربوط به پویایی صفحات است، زمان بالا آمدن سایت، استمرار انتشار و ... و در حقیقت ناظر بر ارتباط بین زبان برنامه با زبان محتوا است.

اما فاصله وب سایت‌های خبری در ایران با آنچه در دنیا رایج شده، زیاد است. چون وب سایت‌های خبری در ایران یا صرفا جنبه سیاسی دارند که بیشترین کلیک را هم دارند یا صرفاً جنبه هنری ، مانند وب سایت‌هایی که سینما، گالری و موسیقی را پوشش می‌دهند؛ و متاسفانه سایت‌هایی فراوانی هم هستند که می‌توان نام‌شان را "بروشور سایت" گذاشت. سایت‌های بروشوری که نه به‌روز رسانی‌شان مداوم صورت می‌گیرد، نه قدرت تعامل دارند و نه دو سویگی دارند؛ بلکه صرفاً اطلاعاتی را راجع به سازمان مربوط خود بر روی سایت می‌گذارند یعنی نه حتی با فکر یک مجله؛ بلکه با فکری در حد و قالب یک بروشور بر روی وب می‌آیند.

نوع دیگری از سایت‌ها هم موسوم به خبرگزاری هستند که خیلی از آنها چون دفاتر داخلی و بین‌المللی ندارند و تولیدکننده اولیه نیستند، به استثنای ایرنا، ایسنا، فارس و تا حدودی هم مهر، بقیه آژانس خبری هستند. اگر  اینها را کنار بگذاریم، می‌ماند آنچه که به اسم آنلاین ژورنالیسم می‌شناسیم. شاید تنها جام جم آنلاین و همشهری آنلاین را می‌بینید که تحریریه مستقل دارند و امتداد روزنامه‌هایشان هستند. حتی سایت‌های روزنامه‌هایی مثل شرق و اعتماد هم صرفا ورژن آنلاین نسخه چاپی‌شان هستند و هیچ ممیزه مستقلی از روزنامه‌هایشان ندارند و به عبارت دیگر یک آرشیو الکترونیک هستند. اگر این روزنامه‌هایی که از آنها نام برده شد وارد فضای حرفه‌ای آنلاین ژورنالیسم شوند و صاحب تحریریه‌های مستقل شوند آنگاه تازه می‌شود به یک جشنواره آنلاین فکر کرد؛ ولی در حال حاضر قبیله آنلاین، قبیله غریبه دنیای آشنای جشنواره چاپی است.