میراث‌دار طلاسازی در یزد کیست؟

ایسنا - بستنی با روکش طلا، خودرو با روکش طلا، تبلت با روکش طلا، لباسی از طلا، آنچه در همه این‌ها مشترک است، طلاست.
 
کار این دنیا عجیب است، هرکسی در هر شغلی ممکن است کار خودش را دوست نداشته باشد و یا بعد از ده‌ها سال کار کردن از انتخابش پشیمان باشد. باور می‌کنید یک نفر بعد از 70 سال طلاسازی بگوید اگر به 13 سالگی‌ام برگردم دیگر این شغل را انتخاب نمی‌کنم!؟ آنهم شغلی که خیلی‌ها آرزوی آن را دارند، پول درآوردن در آن مثل آب خوردن است!
 
با فلزی کار می‌کنی که محبوب‌ترین فلز دنیاست و هر تغییری در قیمت آن، اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. محبوب دل همه خانم‌هاست! برای بدست آوردن آن در دنیا جنگ‌های زیادی شده و می‌گویند میزان ذخایر آن در دنیا محدود است و بیش از نیمی از این ذخایر هم در گاو صندوق خانم‌ها در منزل نگهداری می‌شود! از پول نقد هم نقدتر است و اصلا هر چیزی را می‌خواهند عجیب و غریب بسازند روکشی از طلا بر آن می‌سازند.
 
با همه جذابیت‌هایی که از طلا سراغ داریم اما بعضی‌ها هنوز جذب آن نشده‌اند، حتی محیطی مثل بازار خان یزد با آن همه جذابیت‌های بصری و قدمتش و خاکش که بوی طلا می‌دهد دل پیرمرد طلاساز بازار خان یزد را نگرفته است. آری، پیر طلاسازان یزد از پرآشوب بودن شغلش شکایت می‌کند و اذعان می‌کند که اگر به جوانی برگردد دیگر این حرفه را دنبال نمی‌کند، اما چرا؟!
 
با محمد خیراللهی، پیربازار در راسته طلافروشان بازار خان یزد همکلام شدم تا برایمان از تجربه‌هایش، شیرینی‌ها و تلخی‌های حرفه‌اش بگوید، از خاطراتش بگوید و این‌که چرا طلای یزد شهرتی خاص یافته و محبوب یزدی‌ها شده است.
 
ساعت 9 صبح است و کسب و کار بازار خان یزد با طراوت و شادابی آغاز شده است. زرق و برق طلاهای یزد، بازار خان را روشن کرده و جلوه‌ای نو به بازار کهن یزد بخشیده است. از ابتدای بازار خان که به انتهای بازار نگاه می‌کنی، رنگ شفاف و زرد زرد طلاها، چشمت را می‌گیرد و انسان را خیره می‌سازد. پلک نمی‌زنی تا بتوانی از جلوه و درخشش طلاها با نقش‌های متفاوت و خلاقانه‌ای را که در هیچ کجای ایران زمین ندیدی، بیشتر لذت ببری.
 
بوی خشت و گل و آوای پیچیده در بازار همراه با زیبایی طلاهای آویخته شده بر دیوارهای گلی بازار خان، مرا به 500 سال گذشته برد، زمانی که مردمان سختکوش و قناعت کار قدیم یزد با فکر خلاق و کارآفرینی، هنر و صنعت را در هم آمیختند و طرحی نو درانداختند و میراثی گرانبها برای ما به یادگار گذاشتند.
 
محمد خیراللهی، قدیمی‌ترین طلاساز استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، خاطرنشان کرد: متولد سال 1311 هستم و تقریبا 70 سال است که در این حرفه فعالیت می‌کنم. از 13 سالگی وارد بازار طلا فروشی شدم و زیر دست پدرم که یکی از هنرمندان خبره طلاسازی در یزد بود، سازندگی و فروشندگی طلا را یاد گرفتم و سازنده‌ای ماهر شدم. همچنین حدود 42 سال است که مسوولیت صنف طلافروشان به من واگذار شده است.
 
رییس اتحادیه فروشندگان طلا و جواهرات استان یزد افزود: خاندان من بیش از 300 سال است که حرفه طلاسازی را پیشه کرده‌اند. خیرالله، جد من، در ابتدا زرتشتی بوده است که بعدها به دین اسلام روی آورده است. هنر زرگری در خاندان ما موروثی بوده است. این گونه که برایم تعریف کرده‌اند، حاکم وقت یزد در زمان گذشته، یکی از هنرمندان زرگری یزد در آن زمان را احضار می‌کند و از او می‌خواهد که خیرالله را به شاگردی قبول کند که در نهایت او پس از چندین سال شاگردی،‌ زرگری توانا و ماهر می‌شود و از هنرمندان معروف زمان خودش می‌گردد.
 
وی بیان کرد: صاحب سه فرزند شامل دو دختر و یک پسر هستم. با احتساب نوه‌هایم، اعضای خانواده‌ام 13نفر هستند که از این تعداد 7 نفر حرفه پزشکی را انتخاب کرده‌اند. پسرم دندانپزشک است و شخصا دوست نداشتم که فرزندم، شغل مرا را ادامه دهد و حرفه طلاسازی را انتخاب کند. اگر دوباره به جوانی برگردم و بخواهم حرفه‌ای را پیشه کنم دیگر این شغل را انتخاب نمی‌کنم. طلاسازی، شغلی پراسترس، دردسردار و پرآشوب و اعصاب خرد کن است.
 
خیراللهی خاطرنشان کرد: تمام طلاهایی که ساختم با ابتکار و براساس تراوش ذهنی بوده و برای ساخت بخشی از طلاها نیز از کارهای قدیمی الهام گرفتم. وقتی می‌خواهم طلا بسازم باید حتما به دل من بنشیند. تمام طرح‌های طلای دست ساز ساخته شده در این مغازه کار خودم است و برای ساختشان از کسی و یا طرحی تقلید نکرده‌ام. همه آنها با ابتکار و خلاقیت خودم ساخته شده است.
 
وی تصریح کرد: چند سالی است که طلای قدیمی ارزش پیدا کرده و تا پیش از این، حفظ طلاهای قدیمی ارزش تلقی نمی‌شد و قدردانی از آن صورت نمی‌گرفت. در گذشته طلاهای قدیمی را آب می‌کردیم و دوباره با طلای آب شده طلای جدید می‌ساختیم.
 
خیراللهی با بیان اینکه طلای با عیار 20 در ایران تنها در استان یزد تولید می‌شود، خاطرنشان کرد: بیشتر طلاهای تولید شده در استان یزد، ساخت دست است. تقریبا جنوب ایران، سازنده طلا ندارد و یزد نسبت به جمعیتش بالاترین تعداد سازنده طلا را در کشور دارد. طلای با عیار 20 شفافیت بیشتری نسبت به طلای با عیار 18 دارد همچنین خوش‌رنگ‌تر، ملایم‌تر، پررنگ‌تر، دارای شکنندگی کمتر و مقاوم‌تر است.
 
وی درباره علت علاقه زیاد یزدی‌ها به خرید طلای با عیار 20، توضیح داد: آداب و رسوم یزدی‌ها سبب می‌شود که به طلای با عیار 20 علاقه خاصی داشته باشند. رنگ طلای با عیار 20 برای یزدی‌ها رضایت‌بخش است و به همین دلیل آن را تقاضا می‌کنند. به طور کلی جنوب ایران طلای یزد را بیشتر دوست دارند و هنوز هم بعضی یزدی‌ها طلای با عیار 18 نمی‌خرند.
 
خیراللهی با اشاره به نحوه ساخت طلا، بیان کرد: طلای خالص دارای عیار 24 است که با اضافه شدن مس و نقره در روند ساخت آن، دارای عیار 20 می‌شود. برای ساخت طلا، ابتدا طلا را در داخل "بوته" که از گل نسوز ساخته شده، ریخته و سپس آن را آب می‌کنند. پس از آن، طلای آب شده را در رژه (قالب) ریخته و سپس آن را چرخ می‌کنند. در حدود 60 سال پیش چرخی وجود نداشت و با چکش، طلا را نازک می‌کردند. در گذشته 12 ساعت طول می‌کشید تا با چکش طلا را نازک می‌کردیم، در حالیکه امروزه با کمک چرخ برقی در حدود نیم ساعت، طلا را نازک می‌کنیم و سپس با دست روی طلا طرح‌های مختلف ایجاد می‌کنیم.
 
وی تصریح کرد: طلای با عیار 24 برای طلاسازان، خالص محسوب می‌شود که 20 نخود (واحد طلاسازی) طلا و 4 نخود مس و نقره دارد.
 
قدیمی‌ترین طلاساز استان یزد با بیان تفاوت‌های طلای ساخت دست با طلای تولید صنعتی، خاطرنشان کرد: طلاهای ساخت دست را می‌توان در هر زمان که بخواهیم تغییر دهیم ولی در طلای با ساخت صنعتی این کار امکان‌پذیر نیست. بر روی طلای ساخت دست،‌ کار بیشتری انجام می‌شود در صورتی‌که در طلای ساخت صنعتی، کار زیادی صورت نمی‌گیرد. در ساخت برخی طلاها از آلیاژ برنج استفاده می‌شود که آلیاژ خوبی محسوب نمی‌شود و طلای ترکیب شده با آلیاژ برنج کیفیت خوبی ندارد.
 
وی ادامه داد: در کشورهای دیگر طلاها با عیار 4 و 6 ساخته می‌شود و برایشان ساخت طلای با عیار 20 مفهومی ندارد. گردشگران خارجی اصلا اطلاعی از ویژگی‌های طلای یزد ندارند و به طلای یزد به عنوان یک کالای سنتی نگاه می‌کنند. البته ایرانیهای مقیم اروپا و آمریکا به طلای یزد علاقه بسیار دارند.
 
وی افزود: در گذشته طلاسازی یزد دارای نظام استاد، شاگردی بوده است ولی هم اینک دیگر به مانند گذشته نیست. در گذشته 6 تا 7 سال طول می‌کشید تا یک شاگرد طلاسازی را در پیش استادش یاد بگیرد اما متاسفانه هم اینک در طلاسازی نظام شاگرد سالاری حاکم است.
 
رییس اتحادیه فروشندگان طلا و جواهرات استان یزد با خاطرنشان بر اینکه در طلاسازی حرف اول را علم می‌زند، تاکید کرد: امروز اگر کسی بخواهد طلاسازی را یاد بگیرد باید با علم در این عرصه پیش رود. به طور کلی کسانی که دارای علم در سطح بالا هستند و تخصص دارند می‌توانند راه‌های صحیح را در زندگی درک کنند و راهنمای خوبی برای اجتماع باشند.