اگر بدون نگاه آینده نگرانه به سراغ این علوم برویم و نسبت به روند‌های آینده حساس نباشیم مدل تحلیلی و مدل مفهومی ناکارآمدی ارائه خواهیم داد. بدتر این است که بر پایه این تحلیل‌ها تصمیم بگیریم.

فضای مجازی دربردارنده ی فرصت های زیادی است که خیلی اوقات از آن غفلت می شود. این فضا تنها برای سرگرمی نیست. شاید خیلی از ما ندانیم که در شبکه های اجتماعی هستند گروه هایی که بحث های علمی و تخصصی را به طور جدی پیگیری می کنند. یکی از این گروه ها «فرهنگخانه» است. گروهی با صد نفر عضو که همگی از چهره های شناخته شدۀ فرهنگی کشور هستند. این گروه هر شب راس ساعت 8 جلسات خود را با موضوعات و دغدغه های فرهنگی و رسانه ای برگزار می کند. آخرین بحث این گروه مربوط به همزیستی انسان و تکنولوژی است.

در مدت زمان حیات انسانی، تکنولوژی امری است که در لایه های گوناگون و زوایای زندگی و چهره های دگرگون شونده حیات پیوند استوار و ناگسستنی داشته است و هر چند در دوره ها و مرحله های گوناگون تکامل اجتماعی فرهنگی سیاسی و اقتصادی جوامع چند و چون این پیوند دچار فراز و فرودهایی شده است، ولی هیچ گاه از هم نگسسته است. همزیستی تکنولوژی و انسان در جهان آینده موضوع یک مناظره وایبری است که با حضور و مشارکت فعال دکتر عیسی کشاورز؛ دکترای مدیریت فرهنگی، مدرس دانشگاه و مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزشی دانشگاه جامع علمی کاربردی، محمد صادق افراسیابی؛ مدیر گروه علمی تخصصی روابط عمومی دانشکده ی خبر، سید محسن میربهرسی؛ عضو گروه مولفین کتاب خانواده، سواد رسانه ای و رسانه های دیجیتال، رضا نامی؛ عضو گروه مشاوران ماهنامه ی مدیریت ارتباطات، هانیه ناظری، مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشکده ی خبر، هدی خان محمدی؛ مدرس فناوری اطلاعات و ارتباطات، حامد احسانبخش؛ فعال فضای مجازی و راحله حقیقی؛ کارشناس معاونت امور مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شد. آنچه در پی می آید مشروحی از این مناظره وایبری است.

رضا نامی (عضو گروه مشاوران ماهنامه ی مدیریت ارتباطات): همان طور که دوستان در شبهای گذشته اشاره کردند، موضوع مناظره ی امشب همزیستی انسان و تکنولوژی است. امروزه، رشد تکنولوژی به سمتی حرکت میکند که دیگر کاربر نیازی به فضای سخت افزاری برای ذخیره اطلاعات روی دستگاه خود نخواهد داشت که این فرآیند نیاز به سرعت تبادل اطلاعات بالا دارد و هر روز باید منتظر افزایش این سرعت باشیم. در نهایت تکنولوژی "کلود" منجر به ایجاد مگا دیتا سنترها خواهد شد. در فضای کسب و کار، شیوه زندگی، رفتارها و .... شاهد تغییرات اساسی خواهیم بود. آیا دوستان می توانند آینده سبک زندگی انسانی را بر اساس تحولات تکنولوژی پیش بینی کنند؟

حامد احسانبخش (فعال فضای مجازی): قبل از اینکه به سوال شما پاسخی بدهیم، می خواهم بپرسم منظوراز تكنولوژي كلود چیست؟

نامی: جناب احسان بخش منظورم فضای کلود یا دراپ باکس است. با رشد تکنولوژی های تولیدی و امکان تولید سفارشی با هزینه پایین ( پرینتر سه بعدی ) و امکان درک رفتار مخاطب، انقلابی در تجارت رخ خواهد داد فرض کنیم یک ایمیل از شرکت Nike برای ما ارسال خواهد شد که با توجه به رفتارهای ما در فضای مجازی و درک سلایق و نیازهای ما پیشنهاد یک کفش با رنگ دلخواه ما و طرح دلخواه ما طراحی کرده است که در صورت سفارش ما یک عدد تولید می شود و برای ما ارسال می گردد.

هانیه ناظری(مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشکده خبر): این دقيقا همان تغيير سبك زندگي است كه با تولد هر تكنولوژي در سطح وسيع، اجتناب ناپذير خواهد بود.

هدی خان محمدی(مدرس فناوری اطلاعات و ارتباطات): آقای نامی من هم با شما موافقم. سمت و سوی تکنولوژی به سمتی است که ابزارهای ذخیره یا جا به جایی اطلاعات نظیر فلش و دی وی دی و ... از رده خارج شده و در عوض فضاهای مجازی برای نگهداری اطلاعات گسترش پیدا کرده است که با عناوین مختلفی شناخته می شود. اسمارت ها چه در تلویزون چه در گوشی چه در ساعت و .... به این تکنولوژی مرتبط هستند و بستر اصلی برای استفاده از این فناوری ها، اینترنتی با سرعتی بسیار بالاتر از چیزی است که ما در ایران داریم.

عیسی کشاورز(دکترای مدیریت فرهنگی، مدرس دانشگاه و مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزشی دانشگاه جامع علمی کاربردی): اجازه دهید در این بحث برای اینکه مناظره ی امشب رویکردی علمی پیدا کند سوال کنم که مرزهای تعاملی و تقابلی ساحت زیستی انسان و تکنولوژی چگونه است؟ نالج ورکرها چه کسانی هستند؟ هاپیر جاب های جهان اینده کدام است؟ ژنوم چیست؟ آیا افزایش جهان تکنولوژی الزاما کاهش جهان انسانی را به همراه خواهد داشت ؟ آینده ی پروژه تکنولوژی در افق 1404 را پیش بینی کنید. تاثیر رسانه های دیجیتال بر رسانه های سنتی درایران چگونه است؟ کدام نقد اخلاقی بر تکنولوژی وارد است؟ به نظر شما در بکار گیری تکنولوژی کجای کار ما اشکال دارد؟ چالش های مدیریت تکنولوژی در ایران کدام است؟ در نهایت متغیرهای خطرپذیری، رقابت، آموزش، پژوهش، نخبگان و اساتید، مناطق جغرافیایی، کیفیت، خلاقیت تولید فناوری و ... در مدیریت تکنولوژی در ایران را آسیب شناسی کنید.

نامی: آقای دکتر در بکارگیری از تکنولوژی واقعا اشکال شاخصی در ما وجود ندارد. ما مانند همه مردم دنیا درحال استفاده هستیم.

راحله حقیقی(کارشناس معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی): آقای نامی واقعا همه مردم دنیا همینطور از تکنولوژی استفاده میکنند، یا کارهای فوق العاده انجام میدهند؟

نامی : خانم حقیقی همه جای دنیا همه گونه انسانی وجود دارد با سلایق و رفتارهای متفاوت واقعا گاهی فکر میکنم، مگر باید چه کار انجام دهیم با این تکنولوژی که انجام نمیدهیم؟ فقط همه باید بدانند با آزادی میتوانند انتخاب کنند و آگاهانه پذیرای عواقب رفتار و تصمیمات خود باشند، خط قرمز حریم شخصی افراد است.

محمد صادق افراسیابی(مدیر گروه علمی تخصصی روابط عمومی دانشکده ی خبر): ببینید بحث امروز و سوالات کاملا بجای دکتر کشاورز دو بعد دارد. یکی اینکه تاثیر تکنولوژی بر فرهنگ عمومی چیست و یکی اینکه تکنولوژی چه تاثیری بر سبک زندگی ما دارد. در این خصوص مك‌لوهان معتقد است اگر چه تكنولوژي منبعث از ذهن و عمل انسان است. ولي انسان هر دوره، خود زاييده تكنوژي زمان خويش است و به عبارت ديگر، هر تكنولوژي، بشر را به تدريج در فضاي تازه‌اي قرار مي‌دهد و هر فضاي تازه، عاملي تعيين‌كننده در سرنوشت و زندگي بشر به شمار مي‌رود. بطور مثال وي چاپ را كه يكي از تكنولوژي‌هاي ارتباطي بشمار مي‌رود، موجب احساس از خودبيگانگي و فردگرايي و در سطح اجتماعي موجب امكان‌يافتن ظهور ملت‌ها و ملي‌گرايي معرفي مي‌كند. مك‌لوهان در مورد تلويزيون نيز معتقد است كه اين تكنولوژي جديد صرف نظر از محتوا، براي انسان امروز تبديل به يك محيط جديدي شده است، كه اثرات فراواني از خود بر جاي مي‌گذارد. او انسان را در مقابل اين تكنولوژي اينگونه ترسيم مي‌كند. «اگر ما بخواهيم در برابر كاركردهاي جديد تكنولوژي گرايش‌هاي سنتي خود را حفظ كنيم، فرهنگ سنتي ما همانند فرهنگ اسكولاستيك قرن 16، در نهايت از ميان خواهد رفت. اگر پيروان اسكولاستيك با فرهنگ شفاهي پيچيده‌شان، تكنولوژي گوتنبرگ را درك كرده و پذيرا شده بودند و آموزش شفاهي خود را با آموزش نوشتاري تلفيق مي‌‌دادند، از نابود شدن كامل خود جلوگيري مي‌كردند».

دکتر کشاورز: مساله ی دیگر این است که آیا تکنولوژی ساحت زیستی انسان را گسترش می دهد و یا اینکه جهان انسانی در برابر تکنولوژی کاهش و نابود می شود؟

نامی : جناب دکتر تصور صد سال آینده برای من بسیار ترسناک است .

کشاورز: جهان اینده جهان انسانهای با ژنوم یکسان است. جهان سرشار از انسانهای همسو که الزاما ترسناک هم نیست. آقای نامی الان شما با اعضای خانواده خود به لحاظ ژن ارتباط نزدیک دارید. جهان آینده تکنولوژی انسانهای با ژنوم یکسان یعنی انسانهای مثل شما به لحاظ ارزش، باور، استعداد، توانایی، قد، وزن، آرزوها و ... درست مثل خودتان در سراسر جهان، مثلا یک نامی در ایران یا نامی دیگر در استرالیا، آفریقا، کوبا، شیلی، کومور و هر جای جهان از طریق تکنولوژی همدیگر را پیدا خواهید کرد و جهان ژنومی شما تشکیل می گردد. همینطور که الان جهان ژن، شما را با سایر اعضای خانواده کنار هم قرار داده است.

نامی: آیا این بحث شبیه شکل گیری خانواده های جدید در موج سوم الوین تافلر است؟

دکتر کشاورز: در مدیریت نوین اصلی وجود دارد. این اصل می گوید در جهان تکنولوژی متغیر های محیطی پرشتاب تر، پیچیده تر و ناشناخته تر از تدابیر مدیریتی ما در حرکت است. یعنی تکنولوژی رقابت بی پایان و پر رقابتی برای ما فراهم ساخته است. پس باید استراتژی ها، انطباق پذیر، اقتضایی، پوپا، منعطف، سازگار و دانایی محور ترسیم شود.

سیدمحسن میربهرسی(عضو گروه مولفین کتاب خانواده، سواد رسانه ای و رسانه های دیجیتال): با توجه به آرزوی انسانها میتوان گفت که تکنولوژی انتها ندارد و دائم در حال خلق شدن است؟

کشاورز: بله ... دقیقا فرصتها و آسیبها همانند کوههای آتش فشانی فوران می کند و مدام روابط متقابل را تولید و باز تولید می کند. مهندسی همزمان و نامتقارن و تحرک و چالاکی ادغامها و تجزیه های زنجیره ارزشها، بر اکوسیستم اجتماعی، اقتصادی وساحت زیستی انسان تاثیر جدی خواهد گذاشت.

میربهرسی: ما هم اكنون سوار بر موج تكنولوژي در حال پيشروي به سوي آينده هستيم و اگر خود در اين مسير حركت نكنيم، در سالهاي آينده بازار هدف و مصرف كشورهاي توسعه يافته قرار خواهيم گرفت و اين نحوه تجارت بر ما تحميل خواهد شد. بدون آنكه سود اصلي آن عايد ما شود. بنابراين اهميت تحقيق، آموزش و يادگيري براي سوار بودن بر اين موج بسيار زياد و حياتي است. این اعتقاد تافلر است. دکتر خواهشا روشن بفرمایید آیا باید استراتژی ها، انطباق پذیر، اقتضایی، پوپا، منعطف، سازگار و دانایی محور ترسیم شود؟

کشاورز: بله ... استراتژی با همین ویژگی هایی که شمردم باید ترسیم شود. پیچیدگی دیگر، پیچیدگی در تصمیم گیری ها است. مهمترین چیزی که این فرآیند را دشوار، بحران زا و دل آشوب و پر دغدغه می کند سرعت و پیچیدگی در تصمیم گیری ها است. کیفیت زندگی و توسعه یافتگی فردی و سازمانی به کیفیت تصمیم گیری های ما بستگی تام دارد. در این شرایط قدرت مدیریت علت و معلولی نداریم و این انتخابهای پر هزینه و طاقت فرسا و بعضا حیاتی هستند که در صورت هر گونه غفلت و مسامحه، کارکردهای مناسب شما را نابود می کند. این اضطراب تصمیم گیری در جهان تکنولوژیک یک چالش اساسی در همزیستی انسان با فناوری است. برای همزیست کردن انسان با تکنولوژی و جلوگیری از آثار مخرب آن، سه اصل مهم است. اول آموزش، دوم اطلاع رسانی، سوم مشارکت. تصور رقابت بی پایان در حوزه مصرف، کسب کار، باورها و ارزشها ، خلاقیت و نوآوری ها، دغدغه دیگر در همزیستی انسان با تکنولوژی در جهان آینده است.

احسانبخش: منظور از مشاركت در اينجا چيست؟

کشاورز: مشارکت با هدف تشریک مساعی، یافتن فرهنگ مشترک برای فهم و درک شیوه ی استفاده از تکنولوژی. یافتن و ایجاد ارزشهای مشترک در کاربرد تکنولوژی، مسولیتهای اجتماعی و ... از طریق مشارکت دنبال می شود.

میربهرسی: این تکنولوژی خیلی از متغیر ها را متحول کرده ... مثلا مدیریت و رهبری از حالت سنتی خارج شده است. امروزه با توجه به عدم آموزش و یا بهتر بگویم عدم تطبیق با علم روز یک نوجوان در عرض چند روز هدایت جمعی را بر عهده گرفته و حتی میتواند حکومتی را به چالش بکشاند ... در حالی که پیش از این رهبران سالها باید وقت و دارایی صرف میکردند تا چندین نفر را همراه خود کنند. همین چند سال پیش در فضای مجازی ماموریت نیروی انتظامی را به نوعی نوجوانان تعیین میکردند و مثال آن خز بازی، آب بازی و ... بود که با یک فراخوان نوجوانان در فضای مجازی، فرماندهی انتظامی کشور ماموران را بسیج میکرد. دلیل اصلی آن عدم شناخت مدیران کشوری نسبت به تواناییهای این تکنولوژی بود اما در کشور ما مدیران جزیره ای عمل میکنند ... مشارکت بی معناست و این مشارکت زمانی سخت تر میشود که امیال سیاسی بالاتر از اهداف و ارزشهای فرهنگی قرار میگیرند.

کشاورز: این جابجایی ها بسیار اضطراب آفرین شده است. خصوصا در مورد جوانان و کودکان من این تغییرات شما را دسته بندی می کنم. 1- تغییر آموختن اطلاعات به سمت دانایی و خرد 2 - تغییر از مدیریت شرکتها و سازمانها از بورکراسی و ادرات سنتی به سازمانهای مجازی و شبکه ای 3- آموزش های حضوری به آموزشها غیر حضوری و مجازی و بین رشته ای 4- ارتباطات حضوری و سنتی به ارتباطات مجازی 5- هویت های ژنی به هویتهای ژنومی 6 - تغییر امور منطقه ای و ملی به امور فرا ملی و چند ملیتی 7- تفکر فردی و قومی به تفکر جمعی و مشارکتی و رقابتی 8 - تغییر روابط اجتماعی و فردی به روابط همزیستی با طبیعت فناوری ربات، موجودات تخیلی و کهکشانی و...

این تغییرات در کشورهای متفاوت همراه با آدمهای متفاوت با سواد، درآمد و نوع فرهنگ متفاوت است. پس ممکن است شدت این تغییرات بسیار متفاوت شود حتی در داخل یک خانواده این تغییرات نوعی شکاف بین نسلی را تشدید می کند. این یکی دیگر از آسیبهای همزیستی انسان با تکنولوژی است.

میربهرسی: مشکل اینجاست که ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما 40 تا 45 درصد و در کشور های توسعه یافته بالای 75 درصد است ... حتما ما این فاصله را به سرعت طی خواهیم کرد. ما بدون فرهنگسازی، تکنولوژی را به سرعت آوردیم اما الزامات و فرهنگ آن را فرا نگرفتیم این است که علما را نگران کرده ... باور کنیم مسئولین کشوری هنوز این فضا را نشناخته اند.

افراسیابی: من هم فرمایش شما را قبول دارم. ما در زمینه ی فرهنگ استفاده از تکنولوژی های جدید بسیار کم سواد هستیم. وقتی می گویم کم سواد هستیم منظورم این نیست که مسائل فنی را نمی شناسیم. متاسفانه در سالهای گذشته عده ای تلاش کردند مفهوم سواد دیجیتالی را به داشتن دانش فنی تقلیل دهند که این عمل آنها بسیار ظالمانه بود. سواد دیجیتالی و سواد رسانه ای بیشتر از آنکه ناظر به دانش فنی باشد ناظر به درک پیچیدگی های فرهنگی و اجتماعی مربوط به تکنولوژی جدید و فناوری های نوین است. با این تعبیر بسیاری از مسئولین ما هم فاقد سواد دیجیتالی و رسانه ای هستند و این خطر بزرگی برای تصمیم گیری های مهم است.

کشاورز: عرض کردم باید برای همزیستی انسان با تکنولوژی اقدام کرد و گرنه تکنولوژی همانند اژدهای هفت سر ممکن است، زیست جهان فرهنگی بسیاری از کشورها را ببلعد از همین رو سه اقدام باید انجام بشود آموزش، اطلاع رسانی و مشارکت.

میربهرسی: خوب این راه حل مناسبی است اما با سیاسی نگری تصمیم گیرندگان چه کنیم؟
کشاورز: اتفاقا باید بین سرعت تکنولوژی، فرهنگ، باورها، ارزشها و ایجاد مرزهای تعاملی و تقابلی آن مهندسی کرد. بنابراین درست گفتید باید مدیریت شده و هدفمند از رشد و گسترش بی رویه تکنولوژی با هدف ایجاد مهندسی اجتماعی بعضا کند و اهسته تر جلوگیری کرد. این هیچ اشکالی ندارد.

میربهرسی: اما به شرطی که عقب ماندگی را دو چندان نکنیم.
کشاورز: سیاست هم اسیر تکنولوژی میشود. تفکر منطق و زبان سیاستمداران در این عصر باید متفاوت شود وگرنه به زودی منقرض می گردد، عرض کردم استراتژی این زمان باید چه ویژگی هایی داشته باشند.

میربهرسی: دکتر در این مبحث راه حلها گفته شد. منتهی نگرانی در پیاده سازی آنهاست. بنظر شما خود کاربران چه نقشی میتوانند داشته باشند؟ به نوعی که از پیشنهاد دهندگان رویگردان نشوند؟

کشاورز: نظام تصمیم گیری و سیاستگزاری درکشور، عقب مانده است. هنوز تفکر سیاستگذاری در کشور ما، منطق و زبان تکنولوژی پیدا نکرده است. عدم تطابق دیده می شود و آن ویژگی های استراتژی رعایت نمی شود. از سوی دیگر نارسایی در آموزش و اطلاع رسانی و مشارکت ممکن است مردم را هم عقب نگه دارد و این خطرناک تر از قسمت اول است
میربهرسی: یکی از مشکلات کشور ما عدم تعیین میزان مسئولیت نهادهاست. ده ها نهاد بودجه فرهنگی میگیرند اما هیچکدام پاسخگو نیستند.

بگذارید از تجربه خودم صحبت کنم. زمانی که بنده در پلیس مسئولیتی داشتم، جهت کاهش تصادفات میزان مسیولیت هر نهاد مانند اورژانس، پلیس، اداره راه، امداد، بیمارستان و... توسط کارشناسان تعیین شد. این تقسیم مسیولیتها، نظام پرسشگری درست کرد که نتیجه آن کاهش تلفات جاده ای و کاهش روند تلفات بود. بابت این تکنولوژی و روبرو شدن با فرصتها و تهدیدها باید همین مدل پیاده سازی شود. یعنی سهم سازمانها در فرهنگسازی و کاهش مخاطرات مشخص شود. در حال حاضر در مقابل بودجه پرداختی هیچ نظام پرسشگری وجود ندارد.

کشاورز: در جوامع سنتی و حتی مدرن، دولتها می توانستند در فرایند اداره جامعه و در کند و سریع کردن مسیر توسعه نقش مهمی داشته باشند. درست مثل جاده یک طرفه و تنگ که ماشین جلو با فلاشر زدن و کم کردن سرعت می تواند شما را ساعتها و یا کیلومترها پشت سر خودش نگه دارد، تکنولوژی، یک فرا شبکه ای نامتقارن و چند وجهی را بوجود آوده است.

از این رو کسی چندان معطل نمی ماند یا راهی می یابد و یا راهی می سازد و دولتها را به راحتی دور میزنند بلاشک. تکنولوژی سه ساحت زیستی انسان را تغییر می دهد، تغییر در مصرف سبک زندگی، تغییر آرایش فکری و ذهنی و سوم جهان بینی و ساحت انسانی.

میربهرسی: در این خصوص تافلر می گوید امروزه موجي قوي، بخشي عظيم از جهان را فرا گرفته و دنيايي عجيب و تازه براي كار و تفريح، ازدواج و پرورش اطفال، يا بازنشستگي خلق كرده است. در اين فضاي گيج كننده، بازرگانان برخلاف جريانهاي نامنظم اقتصادي شنا مي كنند.

سياستمداران دائما شاهد نوسانات محبوبيتشان در ميان مردم هستند. دانشگاهها، بيمارستانها و ديگر سازمانها نااميدانه با تورم درجنگند. سيستمهاي ارزشي درهم مي شكنند و فرو مي ريزند. در همان حال قايق نجات خانواده و كليسا و دولت با موانع و امواج خروشان در ستيزند. به نظرم دانش و معرفتی که در این حوزه‌ها وجود دارد خیلی سریع منسوخ می‌شود. تکنولوژی‌ها در حوزه ICT به سرعت جایگزین می‌شود.

اگر بدون نگاه آینده نگرانه به سراغ این علوم برویم و نسبت به روند‌های آینده حساس نباشیم مدل تحلیلی و مدل مفهومی ناکارآمدی ارائه خواهیم داد. بدتر این است که بر پایه این تحلیل‌ها تصمیم بگیریم.

کشاورز: تراکم اجتماعی باعث تراکم ارتباطات اجتماعی شد و تراکم اجتماعی تراکم اخلاق اجتماعی را به دنبال آورده است. انبوه تولیدات و ولع انسانها در مصرف، و ناتوانایی در پردازش انبوه خبر، غذا، اثارهنری و تکنولوژی ضمن اینکه مصرف بیشتر نسبت به گذشته دارد اما در برابر انبوه تولیدات و ناتوانایی در مصرف بیشتر و بهتر احساس ناکامی و فقر بیشتر بر انسان مستولی شده است. در مورد خودرو واقعا هر ماشینی که داشتید و دارید و مدل های جدید همشه فکر می کنید پیاده تر از گذشته هستید.

میربهرسی: هر چه به انسان مربوط باشد در محدوده پژوهش دینی نیز داخل می گردد. بنابراین هر عاملی که به شکلی در مسایل انسانی تاثیر و دخالت داشته باشد به یقین باید موردِ ارزیابی اندیشه های دینی نیز قرار گیرد. تکنولوژی از جمله مقوله هایی است که به عقیده غالب صاحب نظران در تغییر و تحوّلِ مسایل مختلف انسانی نقشی عمده دارد بنابراین بایستی آن را نیز در ترازوی اندیشه دینی قرار داد و با معیارها و میزانهای دینی به توزین نقاط قوت و ضعف آن و داده ها و گرفته هایش از انسان پرداخت.

کشاورز: من پیشنهاد استراتژی سازی در چگونه همزیستی ایران با تکنولوژی را در افق 1404 پیشنهاد می کنم. این راهبرد باید پویا، از پایین به بالا یعنی از سوی مردم تدوین و اجرا شود و با شکل دادن تطابقی شهروندان با تکنولوژی انجام شود.

میربهرسی: نظر بسیار خوبی است. اما بستر این تکنولوژی حاکمیتی است. علمای ما، مدیران ما شناخت مناسبی از فرصتها ی این ابزار ندارند و دیگران هم یکسویه تهدیدات را به نظرشان رسانیده اند. بنظر من ابتدا باید ذهن علما و مدیران را روشن کرد. زیرا باز هم تکرار میکنم که بستر حاکمیتی است.

کشاورز: شک نکنید نظام ارزشی و زنجیره فکری جامعه با این فرایند بطور بنیادین درآینده تغییر خواهد کرد.

افراسیابی: بنابراین می توان بحث را اینگونه جمع بندی کرد که اگر ما برای حوزه ی فرهنگ و فناوری برنامه ریزی نداشته باشیم، این طور نیست که فناوری متوقف شود و یا مردم در استفاده از تکنولوژی توقف کنند. این ما هستیم که از مردم عقب می مانیم و زمانی به خود می آییم که مردم فرهنگ فناوری را هم مانند خود فناوری از غرب گرفته اند و همین باعث مشکلات فرهنگی و تعارض هایی می شود که شاهد آن هستیم. در این مسیر ایجاد محدودیت کارآمد نیست و باعث از بین رفتن اعتبار نهادهای حاکمیتی می شود. تنها راه کارآمد برنامه ریزی و سیاستگذاری معقول و منطقی است. البته همان طور که دکتر کشاورز استدلال کردند بدون شک برنامه ریزی مربوط به نحوه ی فرهنگسازی استفاده از تکنولوژی های جدید، خود در روند رشد و توسعه ی تکنولوژی، نیازمند تغییر است و باید پویا و از پایین به بالا یعنی با تکیه بر نظرات و دیدگاه های مردم باشد.