ترور کاریکاتوریست‌ جایز است؟

 چند روز پیش، چهار نفر از کاریکاتوریست‌های نشریه‌ی فرانسوی شارلی ابدو، در حمله‌ی مسلحانه‌ای گروهای تندرو که به دفتر این هفته‌نامه شده بود، به قتل رسیدند. سوال اینجاست که چرا کاریکاتوریست‌هایی که در دنیا، به‌عنوان هنرمند شناخته می‌شوند، هدف این گروه قرار گرفته‌اند؟
 
به گزارش ایسنا، شارلی اِبدو، یک مجله‌ی فکاهی چپ فرانسوی است که درون‌مایه‌ی آن هتاکی، نقد و تمسخر است.
 
این نشریه که غالبا موضع‌گیری‌های سیاسی تندی علیه سیاست‌های داخلی فرانسه دارد، بارها رئیس‌جمهور، نخست وزیر و حتی پاپ را با انتشار کاریکاتور و مطالب طنز، مسخره کرده است.
 
همچنین به تازگی سوژه‌ی داغ این نشریه ابوبکر بغدادی - رهبر داعش- بود که در موردی تصویری از او را در حالی منتشر کرده بود که گویی او در حال بریدن سر پیشوای مسلمانان است.
 
اقدامات ضد مذهب شارلی ابدو
 
این نشریه‌ی ضد مذهب، همچنین بارها مطالبی منتشر کرده که در آن پیروان مذاهب مختلف مانند کاتولیک‌ها و یهودیان و را به تمسخر گرفته است.
 
این نشریه همچنین در سپتامبر ۲۰۱۲ کاریکاتورهایی با موضوع پیامبر اکرم ( ص)،‌ منتشر کرد که باعث تظاهرات‌ علیه این مجله و تظاهرات ضدفرانسوی در برخی کشورهای اسلامی شد.
 
البته کشیدن کاریکاتورهایی با محتوای تمسخر و تحقیر درباره‌ی اعتقادات مردم، جای انتقاد دارد، همانطور که این نشریه بارها مورد انتقاد اصحاب رسانه، تحلیل‌گران و چهره‌های سیاسی قرار گرفته است. مثلا در موردی، گیولیو ترزی - وزیر امور خارجه ایتالیا - در واکنش به یکی از کاریکاتورهای چالش‌أبرانگیز این نشریه، بیان کرده بود:‌ ادیان پایه و اساس هستند و برای میلیاردها نفر اهمیت دارند و هیچ‌کس نباید به خود اجازه دهد که ارزش‌های تعداد بسیاری از مردم را مسخره کند.
 
او گفته بود: چنین کارهایی هوچی‌گرایی و جنجال‌طلبی غیر مسئولانه از طریق سو استفاده از احساسات عمیق مذهبی است و باید به عقاید شخصی افراد احترام گذاشته شود.
 
شارلی ابدو، پیش از حمله‌ی اخیر نیز مورد هجوم قرار گرفته بود. در تاریخ ۲ نوامبر ۲۰۱۱، افراد ناشناس به دفتر مرکزی این مجله با کوکتل مولوتوف حمله کرده، آن‌جا را به آتش کشیدند.
 
چرا کاریکاتوریست؟
 
نکته‌ای که می‌شود اینجا به آن توجه کرد، این است که فارغ از شکل فعالیت‌های هنری شارلی ابدو، چهار نفر از افرادی که در حمله‌ی مسلحانه‌ی هفتم ژانویه به این نشریه به قتل رسیدند و احتمالا هدف اصلی این جریان تندرو برای ترور هم، همین گروه بودند، کاریکاتوریست بودند.
 
با توجه به اینکه شواهد زیادی وجود دارد، مبنی بر اینکه قتل این افراد توسط جریانات افراط‌گرایی انجام شده است که در میان مسلمانان هم مقبولیت ندارند، سوال اینجاست که برای انتقام از آنچه در سیاست‌گذاری‌های غرب وجود دارد، آیا مجرم‌تر از کاریکاتوریست وجود ندارد؟ مگر نه اینکه سیاست‌گذاری‌های کلان غرب در سطوحی بالاتر از یک هنرمند در کسوت کاریکاتوریست انجام می‌شود؟
 
فراموش نکنیم کسانی‌که به قتل رسیدند، وزیر، معاونان و یک ژنرال نظامی، نبودند. تصمیم‌گیرنده و بانیان جنایات غرب در خاورمیانه هم آن‌ها، نبوند. سوال اینجاست که چرا کاریکاتوریست‌ها، به‌عنوان افرادی که با نام مشخص برای نشریه‌ای مشحص قلم می‌زنند، سلاحی ندارند و آن‌ها را به راحتی می‌توان در دفتر نشریه‌ی خود پیدا کرد، برای ترور انتخاب می‌شوند؟
 
کاریکاتوریست‌های قربانی
 
گرچه حمله و ترور به کاریکاتوریست‌ها در این ابعاد بی‌سابقه است ولی این نخستین بار نیست که طنزپردازان و کاریکاتوریست‌ها به قتل می‌رسند.
 
یکی از این کاریکاتوریست‌ها، «ناجی العلی»، مشهورترین کاریکاتوریست فلسطینی و خالق «حنظله»، بود.
 
او از هواداران طرح آزادسازی فلسطین بود و همواره به سازش فلسطین با اسرائیل، سکوت جهانیان در برابر فجایعی که در فلسطین رخ می‌داد و و به قول خودش پستی و بزدلی کشورهای عرب انتقاد داشت. ناجی که با انتقادات تند و تیز کاریکاتورهایش در جهان شناخته می‌شود، در 29 اوت 1987 در لندن ترور شد.
 
اریش ازر هم یکی از طنز پردازان قربانی بود. او که خالق قصه‌های من و بابام در آلمان بود. با قدرت گرفتن هیتلر در سال ۱۹۳۳، شرایط دشواری برایش ایجاد شد. همان‌طورکه کاریکاتورهای سیاسی‌اش که در مخالفت با نازیسم بود منجر به ممنوع شدن آثار وی در سال ۱۹۳۴ شد.
 
او مدتی با نام مستعار «ای، او، پلاؤن» که به معنای «اریش ازر از پلاؤن» بود، کار می‌کرد و در نهایت نیز در دوران هیتلر به علت کاریکاتورهای سیاسی، در سال ۱۹۴۰ به زندان افتاد. او که می‌دانست او را پس از محاکمه خواهند کشت، در۵ آوریل ۱۹۴۴ در زندان خودکشی کرد.
 
ضمن آن‌که از منظری، شاید بتوان گفت، کاریکاتوریست‌ها کشته شده در حمله اخیر، قربانی سیاست‌های حاکمان سیاسی غرب شدند تا هر چیز دیگر.
 
حقیقت را مخدوش نکنیم
 
حسین نیرومند - هنرمند کاریکاتوریست - درباره‌ی ترور کاریکاتوریست‌های شارلی ابدو، اظهار کرد: اینکه فردی اسلحه بردارد، برود و آدم بکشد، قابل سرزنش است. 20 سال پیش هم، ناجی‌علی هم به دلیل کشیدن آثار زیادی در حمایت از فلسطینی‌ها ترور شدو من فکر می‌کنم که کاریکاتوریست‌ها، کلا مورد حمله قرار می‌گیرند، چون حرفی برای گفتن دارند.
 
او افزود: البته باید به این نکته توجه کرد که کاریکاتوریست‌های شارلی ابدو ابزار فضاسازی قدرت‌های جهان، بویژه صهیونیست‌ها شدند. آن‌ها در مقطعی کاریکاتور پیامبر اکرم (ص)، را هم تصویر کردند که نشان‌دهنده‌ی پشتوانه‌ی سیاسی فکری و البته مالی آن‌هاست.
 
این هنرمند همچنین بیان کرد: ما کاریکاتوریست‌های مسلمان چنین عمل نمی‌کنیم و تا حدی می‌توانیم از زبان هنری کاریکاتور استفاده کنیم، که حقیقت مخدوش نشود. یکی از خط‌قرمزهای ما کاریکاتوریست‌ها، پرداختن به ادیان است. ما هرگز تصویری نمی‌کشیم که بخواهد باور متدینین ادیان دنیا را خدشه‌دار کند.
 
باید هنرمند را حفظ کرد
 
بهمن عبدی - دیگر هنرمند کاریکاتوریست - نیز در گفت وگو با خبرنگار ایسنا،‌ اظهار کرد: من از شنیدن خبر ترور چهار کاریکاتوریست بسیار غمگین شدم. گرچه آن کاریکاتوریست‌ها به اعتقادات ما هم توهین کرده بودند و تصویر ناشایستی از بزرگان دین ما کشیده بودند ولی ما نه به آن و نه به این راضی نیستیم.
 
این هنرمند ادامه داد: در واقع من به عنوان یک هنرمند، هم از انتشار کاریکاتور موهن و هم از کشته شدن این افراد ناراحتم. به هر حال آن‌ها هنرمند بودند و باید برای پاسخ به آن‌ها هم راه درست انتخاب می‌شد.
 
او افزود: فرانسوی‌ها در مملکت خودشان می‌گویند ما آزادی بیان داریم و مقدسات و حرمت‌های مردم کشورهای دیگر برای آن‌ها اهمیت ندارد. این کاریکاتوریست‌ها که به قتل رسیدند، پیش‌تر تصاویری را راجع به کشیش‌ها، پاپ، رئیس‌جمهور و نخست وزیر فرانسه هم کشیده بودند. به طور کلی آن‌ها در کشوری زندگی می‌کنند که به راحتی از هرچیزی تصویری می‌کشند.
 
این هنرمند ادامه داد: باید توجه کنیم که کسانی که کشته شدند هنرمند بودند و هنرمند به راحتی به وجود نمی‌آید. از بین هزاران نفر فقط چند نفر هنرمند می‌شوند و باید هنرمندان را حفظ و از هنرشان استفاده کرد.
 
بهمن عبدی با انتقاد از رفتار کسانی که کاریکاتوریست‌ها را به قتل رساندند، گفت: اگر مروری بر صدر اسلام داشته باشیم می‌بینیم که حضرت محمد(ص)، با کسی که بر سر ایشان خاکستر می‌ریخت هم، با مهربانی برخورد می‌کرد و یک روز که می‌دید آن فرد، حضور ندارد، به دنبالش می‌گشت تا ببیند کجاست؟
 
هدف کاریکاتور ایجاد تعادل است
 
جواد علیزاده - کاریکاتوریست پیشکسوت - نیز بیان کرد: قتل این چهار کاریکاتوریست مطبوعاتی، نشان می‌دهد چقدر این شغل خطرناک و آسیب‌پذیر است. کارتونیست‌های مطبوعاتی به روزنامه‌نگاری وابسته هستند و درباره‌ی تحلیلشان از اوضاع و شرایط کاریکاتور می‌کشند. در این میان ممکن است بعضی مسائل حتی به حق، عده‌ای را ناراحت کند ولی راه حل این موضوع قتل نیست.
 
این هنرمند گفت: کاریکاتوریستی شغلی است که نه درآمد مناسب دارد و نه تضمین شغلی و... کاریکاتوریست‌ها، فقط افرادی هستند که می‌خواهند به جامعه‌ی خود خدمت کنند و نام و هویت آن‌ها نیز کاملا روشن است، چون با امضای شحصی اثر خود را منتشر می‌کنند.
 
او بیان کرد: البته شارلی ابدو مجله‌ای است که در برابر بعضی موضوعات، مواضع تندی دارد که من با آن‌ها موافق نیستم. من معتقدم که هدف از کشیدن کاریکاتور ایجاد تعادل است و نباید به سمت تندروی رفته و به ادیان و فرهنگ مردم توهین کند. اگر به آزادی بیان اعتقاد داریم دلیلی ندارد تصمیم بگیریم حرمت و مقدسات مردم دنیا را نشانه بگیریم و به این وسیله بهانه‌ای هم دست افراطیون داده و به کشته شدن عده‌ای از هنرمندان منجر شویم.
 
علیزاده بیان کرد: امیدوارم روزی بیاید که ما نه شاهد موضع گیری‌های تنش‌آور در میان کاریکاتوریست‌ها باشیم و نه شاهد اینکه عده‌ای آدم‌کش به هنرمندان حمله کرده و آن‌ها را به قتل رسانده‌اند.