از "شارلی اِبدو" تا "وطن امروز"

 عصر ایران ؛ رضا غبیشاوی^* - هیات نظارت بر مطبوعات روز دوشنبه به روزنامه "وطن امروز" به دلیل یک "تیتر یک" تذکر داد و خواستار بررسی این موضوع در دادگاه شد.

تیتر مورد نظر "خبر مرگش " بود که درباره بیماری شدید ملک عبدالله پادشاه 91 ساله عربستان سعودی در کنار عکس بزرگی از او در صفحه نخست روزنامه "وطن امروز" منتشر شد.

مرجع تشخیص تخلف مطبوعات از قانون در ایران، دادگاه ویژه مطبوعات و هیات نظارت بر مطبوعات است و در این موضوع هیچ شک و تردیدی نیست با این حال مواردی درباره این تیتر را می توان ذکر کرد.

به نظر نگارنده و با بررسی مواد قانون اساسی و قانون مطبوعات، "تیتر یک" روزنامه وطن امروز ناقض هیچ یک از این اصول و مواد قانونی نیست. در این تیتر نسبت به رهبر یک کشور دیگر توهینی انجام نشده و تنها آرزوی مرگ برای او بیان شده است.

در متن تذکر هیات نظارت بر مطبوعات آمده است:"تذکر به روزنامه وطن امروز بابت تیتر اولی که در تخریب رابطه با همسایگان و در مغایرت با مصوبات شورای عالی امنیت ملّی است. همچنین مقرر شد پرونده این روزنامه به دادگاه ارجاع شود."

دو دلیل برای این تذکر مطرح شده است. اول تخریب رابطه با همسایگان و دوم مغایرت با مصوبات شورای عالی امنیت ملی است.

آرزوی مرگ برای یک انسان در یک رسانه بخش خصوصی نه نقض قانون و نه توهین آمیز است. بخشی از روزنامه ها و رسانه ها برای سران دیگر کشورها آرزوی سلامتی می کنند و عکس آن، برخی رسانه ها می توانند آرزوی مرگ کنند. به ویژه که در سال ها و دهه های گذشته بارها "شعارهای مرگ" مطرح شده و می شود.

درباره تخریب روابط با همسایگان هم می توان گفت که ممکن است در جمهوری اسلامی ایران روزنامه ای وجود داشته باشد که خواهان تخریب و قطع کامل روابط ایران با یک کشور دیگر باشد از عربستان سعودی گرفته تا آمریکا و کومور.

این روزنامه ممکن است برخلاف مقامات دولت تهران معتقد باشد روابط با عربستان سعودی به سود منافع ملی ایران نیست و برعکس، قطع روابط میان دو کشور می تواند به منافع ملی خدمت کند. باید اجازه داد این روزنامه فعالیت کند و استدلال ها و تیترها و عکس ها خود را نیز در این زمینه منتشر کند.

همانطور که قبل از این بسیاری از رسانه های ایران علیه روابط تهران با کشورهایی چون کومور و سوازیلند و البته آمریکا مطالب و تیتر و عکس منتشر می کردند و می کنند.

شاید گفته شود روابط ایران با عربستان سعودی حیاتی و به هزار و یک دلیل گفته و ناگفته یا پیدا و پنهان حساس است. اما پاسخ این است که همه اینها چیزی بیش از یک نظر نیست و می توان نظرات دیگری را در برابر آن مطرح و آنها را رد کرد همانطور که بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی در مورد عربستان سعودی و رفتارهایش نظرات مختلفی را بیان کرده اند.
 
روزنامه ها جای اظهار نظر و بیان افکار و تحلیل های مختلف، متفاوت و گاه متضاد است. یک رسانه هر چند در موضع اقلیت باشد می تواند بر خلاف همه تحلیل های طیف اکثریت نظرات خود را بیان کند.

 به عنوان مثال همین حالا هم در بین رسانه های ایرانی درباره آمریکا و دو نظر متفاوت وجود دارد و نظرات متفاوت مطرح می شود برخی آن را خوب و برخی آن را بد می دانند اما در نهایت دولت و وزارت خارجه راه خود را پی می گیرد.

این که انتظار داشته باشیم همه روزنامه و رسانه ها، نظرات دولت را در باره سیاست خارجی پیگیری کنند در این صورت چه نیازی به وجود این همه رسانه و روزنامه است. همان تعداد روزنامه و رسانه دولتی و حکومتی کفایت می کند.

از سوی دیگر معمولا وقتی مقامات ایرانی در خارج از کشور درباره مطالب مطبوعات داخلی مورد پرسش قرار می گیرند در رفتاری پسندیده، سینه سپر می کنند و از وجود مطبوعات آزاد در ایران سخن می گویند و اینکه آنها تحت کنترل دولت نیستند اما حالا این گونه اقدامات سخنان آنها را زیر سؤال می برد.

روزنامه وطن امروز متعلق به بخش خصوصی ایران است و از این نظر، دولتی و حکومتی نیست به همین دلیل نظر این روزنامه، بیان نظر جمعی از روزنامه نگاران و بخشی از فعالان سیاسی ایران است.

روزنامه وطن امروز نه مانند روزنامه "ایران" دولتی، نه مانند "کیهان" و "اطلاعات" حکومتی و نه مانند روزنامه "همشهری" متعلق به بخش عمومی است. بنابراین مطالب وطن امروز بیانگر نظر رسمی، دولت یا حکومت نیست.

پس از این منظر، به لحاظ قانونی نمی توان به تیتر یک روزنامه وطن امروز خرده گرفت اما از نظر ارزش های اخلاقی - انسانی و مصالح عمومی می توان دیدگاه متفاوتی را مطرح کرد.
 
فعالیت روزنامه نگاری بهتر است در مسیر رعایت اصول حرفه ای، اخلاقی و ارزش های انسانی باشد.

آرزوی مرگ برای یک همنوع از نظر ارزش های اخلاقی - انسانی امری مذموم است و به همین دلیل براساس اصول اخلاقی و ارزش های انسانی تیتر یک "خبر مرگش" در روزنامه وطن امروز مناسب نیست.

چنین تیتری باعث کنیه توزی و نفرت انگیزی علیه دیگر انسان ها می شود و چون این دو حس را تحریک می کند به لحاظ ارزش های اخلاقی - انسانی اقدام صحیحی نیست. این روند نیز به تقویت و ترویج حس کینه ورزی و نفرت انگیزی منجر می شود. این دو حس نه فضیلت بلکه رذیلت اخلاقی به شمار می روند و تحریک این احساسات قدمی در جهت برانگیختن رذایل انسانی است و نه فضایل انسانی.

 برپایه این استدلال ها تیتر یک روزنامه وطن امروز نه از جنبه اصول حرفه ای یا قانونی بلکه از منظر ارزش های اخلاقی قابل نکوهش است و قضاوت مخاطبان و وجدان عمومی برای این رسانه می تواند بزرگترین سنجش باشد.
 
در چنین وضعیتی باید به جامعه و افکار عمومی و مخاطبان اجازه داد از طریق رفتار خود نسبت به چنین تیترهایی واکنش نشان دهد و آن را مورد تقدیر یا تقبیح کنند نه اینکه نهاد قدرت در این موضوع دخالت کند.

ماجرای تیتر یک روزنامه وطن امروز با حوادث مربوط به حمله دفتر نشریه طنز فرانسوی شارلی ابدو نیز همزمان شده است.

نشریه طنز فرانسوی "شارلی ابدو" بارها به دلیل انتشار کاریکاتورهای فضاحت بار درباره پاپ و مقدسات اسلامی، یهودی و مسیحی و مقامات دولت فرانسه مورد سرزنش قرار گرفت. نشریه شارلی را خبرگزاری رویترز این گونه توصیف می کند: "نشریه ای با کاریکاتورهای مبتذل جنسی که مخاطبان را به خود جذب نمی کند."

شاهد این ماجرا هم این است که تیراژ این نشریه سال گذشته به شدت کاهش یافت و به رقم 30 هزار نسخه ای سقوط کرده بود. تیراژ این نشریه هم تا قبل از ماجرای اخیر و حمله به دفتر آن 60 هزار نسخه بود.

کاریکاتورهای منتشر شده در نشریه شارلی ابدو براساس قوانین فرانسه توهین آمیز نبود و معمولا شکایت علیه آنها در دادگاه های این کشور نیز به محکومیت نمی رسید اما واکنش افکار عموی و نخبگان جامعه فرانسه قابلیت وزن کشی دارد و آن تیراژ پایین این نشریه بود.

شبکه یورو نیوز نیز اعلام کرده بود شارلی ابدو قبل از حمله اخیر در آستانه ورشکستگی قرار داشت. شارلی در سال گذشته میلادی، کمپینی برای جمع آوری یک میلیون یورو به راه انداخت اما نتوانست بیش از چند هزار یورو موفقیتی کسب کند.
 
البته پس از حملات اخیر، ورق برگشت. تیراژ این نشریه به 3 میلیون نسخه رسید. دولت برای پرداخت یک میلیون یورو به شارلی با هدف ادامه انتشار آن اعلام آمادگی کرد و بسیاری دیگر داوطلبانه آمادگی خود را برای کمک مالی به این مجله اعلام کردند.

بگذاریم قضاوت بر مبنای رفتار رسانه ها با افکار عمومی باشد که این خود در بلند مدت می تواند تعیین کننده عیار رسانه ها به لحاظ کیفیت و رعایت اصول حرفه ای و سطح و میزان مخاطب باشد.


^{_{* روزنامه نگار}}