مذاکرات ایران و 1+5 چگونه به نتیجه می رسد؟

عصر ایران ؛ جلیل بیات - دور جدید مذاکرات هسته ای میان ایران و 1+5 در سال 2015 در حالی آغاز شده است که پیش از این بسیاری از صاحب نظران معتقد بودند شرایط خاص منطقه موجب حصول توافق جامع میان ایران و 1+5 تا قبل از سوم آذر خواهد شد اما این اتفاق روی نداد و مذاکرات بار دیگر تمدید شد.

به نظر می رسد مشکل مذاکرات بیش از آنکه فنی و حقوقی باشد، سیاسی است و اختلاف سیاسی را صرفا از طریق سیاسی می توان حل نمود.

مسائلی که اکنون مانع از حصول توافق جامع می شود همچون نحوه لغو تحریم ها، میزان و تعداد سانتریفیوژها و ... پنج ماه دیگر هم وجود خواهد داشت و چیزی تغییر نخواهد کرد. لذا به نظر می رسد طرفین با تمدید مذاکرات، در انتظار حوادث و اتفاقات تاثیرگذار بر مذاکرات در آینده هستند.

به طور مثال آمریکا انتظار دارد با کاهش قیمت نفت (کاهش بودجه دولت ایران) و فشار تحریم ها در پنج ماه آینده، ایران از برخی مواضعش عقب نشینی کند و توافق موردنظر آمریکا حاصل شود. در مقابل ممکن است ایران نیز در این انتظار باشد که با افزایش خطر داعش و یا حتی اختلافات داخلی آمریکا ،  شرایط بر 1+5 و به خصوص آمریکا دشوار گردد تا به توافق مدنظر ایران رضایت دهند.

در یادداشت های قبلی به این موضوع اشاره شد که حل و فصل ریشه ای مناقشه هسته ای ایران تنها از طریق "تغییر تصاویر" موجود امکان پذیر خواهد بود. به عبارتی ایران و 1+5 (و به خصوص آمریکا) باید تلاش کنند تصویری که از خود در ذهنیت طرف مقابل ایجاد کرده اند را تغییر دهند تا با ایجاد اعتماد متقابل حصول توافق میان آنها ممکن شود اما فارغ از این موضوع به نظر می رسد حتی با شرایط کنونی نیز ایران باید استراتژی خود در مذاکرات را تغییر دهد.

 به گمان نویسنده استراتژی مذاکرات هسته ای ایران اشتباه است و این موضوع صرفا به دولت مربوط نمی شود، بلکه قوه مقننه را نیز شامل می شود. در حالی که مهم ترین بُعد مناقشه هسته ای ایران، بُعد سیاسی است؛ اما تیم مذاکره کننده ایران عمده تلاش خود را بر روی مسائل فنی و حقوقی (متن توافق) قرار داده و از بُعد سیاسی مسئله غفلت کرده است.

در هر دور از مذاکرات، هیات مذاکره کننده ایرانی (که تلاش آنها شایسته تقدیر و تحسین است) با جدیت و طرح های متنوع و مختلف پای میز مذاکره آمده اما بدون دست یافتن به نتیجه، مذاکرات را ترک کرده است. در این بین به نظر می رسد یکی از علل اصلی عدم توافق، زیاده خواهی یا به عبارتی عدم تعدیل مواضع از سوی طرف مقابل و به خصوص آمریکا است. اما سوالی که مطرح می شود این است که چرا طرف مقابل باید مواضع خود را تعدیل کند؟ به عبارت دیگر اگرچه حصول توافق جامع با ایران برای 1+5 و به خصوص آمریکا منافعی در بر دارد، اما سوال اصلی این است که اگر توافق حاصل نشود، آمریکا چه چیزی را از دست خواهد داد؟

ایران که عنوان کرده به دنبال سلاح هسته ای نیست و به تمام تعهدات خود با آزانس پایبند خواهد ماند؛ پس چه چیزی باید آمریکا را از امکان عدم توافق باز دارد؟ به نظر می رسد ایران باید همانطور که در رسیدن به توافق جامع تلاش می کند، طرف مقابل را از امکان عدم توافق بر حذر دارد. البته این موضوع باید با انجام تقسیم وظایف در سطح نظام (و نه صرفا دولت) انجام بگیرد. به عبارت دیگر ایران باید همزمان در حالی که به طرف مقابل هشدار می دهد که از آژانس بین المللی انرژی اتمی خارج خواهد شد، با بکارگیری دیپلماسی عمومی و رسانه ای عنوان کند به هیچ وجه دنبال سلاح هسته ای نیست.

اگر این اقدام (و از این دست اقدامات) با زیرکی و درستی اجرا شود، آنگاه دولت آمریکا خود را در برابر شرایط جدیدی خواهد دید. مسلما قبول تصمیم ایران به خروج از آژانس (که در نتیجه مذاکرات هسته ای خواهد بود) برای اوباما و دموکرات ها (که کارنامه موفقی در عرصه سیاست خارجی ندارند) خیلی آسان نخواهد بود. بدین ترتیب هزینه شکست مذاکرات برای آمریکا نیز بالا خواهد رفت. شاکله این صحبت این است که مذاکرات هسته ای که خود از پیچیدگی های بسیاری برخوردار است نباید به صورت خطی و خیلی ابتدایی صورت بگیرد. بلکه باید در چند سطح اما به صورت متوازن و هماهنگ دنبال شود و اگرچه همه سطوح صرفا یک مسیر که همانا دستیابی به توافق جامع است را دنبال می کنند، اما این مسیر یک خط صاف و مستقیم نیست؛ بلکه با پیچیدگی ها و گاه حتی دور برگردان هایی همراه است.

اما حال این سیاست را با اقدامات کنونی مجلس مقایسه کنید. در هر دور از مذاکرات جمعی از نمایندگان طی بیانیه ای به هیات مذاکره کننده هشدار می دهند که از خطوط قرمز نظام عبور نکنند. یعنی عملا مجلس به جای آنکه سلاحی علیه طرف مقابل باشد، تیم مذاکره کنده ایران را تحت فشار قرار می دهد.

متاسفانه دلواپسان نیز که می توانند نقش پلیس بد را ایفا کنند عملا طرف ایرانی را تحت فشار می گذارند چراکه به نظر می رسد هدف آنها توافق هسته ای (حداقل توسط دولت فعلی) نیست؛ بلکه شکست مذاکرات است. لذا با استراتژی فعلیِ ایران در مذاکرات هسته ای، هزینه عدم توافق برای آمریکا خیلی بالا نخواهد بود و این کشور دلیلی برای تعدیل مواضع خود نخواهد دید؛ مگر آنکه اتفاقاتی در سطح منطقه و نظام بین الملل روی دهد که عملا باعث شود آمریکا میان گزینه بد (تعدیل مواضع و توافق با ایران) و بدتر (اتفاق مذکور)، گزینه بد را انتخاب کند. آیا در پنج ماه آینده چنین اتفاقی روی خواهد داد؟