اقیانوس‌ها زیستگاه موجودات عظیم الجثه مثل نهنگ‌های آبی، کوسه‌های سفید، اسکوئیدها، صدف‌های دوکفه‌ای بزرگ، گرازهای دریایی و خرچنگ‌های بزرگ عنکبوتی هستند.

نهنگی‌که نیم میلیون‌ کالری را در یک وعده می‌بلعد

این موجودات بزرگ جثه براحتی می توانند ذهن های خیالپرداز را درگیر کنند؛ اما مساله اینجاست که دانشمندان برای مشاهده و ثبت عادات رفتاری آنها اغلب با مشکلات عدیده دست به گریبان بوده اند. بیشتر آنها نادر و گریزان از بشر هستند، علاوه بر این اغلب در نقاطی زندگی می کنند که برای بشر غیرقابل دسترس است؛ به طوری که اندازه برخی از آنها را فقط زمانی می توان اندازه گیری کرد که بنا به هر دلیلی در ساحل به گل نشسته باشند. مشکل اینجاست که آبزیان در زمان به گل نشستن در ساحل، یا بدنشان متورم می شود یا بعد از مدتی به واسطه از دست دادن آب بدن، پوستشان بشدت چروکیده شده و تحلیل می رود. تمام این موارد ضریب خطای اندازه گیری را افزایش خواهد داد و به همین دلیل است که ارائه اندازه درست درباره برخی از آبزیان عملا غیرممکن است؛ البته اندازه گیری آبزیان چالش های دیگری هم دارد؛ برای مثال برخی آن قدر عظیم الجثه هستند که نمی توان براحتی آنها را در شرایط مساعد اندازه گیری قرار داد، بدن بعضی دیگر به واسطه تصادم و برخورد با کشتی های سنگین اعم از تجاری یا نفتکش ها بشدت آسیب می بیند و از شکل می افتد که در نتیجه اندازه گیری آنها امکان پذیر نخواهد بود، اما در هر صورت باید به خاطر داشت که اقیانوس ها زیستگاه موجودات زنده ای هستند که ابعاد و جثه شان در قیاس با ما انسان ها واقعا شگفت انگیز است.

تازه ترین فهرست موجودات عظیم الجثه اقیانوسی

کریگ مک کلین یک زیست شناس دریایی با بیشتر از 18 سال سابقه تحقیقاتی در زمینه آبزیان است که بیشتر از 50 مقاله علمی پژوهشی با تمرکز ویژه بر مسائلی نظیر اکوسیستم های دریایی، بیولوژی و ابعاد بدن آبزیان بزرگ جثه، تنوع زیستی و نحوه گردش انرژی در اعماق دریاها و اقیانوس ها از وی در مجلات معتبر منتشر شده است. این متخصص به همراه دکتر مگان بالک از دانشگاه نیومکزیکو مدتی است که تلاش می کنند تا فهرست بزرگ ترین موجودات زنده اقیانوس را تهیه کنند. آنها برای تحقق این امر نخست فهرستی از گونه های موردنظرشان را در اختیار تعداد کثیری از همکاران و دانشجویان فعال در عرصه شناخت آبزیان در سراسر جهان قرار دادند. این کار جدای از مطالعه کتاب ها، روزنامه ها و پاورقی های مرتبط به آنها کمک کرد تا حداقل یک برآورد اولیه از اندازه آبزیان در سراسر جهان داشته باشند. مک کلین و بالک از بسیاری از همکاران خود در موزه های تاریخ طبیعی نیز خواستند که اندازه نمونه های موجود در مجموعه هایشان را برای گردآوری در یک مجموعه مدون ارائه دهند. این دو محقق حتی با شبکه های امداد و نجات آبزیان در سراسر جهان در تماس بوده و از این طریق گزارش های مختلفی را ثبت کرده اند. علاوه بر این آنها حتی گزارش های مختلف سایت های eBay و Amazon را نیز مورد بررسی قرار داده و در نهایت فهرست جامعی از وضع آبزیان تهیه کرده اند. حاصل این تلاش ها سرانجام در بیست و سوم دی امسال به صورت مقاله ای با عنوان «بهترین برآورد ممکن از 25 موجود عظیم الجثه اقیانوسی» در مجله علمی تخصصی پیرج به چاپ رسید.

بزرگ ترین ها در خلیج فارس و دریای عمان

تعدادی از اعضای فهرست بالا در آب های خلیج فارس و دریای عمان نیز به ثبت رسیده اند که ازجمله شاخص ترین آنها می توان به نهنگ آبی، بزرگ ترین پستاندار کره زمین و کوسه نهنگی (کولی کر در زبان محلی) اشاره کرد. نهنگ آبی که در فهرست اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در رده در معرض خطر قرار دارد، گونه ای با پراکنش جهانی است که به استثنای آب های منطقه شمالگان و دریاهای منطقه ای نظیر مدیترانه، اوکوتسک و برینگ در باقی اقیانوس ها مشاهده شده. جالب است بدانید الگوهای مهاجرت این گونه هنوز جزو رازهای بزرگ زیست شناسی است. کوسه های نهنگی نیز که گاهی در آب های ایرانی خلیج فارس و دریای عمان مشاهده می شوند، در رده آسیب پذیر فهرست اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) جا دارند. تاکنون موارد چندی از به گل نشستن این کوسه ها در سواحل جنوبی کشور گزارش شده است.

ضریب خطا

در مورد برخی از گونه های فهرست فوق، اعداد و ارقام متناقضی وجود دارد و برخی از آنها بشدت اغراق آمیز و بالطبع اشتباه است؛ برای مثال در مورد اسکوئیدهای بزرگ طول قابل اطمینان حدود 12 متر است؛ در حالی که در برخی از موارد طول بدن این جانور تا 18 متر هم گزارش شده که این عدد قطعا اشتباه است. در مورد والروس ها یا گرازهای دریایی نیز وضع به همین منوال است. بزرگ ترین گراز دریایی که تاکنون ثبت شده، وزنی معادل 1883 کیلوگرم داشته، در حالی که چندی پیش یک شکارچی کانادایی مدعی شده بود که گراز دریایی با وزن 2500 کیلوگرم را شکار کرده و این رقم به گفته دکتر مک کلین اغراق آمیز است.

چالش برانگیزها

در مورد برخی از گونه های ثبت شده در این مجموعه نیز برآوردهای احتمالی عملا تاریخ گذشته محسوب می شوند؛ مثال شاخص در این زمینه صدف های دوکفه ای بزرگ هستند که بزرگ ترین ابعاد ثبت شده برای آنها به دهه های 60 و 70 میلادی، یعنی حدود 40 تا 50 سال پیش برمی گردد. ازجمله مناقشه برانگیزترین موجودات ثبت شده در این فهرست می توان به خرچنگ عنکبوتی ژاپنی و عروس دریایی یال شیری اشاره کرد. تیم مطالعاتی در زمینه صحت اطلاعات خود اطمینان دارد، اما مساله اینجاست که نمونه ای در این ابعاد از این دو گونه اکنون وجود ندارد. خرچنگ عنکبوتی ژاپنی که نخستین بار کونراد ژاکوب تمینک و در سال 1215 هجری شمسی در آب های اطراف ژاپن شناسایی کرد، از گونه هایی است که ژاپنی ها برای مصرف خوراکی صید می کنند. تمینک در گزارش خود به زخم های جدی که این خرچنگ می تواند با سرپنجه هایش ایجاد کند، اشاره کرده است. صید بی رویه این خرچنگ بویژه در دهه 80 میلادی (1359 تا 1369 هجری شمسی) از دلایل کاهش چشمگیر جمعیت آن و رانده شدن نسل های بعد به آب های مناطق عمیق تر است. اکنون دولت ژاپن قوانین سفت و سختی را بخصوص در فصل بهار برای صید این گونه وضع کرده. خرچنگ های عنکبوتی ژاپنی در بهار برای تولیدمثل به سواحل کم عمق می آیند و در این برهه بشدت آسیب پذیر هستند. جالب است بدانید که بعضی از صیادان وزن بدن این خرچنگ را حدود 19 کیلوگرم گزارش کرده اند. عروس دریایی یال شیری که با نام عروس دریایی پرمو نیز شناخته می شود، بزرگ ترین عروس دریایی شناخته شده در جهان است که دامنه پراکنش آن به آب های سرد شمالی منطقه شمالگان، شمال آتلانتیک و شمال اقیانوس آرام محدود شده است. البته گزارش هایی از مشاهده آن در نواحی جنوب غربی دریای بالتیک نیز وجود دارد. اندازه های ثبت شده برای این گونه خاص بسیار متغیر است. به طوری که نمونه های یافت شده در عرض های جغرافیایی پایین تر معمولا کوچک تر هستند. این گونه که بزرگ ترین موجود جهان محسوب می شود، مثل همتای کوچک تر خود یعنی صدف های دوکفه ای بزرگ تاکنون از طرف اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) مورد ارزیابی قرار نگرفته و دانشمندان باور دارند که اطلاعات در زمینه این دو می تواند بسیار ضد و نقیض و غیرقابل استناد باشد.

آمارهای جالب

در پایان شاید ارائه برخی از جزئیات این مقاله خالی از لطف نباشد: مطالعات نشان داده که بزرگ ترین پستاندار جهان یعنی نهنگ آبی می تواند غذایی با انرژی نیم میلیون کالری را فقط در یک وعده ببلعد. بزرگ ترین ماهی استخوانی جهان یعنی خورشید ماهی اقیانوسی حدود 3.3 متر طول دارد، در حالی که وزن آن تقریبا بیشتر از 2300 کیلوگرم است. این رقم را با وزن بزرگ ترین لاک پشت جهان یعنی لاک پشت پشت چرمی که فقط حدود 650 کیلوگرم وزن دارد و با بزرگ ترین گراز دریایی شناخته شده که حدود 1883 کیلوگرم وزن دارد؛ مقایسه کنید.

منبع: جام جم

تماشاخانه