متن کامل بیانات رهبری در دیدار مسوولان و فعالان محیط زیست

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، متن کامل بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار مسوولان و فعالان محیط زیست، منابع طبیعی و فضای سبز را منتشر کرد.

متن کامل بیانات حضرت آیت الله خامنه ای که هفدهم اسفند انجام شد، بدین شرح است:

بسم الله الرّحمن الرّحیم

خوشامد عرض میکنیم به آقایان محترم، خانمهای محترم. از مشاهده ی این جمعیّتِ بحمدالله بزرگ در ارتباط با مسائل زیست محیطی، هم انسان خوشحال میشود، هم نگران میشود؛ خوشحال از این جهت که بحمدالله این همه نیروی انسانیِ شاداب و گرم و علاقه مند و وارد در کار، متوجّه این مسئولیّت بزرگ و مهمّند؛ لکن نگرانی ای هم وجود دارد و آن اینکه آیا این مجموعه ای که شما هستید که از دستگاه های مختلف هستید، حول یک محور، هماهنگی لازم را دارید یا نه. اهمّیّت مسئله ی محیط زیست ایجاب میکند که همه ی دستگاه هایی که به نحوی با مسئله ی محیط زیستیِ انسان در کشور مرتبطند، با یکدیگر به صورت صمیمانه همکاری کنند. به هرحال از خداوند متعال، هدایت او را و کمک او را برای شما مسئلت میکنیم.

و امّا مناسبت جلسه ی امروز ما این است که ما هر سال در هفته ی نهال کاری و روزهای مربوط به محیط زیست و مانند اینها، به صورت نمادین یکی دو درخت اینجا بر زمین می نشاندیم؛ خب، احساس وظیفه ای بود که مردم توجّه پیدا کنند به مسئله ی درخت کاری؛ بی تأثیر هم نبوده. به درخت کاری - بخصوص در برخی از مناطق کشور، از جمله تهران - در این سالها توجّه شده است؛ برخی از کمبودها و مشکلاتی که در گذشته به وجود آمده، بتدریج اندکی حل شده؛ لکن همه ی مسئله این نیست. امسال به نظر ما رسید که به مناسبت اهمّیّت مسائلی که امروز ما دست به گریبان با آن مسائلیم، خوب است که این جلسه را تشکیل بدهیم و قدری مطالبی را عرض بکنیم. بعد هم دنباله ی کار رها نشود و مسئولان در پی یک اقدام اساسی و جدّی در [حلّ] مسائل مربوط به محیط زیست ان شاءالله باشند. البتّه برای من یک گزارشی آوردند از صحبتهایی که در این چند سال - از سال 77 تا امروز، پانزده سال - درباره ی این مسئله کرده ایم، خیلی حرفها گفته شده، توصیه ها شده، لکن توصیه به تنهایی علاج و درمان مشکلات بزرگ نیست. یک تحرّک و حرکت جدّی ای باید دنبال کار باشد. البتّه کارهای خوبی هم در این سالها انجام گرفته که چشم به آنها هم نمیشود بست.

من چند مطلب را عرض میکنم؛ اوّلاً نظر اسلام نسبت به زمین و کره ی خاکی و این مجموعه ای که گاهواره ی زندگی انسان و محلّ ولادت و نشوونما و سپس مرکز بازگشت انسان است؛ نظر اسلام نسبت به زمین و آنچه در زمین است. یک جا قرآن میفرماید: وَ الاَرضَ وَضَعَها لِلاَنام؛ (1) زمین را - یعنی این کره ی ارضی را - برای انسانها ما آفریدیم؛ مال همه است. متعلّق به بعضی نیست؛ بعضی حقّ بیشتری از بعض دیگری ندارند؛ متعلّق به نسلی دونِ(2) نسلی نیست؛ امروز متعلّق به شما است؛ فردا متعلّق به فرزندان شما، به نوه های شما و به دودمان شما تا آخر؛ و در همه جای سطح کره ی زمین این جوری است. خلقت زمین مال انسانها است؛ متعلّق به آنها است. در یک آیه ی دیگر میفرماید: خَلَقَ لَکُم ما فِی الاَرضِ جَمیعًا؛ (3) همه ی آنچه در زمین است و متعلّق به زمین است، برای شما انسانها آفریده شده؛ بنابراین چون مال خودتان است، به نفع شما است، متعلّق به شما است، باید تخریبش نکنید. همه چیزش هم [باارزش] است؛ یک چیزهایی هست که به نظر انسان سطحی ممکن است باارزش بیاید، چیزهایی هم به نظر او بی ارزش بیاید، امّا همه ی آنها باارزش است. یک روزی هم در همین کشور ما کسانی بودند که میگفتند این مادّه ی متعفّن به چه درد ما میخورد؛ منظورشان نفت بود. عدّه ای ممکن است از سرسبزی منطقه ی شمال کشور لذّت ببرند، از کویرها خوششان نیاید؛ امّا بروید با آقای دکتر کردوانی(4) بنشینید و ببینید ایشان راجع به کویر چه میگوید. همه ی آنها مثل هم است؛ همه ی آنها نعمت است، همه ی آنها موهبت است، همه ی آنها هم مال شما است؛ حق ندارید تخریب کنید؛ نه باغ و بوستان را، نه جنگل را، نه مرتع و دشت را، نه کویر را؛ همه ی آنها متعلّق به انسانها است؛ بایستی از اینها بهره ببرید.

در آیه ی دیگر میفرماید: وَ استَعمَرَکُم فیها؛ (5) خداوند متعال که خالق این زمین و خالق شما است، شما را موظّف کرده است که این زمین را آباد کنید؛ یعنی ظرفیّتهای موجود در این مجموعه ی کره ی ارضی را به فعلیّت برسانید. خیلی از ظرفیّتها هست که ناشناخته است، بعد شناخته میشود و بعد اهمّیّت آنها و ارزش آنها فهمیده میشود؛ این کار کار شما است؛ شما باید بکنید. امروز هم که ما خیال میکنیم از همه ی ظرفیّتهای زمین داریم استفاده میکنیم، حقیقت مطلب این نیست؛ ممکن است میلیون ها برابرِ آنچه امروز شما از آب و از خاک و از هوا و از موادّ زیرزمینی و از محصولات روی زمین استفاده میکنید، بشود به نحوی استفاده کرد که امروز ما از آن خبری نداریم. باید بشر به طور دائم ظرفیّتهای جدیدی را پیدا کند؛ از این ظرفیّتها به نفع زندگی بشر استفاده کند.

یک آیه ی دیگر درباره ی الدّالخصام است؛ یعنی لجوج ترین، خبیث ترین، سرسخت ترین دشمنان که خصوصیّاتی برایش ذکر میشود؛ یکی از خصوصیّات این است: اِذا تَوَلّی سَعی فِی الاَرضِ لِیُفسِدَ فیها وَ یُهلِکَ الحَرثَ و النَّسل؛ (6) حرث و نسل را از بین میبرد، فاسد میکند؛ کشت را - یعنی تولید گیاهی را و تولید انسانی را - نابود میکند و از بین میبرد.

امروز اگر شما نگاه کنید در سیاستهای دنیا میتوانید پیدا کنید کسانی را که همین کار را بالفعل با همه ی ملّتها و یا با بسیاری از ملّتها دارند انجام میدهند؛ اِهلاک حرث و اِهلاک نسل؛ این را خدای متعال فساد میداند، بعد هم میفرماید: وَ اللهُ لا یُحِبُّ الفَساد. (7) حالا این چند آیه بود که من خواندم؛ ده ها روایت با مضامین عالی در اسلام، در متون دینی ما درباره ی زمین، درباره ی محیط زیست ما هست؛ همین آیاتی که الان اینجا تلاوت کردند(8) از جمله ی این آیات است که اشاره میکند به فراورده های روی زمین که همه اش مال بشریّت و متعلّق به شما است؛ قضیّه ی محیط زیست خیلی قضیّه ی مهمّی است. خلاصه ی اهمّیّت این قضیّه عبارت است از مسئولیّت انسان در قبال طبیعت؛ باید احساس مسئولیّت کند. همچنان که در قبال انسانها احساس مسئولیّت میکنیم، در قبال طبیعت هم باید احساس مسئولیّت کنیم. اسلام و ادیان الهی خواسته اند تعادل میان انسان و طبیعت را حفظ کنند؛ این، آن هدف اساسی و اصلی است. عدم حفظ این تعادل ناشی از عواملی است که عمده اش خودخواهی های انسان است؛ قدرت طلبی است؛ قلدری و گردن کلفتی بعضی از ما انسانها است. وقتی این اتّفاق نیفتاد - یعنی این تعادل حفظ نشد - آن وقت بحران محیط زیست پیش می آید؛ بحران محیط زیست به همه ی بشر و به همه ی نسلها آن وقت ضرر میزند.

امروز این بحران مخصوص ما نیست - حالا اگر تعبیر «بحران» صحیح باشد؛ لااقل «چالش بزرگ» - این چالش بزرگ، امروز مخصوص ما نیست؛ امروز در همه ی دنیا این چالش وجود دارد و ناشی از همان عدم احساس مسئولیّت است. شما دیدید در قضیّه ی «پیمان کیوتو» (9) آمریکا به عنوان یک دولت قلدر ایستاد - چندسال قبل از این من در نماز جمعه هم مطرح کردم و همین را گفتم -(10) یعنی یک برخورد قلدرمآبانه با یک پیمانی که این پیمان مربوط به یک کشور و دو کشور و این گوشه ی دنیا و آن گوشه ی دنیا نیست؛ مربوط به همه ی جهان است. مسئله ی گازهای گلخانه ای چیزی نیست که به یک کشور و به یک عدّه از مردم صدمه بزند؛ نه، مال همه ی بشریّت است. منتها مشکل اساسی در باب مسائل محیط زیست این است که آثار تخریب با آسانی و بزودی ظاهر نمیشود؛ وقتی ظاهر شد، علاج آن آسیب ها و مشکلها هم بعضاً بلندمدّت و بعضاً ناممکن است. فرض بفرمایید که آب شدن یخهای قطبی - که منتهی بشود به بالا آمدن سطح آب دریاها و مسائل گوناگون زیستیِ فراوان دیگری که برایش پیش می آید - دیگر چیزی نیست که قابل علاج باشد برای بشر؛ اینها دیگر چیزهایی نیست که بشود در ظرف ده سال و بیست سال و صد سال جبران کرد؛ آثار ماندگاری برای بشریّت دارد. یعنی وقتی انسانهایی پیدا شدند که احساس مسئولیّت نکردند، ثروتهای عمومی عالم را خواستند تبدیل کنند به ثروت شخصی، از هر امکانی برای فربه کردن وجود خودشان استفاده کنند، نتیجه میشود این. قلدری بشر، خطشکنی های قلدرمآبانه و گردن کلفتی های قدرتهای بشری، قدرتهای زر و زور در دنیا و در سطح جهان یک چنین نتایج و آثاری دارد.

خب، اینها در ابعاد جهانی این جوری است؛ در ابعاد کشوری هم همین است؛ در ابعاد کشوری هم که ما حالا درباره ی مسائل کشور خودمان فعلاً داریم بحث میکنیم، قضیّه این است؛ یعنی آنجا هم آسیب ها آسیب هایی نیست که به آسانی بشود برطرف کرد. فرض بفرمایید فرسایش خاک در کشور بر اثر سهل انگاری ها و بدعمل کردن ها و ندانم کاری ها؛ فرسایش خاک چیزی نیست که بعد بشود به آسانی جبرانش کرد. قضیّه ی خاک از قضیّه ی آب مهم تر است؛ ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیّه ی آب راه های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیّه ی خاک حاصلخیز این راه ها دیگر وجود ندارد. یعنی بی توجّهی به مبانی حفظ محیط زیست، گاهی اوقات یک چنین مشکلاتی را به وجود می آورد؛ آسیبی که وارد میشود، آسیبی نیست که بشود [جبران کرد]. خب، میشود پیشگیری کرد، میشود علاج کرد؛ هم پیشگیری میشود کرد بسیاری از این چیزها را - که عمدتاً هم پیشگیری است - هم بعضی ها قابل علاج است و بایستی اینها را علاج کرد.

حالا فرض بفرمایید مسئله آلودگی هوا. جزو مسائل مهمّ زیست محیطیِ امروز ما در کشور، مسئله ی آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور است؛ در تهران و کلان شهرهای کشور؛ خب، مسئله ی مهمّی است، این را میشود پیشگیری کرد، میشود هم علاج کرد. اگر ما حقیقتاً با هم همدل، هم زبان، هم نیّت نیروهایمان را روی هم بگذاریم - همه ی کسانی که اطراف این قضیّه هستند - این کار را میشود حل کرد. فلان کشور یک پنجم خاک ما وسعت دارد، دو برابر ما جمعیّت دارد، مشکل آلودگی هوا را حل کرده؛ پس میشود [حل] کرد. بنابراین این کار ممکن است؛ ما هم میتوانیم حل کنیم. مسئله ی غبار را - به قول معروف این ریزگردها را - مثلاً میشود حل کرد؛ اینها قابل حل است، البتّه صبر، حوصله، تدبیر، دنبال گیری و این چیزها لازم است. مسئله ی محیط زیست، مسئله ی این دولت و آن دولت نیست؛ مسئله ی طولانی مدّت است؛ مسئله ی زید و عمرو نیست؛ مسئله ی این جریان و آن جریان نیست؛ مسئله ی همه ی کشور است؛ همه باید دست به دست هم بدهند و این مشکل را حل کنند.

سه عنصر اساسی در محیط زیست هست که اینها را بایستی مورد توجّه قرار داد: هوا، آب، خاک. همه ی همّت را باید [روی اینها] گذاشت. [طبق] این آماری که به من دادند، در تهران هفتاد درصد مشکل آلودگی هوا، مربوط به حمل و نقل است، سی درصد مربوط به صنایع آلاینده است - حالا این آماری است که به من دادند؛ ممکن است اندکی کمتر یا زیادتر [باشد]؛ در بین شماها متخصّصین هستند، اطّلاعاتشان ممکن است دقیق تر باشد - خیلی خب، پس [عامل] معلوم شد؛ عامل را وقتی شناختیم، یک قدم به حلّ مشکل نزدیک شدیم؛ باید با جدّیّت سراغ این مسئله رفت. این چیزها چیزهای تبلیغاتی نیست؛ اینها از آن اموری نیست که اوّل تابلویش را باید زد؛ [بلکه] اوّل باید کار را انجام داد. وقتی کار انجام گرفت، همه ی مردم بدون تابلو [هم] احساس میکنند.

مسئله و مشکل پدیده ی غبار که دیروز در خوزستان، امروز در کرمان و ممکن است فردا در یک نقطه ی دیگر زندگی مردم را مشکل بکند، باید علاج بشود. مشکل پدیده ی غبار فقط تنفّس مردم نیست؛ به بنده گزارش دادند که جنگلهای غرب کشور - جنگلهای بلوط - به خاطر این پدیده ی غبار در خطر نابودی است؛ که اگر چنانچه خدای نکرده این مشکل پیش بیاید، ضررهایش بمراتب بیشتر از آن چیزی است که ما از تنفّس در تهران یا در یک جای دیگر در هوای غبارآلود ضرر و زیان می بینیم. باید به طور جدّی دنبال بود، باید کار را دنبال کرد، باید دید علّت چیست؛ علّتها را شناخت و به صورت جدّی درصدد علاج برآمد.

یک مسئله مسئله ی آب و مصرف آب [است]. من دو سه سال پیش به نظرم در صحبت اوّل فروردین اشاره کردم که نود درصد آب کشور صرف کشاورزی میشود. (11) همه ی مصارف دیگر - مصارف شرب و شهر و صنعت و غیره - ده درصد است. ما اگر چنانچه بتوانیم با تدابیری در آن نود درصد که صرف کشاورزی میشود، ده درصد صرفه جویی بکنیم، معنایش این

است که به همان اندازه ای که امروز آب برای شرب و شهر و روستاها و صنعت و غیره مصرف میکنیم، به همین اندازه آب در اختیار کشور قرار میگیرد. این چیز کوچکی است؟ این چیز با این عظمت، ارزش این را ندارد که همه ی مسئولین، دست اندرکار بشوند و بروند دنبال این قضیّه؟ با آبیاری قطره ای، با شبکه سازی های درست و خوب [صرفه جویی کنند]. آب پشت سدها را ما اگر چنانچه جمع کنیم، [امّا] شبکه سازی درست نکنیم - کمااینکه متأسّفانه در موارد زیادی قضیّه از این قرار است - خب این آب را درواقع هدر میدهیم، تبخیر میشود میرود؛ علاوه بر اینکه حالا مشکلاتی هم پشت سدها به وجود می آید. کارهای فراوانی است که باید انجام بگیرد؛ اینها جزو چیزهای بسیار مهم است.

مسئله ی خاک. عرض کردیم فرسایش خاک، در بلندمدّت خطر بزرگ تری از کمبود آب است. چند سال قبل از این بحثهای آبخیزداری و آبخوان داری و مانند اینها مطرح شد، کارهایی هم انجام گرفت؛ باید اینها با جدّیّت و قوّت دنبال بشود؛ این کارها متوقّف نماند.

یکی از مشکلات عمده ی ما در کشور - که این را برحسب تجربه من عرض میکنم به شما برادران و خواهران عزیز - پیگیری نکردن است؛ کار را خوب شروع میکنیم [امّا] پیگیری لازم همیشه وجود ندارد؛ در بعضی از موارد چرا؛ هرجا خوب پیگیری کردیم، به نتایج خیلی خوب رسیدیم، در بسیاری از جاها هم کار، وسط کار متوقّف میشود، پیگیری نمیشود؛ این یکی از مشکلات اساسی است. هرکدام از شماها در بخشهای مختلف، مدیریّتی دارید؛ مدیران کشور باید به این مسئله توجّه کنند که پیگیری بسیار مهم است.

یک مسئله مسئله ی جنگلها و مراتع است؛ این جنگلهای ما و مراتع ما، هم ریه های تنفّسی شهرها و محیطهای زندگی اند، هم نگهبان خاکند و خاک را که این همه درباره ی اهمّیّتش گفتیم، حفظ میکنند؛ این جنگلها را باید حفظ کرد. متأسّفانه در بخشهای مختلف کشور، این جنگلهای متراکم و انبوه شمال کشور بعضاً مورد چپاول و غارت، و بعضاً آخر(12) مورد بی توجّهی و بی اهتمامی قرار میگیرد. من تأکید میکنم اجازه ندهید به این جنگلها دست درازی بشود؛ بخشهای مختلف کشور که مسئولیّتی در این زمینه دارند، از منابع طبیعی گرفته تا محیطزیست تا بقیّه ی دستگاه هایی که ارتباطی با این قضایا دارند، اجازه ندهند با بهانه های مختلف - از شهربازی درست کردن و جذب گردشگر و هتل داری و مانند اینها بگیرید تا مدرسه ی علمیّه و حوزه ی علمیّه؛ همه ی اینها بهانه هایی میشوند و شده تاکنون - که جنگلهای ما دست بخورند، به آنها تعرّض بشود؛ به جنگلها تعدّی بشود و تاکنون به جنگل تعدّی شده؛ جلویش را با استحکام کامل بگیرید.

یک مسئله پدیده ی زمین خواری است. البتّه پدیده ی زمین خواری پدیده ی جدیدی نیست؛ قدیمی است؛ ما از دوره ی نوجوانی و جوانی مکرّر میشنفتیم زمین خواران، زمین خواران! خب، توقّع این بوده است که در نظام اسلامی و جمهوری اسلامی این پدیده متوقّف بشود؛ اجازه ندهیم کسانی بیایند با دست اندازی به زمینهای گوناگون اطراف شهر و حومه های شهر و مناطق خوب، ثروت عمومی را به نوبه ی خود تبدیل کنند به ثروت شخصی. این بوستان عظیمی که فرض کنید در فلان نقطه ی شهر واقع است، یک ثروت عمومی است؛ [اینکه] کسانی بیایند با زرنگی، با دست کاری کردن قانون، با احیاناً خریدنِ یکی دو نفر آدم سست عنصر در فلان دستگاه، این ثروت عمومی را تبدیل کنند به ثروت شخصی خودشان، خیلی رنج آور است!

حالا بحث زمین خواری، یواش یواش شده کوه خواری! بنده گاهی که میروم ارتفاعات شمال تهران و نگاه میکنم، انسان واقعاً خیلی متأسّف میشود. بارها من در دیدار با مسئولین شهری و مسئولین دولتی و مانند اینها این مسائل را در میان گذاشته ام. خب تلاش هم کرده اند لکن قاطع باید برخورد کنند. مسئولین باید در مقابلِ این سوءاستفاده کننده قاطعیّت به خرج بدهند؛ عُرضه باید به خرج بدهند؛ نگذارند فلان آدمِ سوءاستفاده چی با شیوه های مشخّص [سوءاستفاده کند]. انسان از آن بالا که نگاه میکند، میفهمد و میبیند که چه کار دارند میکنند. اوّل میروند اجازه میگیرند، یک تأسیساتی در انتهای یک زمین درست میکنند؛ بعد که انتهای زمین مال آنها شد، همه ی سطح زمین به طور طبیعی قابل نقل وانتقال خواهد شد؛ از این کارها میکنند. این شمال تهران و غرب تهران، در واقع مجاری تنفّسی شهر تهران است؛ ارتفاعات شمال تهران را یک جور، طرف زمینهای غرب تهران را یک جور. در مشهد - شهر ما - من رفتم دیدم طرف ارتفاعات جنوب شهر که درواقع مرکز تنفّس شهر است، دارند افرادی آن بالا خانه میسازند، هتل میسازند، ساختمانهای چند طبقه میسازند؛ اینها بد است، اینها غلط است؛ جرم بدانید اینها را. یکی از کارهای اساسی «جرم انگاری» در قانون است؛ اینها را باید جرم دانست در قانون و این کسانی که این کارها را میکنند تعقیب قضائی کرد. صِرف اینکه بروند قلعه(13) بنا بکنند، کافی نیست؛ که آن را هم متأسّفانه در مواردی نمیکنند، کوتاهی میکنند.

نباید اجازه داد که منبع شرب تهران مورد تعرّض قرار بگیرد؛ منبع هوا و تنفّس تهران مورد تعرّض قرار بگیرد؛ منابع زندگی در تهران - پایتخت کشور و مرکز دولت اسلامی - مورد تعرّض یک عدّه ای قرار بگیرد؛ با اینها باید برخورد کنید. اگر خدای نکرده در داخل دستگاه ها کسانی هستند که کوتاهی میکنند، با آنها شدیدتر برخورد کنید؛ اینها جزو کارهای لازم و اساسی است. هم منابع طبیعی، هم شهرداری، هم محیط زیست، هم دستگاه های نظارتی - همه ی اینها - بایستی با این وضع اَسَف بار مقابله کنند. بالاخره حفظ محیط زیست و رعایت محیط زیست، یک وظیفه ی حاکمیّتی است؛ البتّه مردم هم نقش دارند؛ مردم میتوانند نقشهای خوبی ایفا کنند، همکاری کنند؛ شرطش این است که دستگاه های حاکمیّتی به طور جدّی دنبال قضیّه باشند. اگر جدّیّت به خرج بدهند، مردم هم به اینها کمک خواهند کرد.

[پس] اوّلاً تهیّه ی سند ملّی برای مسائل محیط زیست؛ [و بعد] همکاری دستگاه ها که اوّل اشاره کردم که همه ی دستگاه ها باید بجد با همدیگر همکاری کنند؛ [و بعد] پیوستِ محیط زیستی برای همه ی برنامه های سازندگی. همه ی برنامه های سازندگی از شهری و صحرایی و صنعتی و بقیّه ی طرحها، حتماً یک پیوست محیط زیستی باید داشته باشد؛ جادّه میخواهید بکشید، مشخّص باشد که تأثیرش در محیط زیست چیست؛ کارخانه میخواهد نصب بشود، باید معلوم باشد که تأثیرش در محیط زیست چیست؛ بعضی از مسائل تجاری، بعضی از نقل وانتقال ها و کارهای بازرگانی؛ اینها بایستی پیوست محیط زیست داشته باشد.

جرم انگاریِ تخریب محیط زیست. دستگاه قضائی و دستگاه های ضابط، و پیش از آنها قوانین مجلس، باید روی این تکیه بکنند. البتّه قوانینی داریم و الان قوانین خوبی هست، منتها بازنگری لازم است؛ بایستی تخریب محیط زیست جرم محسوب بشود؛ به عنوان جرم بایستی تعقیب بشود. پالایش و بازنگری قوانین موجود، تقویت نظارتهای بی اغماض - نظارت انجام بگیرد، هیچ گونه اغماضی هم در این نظارتها صورت نگیرد و رؤسای دستگاه ها شخصاً نظارت کنند - و شاید از جهتی از همه مهم تر، فرهنگ سازی است؛ فرهنگ سازی؛ مردم بدانند که اهمّیّت حفظ محیط زیست چقدر است. این را از دبستان باید شروع کنیم، در کتابهای درسی؛ باید بچّه های ما اهمّیّت مرتع و جنگل و هوا و آب و خاک و دریا و مانند اینها را از کودکی بفهمند و روی آن حسّاس باشند. حفظ حریم محیط زیست باید جزئی از فرهنگ عمومی بشود. البتّه نقش رسانه ی ملّی را هم نباید نادیده گرفت، بایستی حتماً رسانه ی ملّی نقش ایفا کند امّا مردم هم میتوانند کار کنند.

بنده یک مورد را خودم دیدم در یکی از ییلاقات مشهد - جاغرق - یک دوست قدیمی ما یک زمین کوچکی داشت و دارد. یک آب مختصری به قدر مثلاً نصف آنچه از لوله ی قوری می آید بیرون، آن بالا بود. این آب را جمع کردند، هدایت کردند، حفظ کردند، چند استخر در این زمین از این آب به وجود آمد و زمین آباد شد؛ از یک آب خیلی مختصر که میتوانست به هدر برود و هیچ کس هم نفهمد و نبیند.

یکی از دوستان ما نقل میکرد و میگفت در یزد - که خب، یزد جزو مناطق کم آب کشور است - یک نفری دعوت کرد از ما در یک باغی، بوستانی - یک جایی ترتیب داده بود با درخت و کشت و زرع و همه چیز - گفتش که میخواهید منبع آب اینجا را ببینید؟ گفتیم بله. گفت ما را مبالغ طولانی ای برد - شاید مثلاً چند کیلومتر؛ حالا من درست یادم نیست خصوصیّات را - آنجا رفتیم، دیدیم بله، به قدر یک لوله ی آفتابه، مختصر آبی دارد می آید؛ این آدم همّت کرده، این آب را حفظ کرده، هدایت کرده، آورده، از این آب استفاده ی بهینه کرده. یعنی از این آبهای کشور میشود مردم در محیطهای زندگی خودشان استفاده های بهینه بکنند. «درخت کاری» از جمله ی کارهای خوب است. البتّه درخت را میکارند، من شنیدم درست نگهداری نمیشود. درخت کاری رایج شده امّا درخت که کاشتید، باید درخت را نگهداری کنید؛ حالا یا خودشان نگهداری بکنند یا دستگاه های شهرداری بکنند؛ بالاخره این کار باید انجام بگیرد.

یک جاهایی هم هست در اطراف تهران - حالا این را من اینجا بگویم - طرف شرق تهران، یک بوستان بزرگی است، یک منطقه ی خیلی وسیعی است بین بزرگراه بابایی تا ارتفاعات قوچک؛ یک زمینی است متعلّق به ارتش. بنده گاهی اوقات در این مسیرهای صبحگاهی در بعضی از روزها از آنجا میرویم و ارتفاعات را حرکت میکنیم، راه میرویم؛ من هروقت آنجا میروم، دلم میلرزد! چون میدانم ده ها چشم طمع کار متوجّه اینجا است. کارهایی هم شروع کردند، ما جلویش را گرفتیم، یک تشری زدیم، دعوایی کردیم؛ میدانم موقّتاً دست برداشتند، امّا منتظرند یک غفلتی صورت بگیرد؛ یا این حقیر نباشم، یا غفلتی پیش بیاید، بالاخره بروند اینجا را تصرّف کنند؛ واقعاً انسان دلش میلرزد؛ یک بوستان بزرگِ شاید چند صد هکتاری - نمیدانم چقدر است - که اصلش هم ظاهراً متعلّق به ارتش بوده لکن الان مورد استفاده ی ارتش نیست و مورد اختلاف بین ارتش و وزارت اطّلاعات و اینها است. به نظر من اینجا مال مردم است؛ اینجا باید به صورت یک گردشگاه عمومی مردمی دربیاید. مکرّر هم من این را پیغام دادم به مسئولین گوناگون، شهرداری باید برود اینجا را تصرّف کند، دراختیار مردم بگذارد. جای بسیار وسیع، خوب، خوش آب وهوا در شرق تهران، پُر درخت. حتّی من یک وقتی آنجا دیدم یک گله ی آهو یا بز کوهی بود که از دور دیده میشد؛ یک جای این جوری. [این] در اختیار مردم قرار بگیرد، مردم بروند استفاده بکنند. اگر کوتاهی بشود، آنجا هم مثل بعضی جاهای دیگر [خواهد شد] که متأسّفانه کوتاهی شد و یک وقت دیدیم که ساختمانها آنجا سر بلند کردند و مدّعی پیدا شد، بعضی از دستگاه ها هم متأسّفانه از روی غفلت - نه از روی غرض - فلان زمینها را به کارمندان خودشان دادند، آنها هم به یکی دیگر فروختند؛ این کارهایی و بی انضباطی هایی که متأسّفانه در زمینه ی زمینها و در زمینه ی این منطقه ی تنفّسی شهرهای بزرگ به وجود می آید و از این قبیل [قبلاً هم] به وجود آمده است.

به هر حال مسئله مسئله ی بسیار مهمّی است؛ کار کار مهمّی است. ما در این زمینه ها همیشه هر سال صحبت کرده ایم. من حالا اینها را گفتم تا در معرض اطّلاع مردم و قضاوت مردم قرار بگیرد و بر این اساس نمره بدهند به دستگاه ها. معیار، دست مردم باشد، به دستگاه ها نمره بدهند، قضاوت کنند راجع به دستگاه ها که کدام دستگاه توانست درباره ی محیط زیست این اقدامات را بکند و این موفّقیّتها را به دست بیاورد و کدام دستگاه نتوانست. امیدواریم ان شاءالله خداوند همه ی شماها را از کسانی قرار بدهد که میتوانید در این زمینه ها کار کنید.

والسّلام علیکم و رحمةالله و برکاته



1) سوره ی رحمن، آیه ی 10

2) بدون توجّه به

3) سوره ی بقره، بخشی از آیه ی 29

4) دکتر پرویز کردوانی

5) سوره ی هود، بخشی از آیه ی 61

6) سوره ی بقره، بخشی از آیه ی 205

7) همان

8) سوره ی نحل، آیات 9 تا 13

9) پیمان بین المللی بین کشورهای صنعتی به منظور کاهش گازهای گلخانه ای که عامل اصلی گرم شدن کره ی زمین هستند.

10) خطبه های نمازجمعه ی تهران (1381/01/16)

11) از جمله، بیانات در جمع زائران و مجاوران حرم رضوی در مشهد مقدّس (1390/01/01)

12) و بعضی دیگر

13) پاسگاه