عضو مرکز احکام فقهی: ریشه برخی استفتائات اغراض است نه آخرت مردم

به گزارش عصرایران، حجت الاسلام بیات عضو مرکز موضوع شناس احکام فقهی در گفتگو با خبرگزاری حوزه علمیه (رسا) درباره علل وجود دیدگاه‌ها و فتاوای مختلف نسبت به موضوع موسیقی گفت: برای شناخت برخی از موضوعات همانند موسیقی ناچاریم پژوهش‌های میدانی داشته باشیم و تنها نمی‌توان به مطالب کتاب‌ها اکتفا کرد. بلکه باید به خبره‌های هر عرصه‌ رجوع کرد، سخنان آن‌ها را شنید تا بتوان مصادیق و تطبیق مصادیق با معیارها را داشت و بتوان تشخیص داد کدام موسیقی غنا و کدام نیست، این مسائل باید در حوزه پژوهش اتفاق بیفتد.

وی افزود:در حوزه عملکرد نیز بحث مسؤولان، امت، مقلدان و مردم باید مطرح شود، ولی متأسفانه برخی مواقع تمام این مسائل را با هم خلط می‌کنیم و خیال می‌شود اگر این فتوا بیان و تصمیمی گرفته شود، به این معناست که ما فضا را به یک سمت و سوی خاصی هدایت می‌کنیم، حتی گاهی در برابر یک فتوا مقاومتی صورت می‌گیرد و می‌گویند این فتوا چنین و چنان می‌کند، در حالی که فتوا براساس مبانی ارائه شده و قیدهایی دارد.

وی یادآور شد:قیدها نیز وظایفی برای مکلف مشخص می‌کنند که چه شرایط باشند و چه نباشد حکم مشخص است، البته گاهی مسائل علمی با موضوعات سیاسی گره می‌خورد که این خود سبب مشوش شدن فضا می‌شود، به عقیده بنده باید آستانه تحمل خود را در فضای علمی و مباحث نظری مقداری بالا ببریم، هنوز بسیاری از مسائل همانند حکومت اسلامی و نظام مشخص نشده است، باید آستانه تحمل خود را بالا ببریم تا موضوعات مقداری مشخص شود؛ سیاسی کردن این مسائل به یک معنا آسیب زدن به فضاهای علمی است.

حجت الاسلام بیات افزود: به طور کلی می‌توان گفت تلقی‌ها و نوع نگاه‌های افراد از یک سو و ابهامات و پیچیدگی‌ها عرصه هنر و فرهنگ از سوی دیگر به این موضوعات دامن زده و سبب شده تا از برآیند آنچه ما برخورد می‌کنیم، استشمام شود که ماجرا سیاسی است، برخی نیز از این موضوعات سوء استفاده کرده و سوار بر موج می‌شوند تا بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرند و بهره‌برداری خودشان را داشته باشد.

وی خاطر نشان کرد:ما در بحث موضوع شناسی تنها مقداری به مطالب کتاب تکیه داریم و عموما باید با پژوهش‌، تحقیقات میدانی، بررسی و حتی آزمایش و نمونه برداری به نتیجه برسیم، برای نمونه در گروه «اطعمه و اشربه» درباره حلیت یا حرمت گوشت کوسه ما با شیلات جنوب و شمال، متخصصان این امر و کسانی که کارشان این است و می‌دانند فلس چیست صحبت کردیم، در این موضوعات نیز هیچ نگاه حکمی نداشتیم و برای کمک گرفتن و تبیین موضوع به استفتائات و فتوا مراجعه می‌کردیم.

این کارشناس فقهی ادامه داد: یا در بحث رایتل در آن هیاهوی که شاهد اختلاف فتاوا بودیم، بنده یک تحقیقی را انجام دادم و متوجه شدم که افزون‌بر منافع سیاسی، منافع اقتصادی نیز پشت ماجرا است، چرا که اپراتورها با یک‌دیگر رقابت داشته و طرف‌های مقابل احساس خطر می‌کردند و حتی چه بسا پیگیری آن از مرجعیت تنها برای آخرت مردم نبود.

وی تاکید کرد: گاهی مسائل به قدری پیچیده می‌شود که تا فرد پشت پرده قضایا را نداند، به راحتی خیال می‌کند که برخی سنگ آخرت و تدین مردم به سینه می‌زنند، در حالی که پشت پرده عده‌ای را تحریک می‌کنند که بروند و بگویند «دین و آیین مردم از دست رفت»، ممکن است در این فشارها نیز فتاوای را بگیرند تا به اغراض اقتصادی خود برسند، یا تهدیدات و رقبای خود را از صحنه خارج کنند.

وی گفت: تمام جوانب این موضوع با حضور متخصصان و اهل فن سخت و نرم افزاری رایتل تحت عنوان «رایتل شناسی» در قریب به 15 جلسه بررسی و به صورت یک جزوه 100 صفحه‌ای در آمد، نتیجه حاصل نیز در اختیار مراجع قرار گرفت تا بدانند رایتل دقیقا چیست و شاید به جرأت بتوان گفت در کمتر از یک ماه حتی رویکرد تبلیغات رایتل نیز تغییر کرد، چرا که آنها بیشتر نسبت به بحث تصویری آن تأکید داشتند و از یک سو نیز همین موضوع بحث برانگیز و حساسیت‌زا بود.

بیات گفت: اگر متدینین یک سمت بایستند و بگویند آنها(دانشگاهیان، نهادی فرهنگی و هنری) از دین خارج شده‌اند و لاقید هستند، آنها نیز (نهادهای فرهنگی و هنری و دانشگاهیان) در یک سوی دیگر بایستند و بگویند این‌ها (حوزویان) افراد به روزی نیستند و زبان روزگار کنونی را نمی‌شناسند، کار درست نمی‌شود؛ به گونه‌ای که خود این اتهام و ابهام می‌تواند بزرگترین آسیب و شکاف را میان حوزه و دانشگاه ایجاد کند، از این‌رو باید نوع نگاه‌ها تغییر کند، البته این به معنای استحاله شدن در موضوع نیست.

 
وی اضافه کرد: حتی در برخی مواقع افراد به بنده می‌گفتند که تو استحاله شده‌ای، در حالی که ما باید پاسخگوی مشکلات و مسائل در عرصه‌های مختلف باشیم؛ از این‌رو مبدل و حلقه واسطه بسیار می‌تواند مؤثر و کارساز باشد، در حالی که هنوز این کار صورت نگرفته است و اکنون وضعیت مناسب و خوبی نداریم، یعنی از یک سو شاهد احتیاط زیاد متدینین و متولیان نهاد دین برای نرفتن به سمت هنر هستیم که این خود تأثیرات مختلفی همانند سپردن میدان به دیگران، ایجاد شکاف و ذهنیت نادرست نسبت به دین را به وجود می‌آورد.

 وی در خصوص دلیل و ریشه تفاوت میان طیف محترم و معزز مراجع تقلید در مواجه با این موضوعات مختلف گفت: مهم‌ترین ریشه را شاید بتوان در بحث نگاه جامع و حکومتی به اسلام دید، یعنی در «لیتفقه فی الدّین» نگاه حداکثری و در عین حال حکومتی وجود دارد، به این موضوعات همچنین باید زمینه‌ها، مطالعات و بسترهای اجتماعی و فرهنگی خود افراد را که مسلما در نگاه و دیدگاهشان مؤثر است را اضافه کرد؛ درگیر شدن امام و رهبری با موضع اجرا و حکومت نیز از دیگر مواردی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

 این کارشناس دینی گفت: افراد تا در محیط و فضای اجرا قرار نگیرند، هرگز نمی‌توانند آنچه مردم به صورت واقعی با آن مواجه هستند، اصول عملیه و نگاه سهله و سمحه دین را به خوبی در عرصه‌های عملیاتی، اجرایی و حکومتی و آن جای که مصلحت مطرح است داشته باشند.همچنین بزرگان ما می‌دانند که در عرصه جامعه نه تنها جامعه‌ ایرانی و فضای ملی بلکه در فضای جهانی باید پاسخگوی نیازهای افراد باشند؛ حال اگر مسائل کلی را لحاظ کند مسائل جزئی را با اصول علمیه و تعارضات حل کرده و برخی از موضوعات را تحمل می‌کند.

 وی درباره موسیقی خاطر نشان کرد: وقتی نسبت به موسیقی نیز اصل حلیت را در نظر بگیریم، آن وقت می‌بینیم میان تعارضاتی که درباره این مسأله وجود دارد، با کاربردها، فواید و مسائل امروزی جور در نمی‌آید؛ اگر این اصل را قبول داریم که احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد هستند، پس اگر چیزی در یک زمانی به هر دلیلی مفسده داشته است و اکنون آن مفسده به مصحلت تبدیل شده است، یعنی تغّیر در موضوع ایجاد شده است، پس دیگر چه نیازی است که نسبت به حکم قبلی موضوع سماجت داشته باشیم.

 بیات در پایان گفت: اگر دید ما نسبت به موضوعات بسته باشد پس پویایی فقه کجا باید خود را نشان دهد؟ اگر بحث زمان و مکان در استنباط احکام نقش دارند، پس کجا باید أثر آن را ببینیم؟ این موضوع در مسائل کلان و نگاه حکومتی کارساز است، به عبارتی ما باید دلایل مختلفی همانند مسائل تاریخی، سیاسی و محدودیت‌ها برای اشراف بر منابع دینی به منظور استنباط احکام را در نظر داشته باشیم.