با گذر از قرنی که سونامی‌های متعددی در حیطه بیمارهای صعب‌العلاج در حال وقوع است، تولید داروهای مسکن به یکی از ماموریت‌های بیوتکنولوژیست‌ها تبدیل شده، اما تولید این داروها تحت‌الشعاع سوء استفاده از تحقیقات، برای تولید مخدرها در دنیای کثیف تجارت مرگ قرار گرفته است.

تولید مورفین با زیست‌فناوری، تیغی دولبه فراروی دانشمندان

به نظر می‌رسد ساخت مورفین در آزمایشگاه به امری دست یافتنی برای بیوتکنولوژیست‌ها در آینده‌ای نزدیک تبدیل شده است؛ چراکه اخیرا محققان دانشگاه برکلی کالیفرنیا، به سرپرستی جان دیوبر در تحقیقی توانسته‌اند گونه‌ای از مخمرهای جهش‌یافته را تولید کنند که توانایی انجام نیمی از فرایند تبدیل قندهای ساده به مورفین را دارا هستند؛ کاری که گیاه خشخاش در طبیعت به راحتی انجام می‌دهد و ماده مخدر را تولید می‌کند.

به عقیده محققان با پیشرفت سریع دانشمندان در حوزه تولید مورفین دیری نمی‌پاید که تولید مورفین از مخمرها به راحتی امکان‌پذیر خواهد بود و این دستاوردها می‌تواند به تولید مورفین‌هایی با کارایی بیشتر، اعتیادآوری کمتر و قیمت ارزان‌تر بینجامد.

علیرغم این‌که این دستاورد چشم‌انداز خوبی را در جهت کاهش دردهای بیماران فراروی متخصصان قرار داده‌ اما از نگاهی دیگر، ممکن است این روش‌ها در جهت تولید مخدرهای صنعتی مانند هروئین توسط افراد سودجو به کار گرفته شود. این امر سبب شده است که در کنار رشد سریع تکنولوژی در حوزه تولید داروهای ضد درد، زیست‌شناسان به بحث پیرامون چگونگی جلوگیری از استفاده نادرست از این روش‌ها بپردازند.

به عقیده جان دیوبر، بیوتکنولوژیست دانشگاه برکلی، تولید هروئین با استفاده از مخمرها می‌تواند در آینده به امری آسان مبدل شود.

وی تاکید دارد اگرچه هنوز توضیح اساسی پیرامون استفاده منفی از یافته‌های آزمایشگاهی سخت است ولی جنبه منفی استفاده غیرقانونی از مسکن‌های تولیدشده، نگرانی دانشمندان را برانگیخته و سبب شده است که دستاوردهای پزشکی در این حوزه کمتر به چشم بیایند.

خشخاش هنوز هم به عنوان تنها منبع تجاری تولید مورفین و مخدرهای ضددرد در دنیا به کار می‌رود و تقلید چرخه علمی این گیاه به منظور تولید مسکن‌ها در آزمایشگاه سال‌ها هدف عمده بیوتکنولوژیست‌ها بوده است. فارغ از تمام این بحث‌ها هنوز هم در قطب‌های تولید هروئین دنیا مانند افغانستان کشت خشخاش به وفور صورت می‌گیرد و این تولید در حال رشد بی‌رویه‌ای است. به نظر می‌رسد تولید صنعتی مخدرها از مخمرها، می‌تواند نیاز زنجیره تولید مخدرهای قانونی از گیاهان را برطرف و کشت این گیاه را محدود کند.

به عقیده محققان، محصولات این روش‌ها باید در شرایط بسیار حساب شده تولید شود و تولید مخدرها در آزمایشگاه‌ها به همین سادگی نیست و گذر از 18 مرحله تولید مخدرهای ضددرد، این روند را پیچیده کرده است البته این قابلیت را آزمایشگاه‌های تنها تعداد انگشت شماری از کشورها دارا هستند.

ژنوم خشخاش هنوز به طور کلی تعیین توالی نشده است و آنزیم‌های مورد نیاز برای سنتز واکنش‌های تبدیل مواد اولیه دریافتی توسط گیاه به مورفین هنوز ناشناخته مانده است. بنابراین بیوتکنولوژیست‌ها به تکاپوی یافتن آنزیم‌های جایگزین به ژنوم سایر جانداران مانند گیاهان، انسان و حتی حشرات که قابلیت انجام بخشی از پروسه‌های گیاه خشخاش در زنجیره متابولیسم آن‌ها وجود دارد، هم سری زده‌اند. محققان حتی در قدمی رو به جلو پس از یافتن آنریم‌های مشابه آن‌ها را دچار دست‌ورزی ژنتیکی کرده‌اند تا به آنزیم‌های با قابلیت تولید بازده بالای محصولات دست یابند.

اگر چه در ذهن محققان دستیابی به این آنزیم‌ها و تقلید چرخه خشخاش دور از دسترس نیست اما تاکنون علیرغم ساخت مصنوعی آنزیم‌های چرخه کامل، تنها بخشی از این چرخه‌ها در آخرین تحقیقات انجام شده است و محققان هنوز در آزمایشگاه موفق به تقلید کار طبیعت نشده‌اند.

به هر حال با اوج‌گیری تحقیقات ساخت مورفین در آزمایشگاه، به علت توان استفاده غیرقانونی در کنار استفاده قانونی از مخمرها، محققان، کار بر روی این تحقیقات را تیغی دولبه فرض کرده‌اند که توانایی آسیب‌رسانی به جامعه را نیز دارد.

بر همین اساس محققان ترجیح دادند تا پیش از انتشار تحقیقات خود، دستاوردهایشان را در اختیار دانشمندان سیاست‌گذار حوزه بیوتکنولوژی قرار دهند تا نظر خود را درباره خطرات و مزیت‌های این تحقیقات اعلام کنند. آن‌ها هم به نوبه خود قوانین مربوط به امنیت زیستی و دارویی، موسسات حقوقی و ادارات سلامت عمومی را به منظور توسعه امنیت قانونی تولید داروهایی این چنین، گرد هم آورند تا محققان علاوه بر انجام کار خود، از قوانین امنیتی تولید این دست داروها نیز آگاه باشند.

چپل لاوسون، دانشمند دانشگاه MIT به عنوان یکی از سیاست‌گذاران حوزه امنیت تولید بیوداروها که بر کار گروه جان دیوبر نظارت داشت معتقد است: از منظر قوانین حقوقی تولید این داروها تکنولوژی جدیدی است که قابلیت سوءاستفاده بالایی با پیامدهای منفی از آن وجود دارد. البته به نظر من هیچ‌کس نمی‌خواهد فرآیند تولید این داروها، میلیون‌ها معتاد به مخدر را به دنیال داشته باشد.

از طرف دیگر به عقیده محققان تولید داروهای مسکن تنها یک جنبه از این تحقیقات است، اما از دیگر جنبه‌ها، جمع‌آوری پازلی از گیاهان و حتی باکتری‌های مختلف به منظور تقلید عملکرد یک گیاه در تولید مولکولی خاص یکی از هیجان‌انگیرترین بخش‌های این تحقیق است. آن‌ها معتقدند یک گیاه خاص می‌تواند بدون وقفه تمام مراحل مورد نظر خود را به منظور تولید محصول خود به کار گیرد اما در این میان محقق اگر چه نمی‌تواند کل پروسه را تقلید کند؛ اما می‌تواند مولکول‌های مختلف را از گیان و جانوران دیگر کسب کند، آن‌ها را با یکدیگر ترکیب کند و بدون نیاز به محدودیت کاربردی یک گیاه خاص به محصول مورد نظر دست یابد.

دیوبر اما ترجیح می‌دهد با تیمش به کار توسعه تحقیقاتش ادامه دهد و معتقد است: ساخت ترکیبی محدود به یک گیاه، با استفاده از ترکیب امکانات دیگر گیاهان و جانوران، کار اصلی زیست شناسی ترکیبی است که تحت عنوان ساخت "محصولات طبیعی به روش غیرطبیعی" از آن یاد می‌شود. رسیدن به این حد از توانایی در ترکیب مولکول‌های متفاوت می‌تواند برای علم بسیار سودمند باشد اما متاسفانه در این تحقیق یافته‌های باارزش محققان، تحت‌الشعاع سواستفاده از این دستاوردها قرار گرفته است.

از طرف دیگر به نوشته نیچر، کنت اوی، کارشناس سنجش امنیت بیوتکنولوژی از دانشگاه MIT درباره این گونه تحقیقات می‌گوید: این کار تحقیقاتی دستاوردهای بسیار باارزش و جالبی برای علم داشته است اما در عین حال در انجام آن شکاف‌های امنیتی بالایی وجود دارد و این سوالی در این میان باقی است که آیا قوانین امنیتی می‌توانند زیرکانه پیش از پایان این تحقیقات این شکاف‌ها را برطرف کند یا خیر.

منبع: ایسنا

تماشاخانه