شایعه زلزله روی اعصاب تهرانی ها

روزنامه ایران درباره شایعات درباره زلزله تهران نوشت: چند سال پیش بود که فیلم برگزاری مانور زلزله در یکی از شهرها، دست به دست می گشت و برخی به آن می خندیدند. فیلم، مردی را نشان می داد که نقش بازمانده یکی از قربانیان زلزله را بازی می کرد و آنقدر در نقش فرو رفته بود که گویی در واقع، عزیزی را از دست داده است.

این واکنش هموطن ساده دلمان البته موجب خنده و شوخی دیگران شد اما در پس این نمایش ساده، واقعیتی وجود داشت که شاید از چشم خیلی ها دور مانده بود.

زلزله به طور قطعی قابل پیش بینی نیست. این را کارشناسان، پژوهشگران و مسئولان مربوط بارها و بارها اعلام کرده اند. دقیق ترین ابزارهای سنجش زلزله در پیشرفته ترین کشورها هم شاید ادعایشان، پیش بینی زلزله چند ثانیه قبل از وقوع است؛ کاری که حیوانات هم قادر به انجام آن هستند. شاهدان عینی عنوان می کنند که چند ثانیه قبل از وقع زلزله، صدای پارس سگ ها را شنیده یا شاهد پرواز دسته جمعی پرندگان بوده اند. حالا اینکه فلان شهر یا منطقه روی گسل است و امکان وقوع زلزله در آن زیاد، یک حرف دیگر است اما چیزی که مسلم است این است که زلزله را نمی توان به طور حتم پیش بینی کرد و از زمان وقوع و شدت آن آگاهی یافت.
 
اقدامات پیشگیرانه در حد ایمن سازی منازل و داشتن آمادگی کامل برای مواجهه با این رویداد هم، بحثی است قابل تأمل و اساسی که تا حد توان به آن پرداخته شده و می شود. اما وقتی اتفاق رخ می دهد، حالا با هر تمهید و عمل پیشگیرانه ای، باز هم خسارت های جانی و مالی برجا خواهد ماند. خسارت مالی اش هم به کنار؛ می گویند ضرر به مال آدم بخورد و به جان نخورد. با این حال شانس آنقدر هم با همه یار نیست که از بلا، جان سالم به در ببرند.

این میان همیشه بازماندگانی برجا می مانند که غم ویرانی خانه و زندگی شان از یک سو و داغ عزیز از دست رفته شان از سویی دیگر، دلشان را آتش می زند. تصویر مرد بمی که کودکان مرده اش را روی کول انداخته بود، یادتان هست؟! چه کسی می داند در دل او چه می گذشته است در آن لحظه که عزیزان دلش را میان خاک می گذاشته. آن هم در شرایطی که اوضاع تا چند ساعت قبل از وقوع حادثه، آنقدر عادی بوده که تصور فاجعه ای با این وسعت، غیر ممکن به نظر می آمده است. اسمش رویش است؛ بلای ناگهانی. بلای طبیعی. بازماندگان بلایای طبیعی، همان ها که از نظر دیگران شانس آورده اند که زنده مانده اند، لابد بارها و بارها در دلشان آرزو کرده اند که ای کاش همراه عزیزانشان رفته بودند. حالا سال ها از زلزله بم می گذرد.

الهام 34 ساله اما هنوز نتوانسته به زندگی عادی برگردد. او مادر، پدر و دو خواهرش را در زلزله از دست داده. هیچ کس از خانواده باقی نمانده جز یک برادر که آن موقع، تهران بوده. الهام افسردگی دارد. می گوید تا «زوناکس» نخورم نمی توانم از جایم بلند شوم. زخم زلزله تمام روحش را خراشیده. آدم الهام را که می بیند، دیگر از واکنش هموطن ساده آن ویدئوی مانور زلزله خنده اش نمی گیرد. شاید او هم آن موقع، آنقدر در نقش فرو رفته که تصور از دست دادن به یکباره عزیزانش، جگرش را تا عمق آتش زده است.

«گسل های تهران به خاطر طوفان فعال شده اند»، «این گرد و خاک و طوفان اصلاً نشانه خوبی نیست.»، «زلزله 10 ریشتری تهران در راه است»، «قبل از زلزله بم هم زمین دائم می لرزید.» این پیام ها و حرف و حدیث ها این روزها بین تهرانی ها کم رد و بدل نمی شود. چه رو در رو و چه در فضای مجازی.ترس از وقوع زلزله شدید در تهران پس از لرزش زمین در شهر جواد آباد ورامین، فیروزکوه و سپس طوفان تهران قوت بیشتری گرفته است.آیا واقعاً این تغییرات جوی و پس لرزه ها می تواند نشانه بدی باشد؟ نشانه هایی که خبر از زمین لرزه می دهند؟آیا زلزله ای که سال ها از آن صحبت می شود قریب الوقوع است؟

**زلزله قابل پیش بینی نیست

برای گرفتن شماره ای از مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به مرکز راهنمای تلفن تهران 118زنگ می زنم. آقایی که پشت خط است با عصبانیت می گوید: «شماره این مرکز را برای چه می خواهی؟» وقتی برایش توضیح می دهم، شماره تلفن را می دهد: «شما که روزنامه نگارید تو رو خدا به مردم بگویید، زمانی که می ترسند آنقدر به ما زنگ نزنند و تقاضای شماره نکنند. از شب گذشته و بعد از طوفان شدید در تهران مردم واقعاً ما را کلافه کرده اند و از ترس دائم به ما زنگ می زدند و شماره مراکز زلزله نگاری را می خواهند.»

بیشتر آنهایی که از زلزله می ترسند در مواقع بحرانی دنبال راهنما می گردند و از مسئولان تقاضا دارند تا زمان دقیق زلزله را برای شان پیش بینی کنند، یا بگویند آنها در زمان بحران باید کجا باشند. آیا واقعاً زلزله تهران قابل پیش بینی است؟

دکتر علی ساکت، مسئول بخش مطالعات و تحقیقات کاربردی پژوهشکده سوانح طبیعی در گفت و گو با «ایران» می گوید: «این مرکز از سال 85 آغاز به کار کرده و یکی از اولویت هایش پیش بینی سوانح طبیعی بوده است. اگر بخواهیم زمان رخداد زمین لرزه ای را پیش بینی کنیم به چند پیش نشانگر نیاز داریم یعنی عواملی که قبل از زمین لرزه رخ می دهد و بر اساس آنها درباره زمان، مکان و بزرگی زلزله می توانیم گزارش بدهیم. در پیش بینی به این سه فاکتور قطعی نیاز داریم و گرنه پیش بینی واقعی نیست. مثلاً اگر الان بگوییم زلزله ای به بزرگی 6 ریشتر در کشور رخ می دهد، چون محدوده را نگفته ایم، فقط به کل کشور استرس وارد کرده ایم بدون اینکه قدمی مثبت برداشته باشیم.

بنابراین پیش بینی زلزله نیازمند دقت زیادی است.» او پیش نشانگرهای زلزله را پیش لرزه ها،تغییرات مغناطیسی زمین،تغییرات مقاومت الکتریکی زمین، تغییرات سطح آب چاه های زیر زمینی و تغییر در مواد رادیو اکتیو آبهای زیر زمینی عنوان می کند: «اتفاقاتی که این روزها در جواد آباد و فیروزکوه رخ داده از سال 86- 85 وجود داشته و سیکلی عادی دارد و همه چیز در حالت طبیعی و نرمال است.

تأکید می کنم در مدت اخیر هیچ چیز غیرعادی دیده نشده و تا چند هفته آینده نیز همه چیز عادی خواهد بود.»
زمین لرزه جواد آباد به بزرگی 4.1 و 3.4 ریشتر پنجشنبه 23 مرداد ماه سال جاری به وقوع پیوست و هر چند خسارتی درپی نداشت. با این حال به دنبال آن در تهران وضعیت «آماده باش یا نارنجی» اعلام شد. جوادآباد یکی از شهرهای استان تهران و مرکز بخش جوادآباد شهرستان ورامین است.

اسماعیل پورنمازیان، کارشناس ارشد زلزله شناسی دانشگاه شریف هم در گفت و گو با «ایران» تأکید می کند:« مردم این را بدانند که زمان دقیق وقوع زلزله را نمی توان پیش بینی کرد. هیچ کشوری هم تاکنون به علم دقیق پیش بینی زلزله دست نیافته است. فقط 9 ثانیه قبل از وقوع زلزله می توان از رخداد حتمی آن سخن گفت.»

او می گوید: « گسل ها و تغییرات شان قابل بررسی است؛ یعنی پیش از وقوع زلزله می توان گسل های فعال را شناخت و مثلاً پیش بینی کرد که گسلی انرژی زیادی را در خود ذخیره کرده و احتمال وقوع زلزله در آینده وجود دارد اما زمان دقیق آن را نمی توان پیش بینی کرد.»

او به مردم پیشنهاد می دهد که بهترین کار برای جلوگیری از خطرات احتمالی زلزله زندگی در خانه های امن و مستحکم است.

**زلزله و تغییرات آب و هوایی

بعد از وقوع ناگهانی طوفان تهران و گرد و غباردر این شهر پیامکی با این مضمون بین مردم تهران رد وبدل شد: «گسل های تهران به خاطر طوفان فعال شده اند، زلزله در راه است» این جمله تا چه حد واقعیت دارد و آیا می توان تغییرات آب و هوایی را عامل وقوع زلزله دانست؟ یعنی چقدر تغییرات آب و هوایی خبر از وقوع زلزله می دهند؟

علی ساکت در این باره می گوید: «تغییرات آب و هوایی به زلزله ربطی ندارد، چون زلزله از سطح زمین و از جریانات اتمسفری نشأت نمی گیرد، بلکه از اعماق زمین می آید. مردم بدانند که تغییرات آب و هوایی نمی تواند منشأ زلزله باشد. ما ایرانی ها معمولاً نخستین خبری را که می شنویم باور می کنیم و آن را تعمیم می دهیم.»

آیا پیش لرزه ها نشان دهنده وقوع زلزله اند؟ آن گونه که پیش از زلزله سهمگین بم مردم گفته بودند، بارها شاهد لرزیدن زمین بوده اند: «در این مورد هم نمی توان حکم قطعی داد در جاهایی زلزله شدید رخ داده بدون اینکه پیش لرزه ای وجود داشته باشد، مثل زلزله هرمزگان، هر چند پیش لرزه یک پیش نشانگر است اما نمی توان با وقوع پیش لرزه هم از وقوع زلزله خبر داد و باید چند نشانگر را کنار هم قرار بدهیم.»

با این همه این عضو پژوهشکده سوانح طبیعی ایران تأیید می کند که در تهران همیشه احتمال وقوع زلزله وجود دارد: «بهتر است مردم و دولت آمادگی داشته باشند. این آمادگی مهمترین و جهش توجه به ساختمان ها در تهران است. متأسفانه بسیاری از دانشکده ها و مراکز تحقیقاتی ما هم روی خط گسل بنا شده اند. مردم هم باید مثل زمان جنگ که با شنیدن صدای آژیر به پناهگاه می رفتند فرهنگ ایمن بودن در شرایط حساس را بیاموزند و مکان های امن را در خانه هایشان شناسایی کنند. شهرداری هم با ایجاد اتاق های امن در ساختمان ها در شرایط بحرانی به این فرهنگ کمک کند.»

مردم تهران سال هاست از وقوع زلزله می ترسند، پژ‍وهشگران زلزله هشدار می دهند تهران روی گسل بنا شده و بهتر است همه و از جمله مسئولان و نیز خود مردم خطر زلزله را جدی بگیرند. جواد آباد ورامین در نزدیکی تهران 18 بار لرزیده است. مسئولان مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران این لرزش ها را قابل تأمل دانسته اند.اما با این همه آنها تأکید می کنند شایعه و ترس از زلزله راه حل پیشگیری از آن نیست و باید به راه حلی جدی بیندیشیم.