چگونه "راه باز" را به "تنور داغ" تبدیل کردند؟ / بی کفایتی نبود، "جنایت" بود

عصر ایران - حج امسال را بی گمان باید «غم انگیزترین حج تاریخ اسلام» خواند. ابتدا جرثقیلی غول پیکر در مسجد الحرام سقوط کرد و سپس فاجعه منا رخ داد تا هزاران زائر در این دو حادثه عجیب،کشته و مجروح شوند.


از روز پنجشبه که منا، شاهد مرگ دلخراش حاجیان بود، مقامات سعودی در صدد توجیه این حادثه هستند و بی آن که حتی عذرخواهی هم بکنند، می کوشند از خود سلب مسؤولیت کنند. سخنگوی وزارت کشور عربستان، گرمای هوا و خستگی حجاح را عامل این قتل عام دانسته و مدعی شده است که حرکت بعضی از حجاج در مسیر معکوس و برخورد دو گروه از حجاج در یک تقاطع علت ازدحام جمعیت و حادثه امروز در صحرای منا بود.

کاملاً مشخص است که این سخنان چیزی جز فرار از مسؤولیت و توجیه فاجعه نیست: مگر جز این است که هوای عربستان همیشه گرم است و حتی ماه ها و فصل هایی گرم تر از این هم در این کشور وجود دارد؟ پس چگونه می توان فاجعه را به گرمی هوا نسبت داد؟ یا مگر خستگی حجاج که عمدتاً سالخورده هستند، چیز جدید و عجیبی است؟

حرکت در مسیر معکوس هم ادعایی کاملاً کذب است چرا که حادثه در ابتدای روز رخ دادهد و همه در حال حرکت به یک سمت بوده اند. اگر حرکت معکوسی هم رخ داده، در حین فاجعه بوده است که هر کسی به طور طبیعی در صدد فرار از مهلکه بوده است.
وانگهی مگر مسؤولیت هدایت حرکت کاروان  های حجاح با سعودی ها نیست؟ پس چگونه می توانند ادعای برخورد دو گروه از حجاج در یک تقاطع را بهانه کنند؟ آنها مگر در منا، مسؤولیتی جز مدیریت حرکت ها را دارند؟

کسانی که به حج رفته اند می دانند که تمام حرکت ها و مسیرها به ویژه در منا که بزرگ ترین تجمع حجاج در آن صورت می گیرد، تحت دستور ، هماهنگی و کنترل مسؤولان امنیتی سعودی هاست و این گونه نیست که هر کاروانی بتواند در هر مسیر و در هر ساعتی که خواست حرکت کند بلکه تمام مسیرها کاملاً مشخص و زمان بندی شده است و الا هر ساله باید هزاران نفر در ازدحام جمعیت کشته و مجروح شوند.

حتی در صورت بروز مشکلاتی مانند تردد خارج از قاعده یک کاروان، سیستم های کنترل جمعیت که با دوربین ها و تجهیزات بسیار پیشرفته رایانه ای در اختیار سعودی هاست و نیز تصاویر هوایی آنلاین این امکان را به مسؤولان برگزاری مراسم رمی جمرات می دهد که بتوانند ازدحام را کنترل کنند و مثلاً اگر در نقطه ای ازدحام نامتعارف دیدند، با گشودن راه های خروج یا جلوگیری از ورود کاروان های جدید به آن مسیر و هدایت افراد به مسیرهای دیگر، ترافیک انسانی را کنترل کنند کما این که همیشه هم این طور بوده است.

نکته مهم و کلیدی ماجرا این است که نیروهای امنیتی سعودی، در اقدامی بسیار تأمل برانگیز، مسیر پیش بینی شده حجاج در خیابان 204 که عمده زائران تردد کننده در آن را ایرانی ها ، هندی ها، آفریقایی ها و پاکستانی ها تشکیل می دادند بستند و صدها هزار نفر را در یک معبر محدود، تحت فشار و تنش گذاشتند. 
هر چه غیر عمد باشد، بستن مسیر پیش بینی شده ای که قبلاً به حجاج گفته بودند از آنجا حرکت کنند، اقدامی کاملاً عمدی بوده است که توسط خود سعودی ها صورت گرفت و آنقدر این انسداد را ادامه دادند که جمعیت متراکم تر و متراکم تر شد و فاجعه رخ داد.

مقامات سعودی باید به جای فرافکنی و انداختن تقصیر به گردن هوا و خستگی حجاج و ... توضیح دهند چرا ابتدا مسیری را برای تردد حجاج اعلام کردند و بعد از این که حاجیان در آن مسیر قرار گرفتند، آن را مسدود و زائران را در یک تله انسانی گرفتار کردند؟ مگر حاجیان که در آن سرزمین غریب هستند، جز مسیرهای تعریف شده توسط سعودی ها ، راه دیگری را بلد بودند یا رفتند؟

سعودی ها در حالی مسیر را مسدود کردند و "راه باز" را به یک "تنور داغ و کشنده" تبدیل کردند که می دانستند عواقب این کار چیزی جز مرگ دلخراش حاجیان نیست؛ اما این کار را انجام دادند.


اما علت چه بود؟ عده ای می گویند به دلیل عبور کاروان ولیعهد عربستان مسیر را بستند اما این خبر هنوز رد یا تأیید نشده است. آنچه به عنوان یک تحلیل بسیار جدی مطرح است به ماجرای انتقال قدرت در عربستان بعد از درگذشت ملک عبدالله مربوط می شود.

همزمان با بیماری ملک عبدالله ، پادشاه پیشین عربستان، جنگ قدرت در میان شاهزادگان پرشمار سعودی برای دوران جدید شدت گرفت. با درگذشت وی، ملک سلمان پادشاه شد و بسیاری از چهره های متنفذ که در لایه های مختلف سیاسی و امنیتی عربستان قدرت دارند را کنار گذاشت و نزدیکانش را به سمت های مهم گمارد. این تغییرات نارضایتی های بسیار شدیدی را در سطوح مختلف قدرت در عربستان ایجاد کرد به طوری که برکنار شدگان از "رأس"، که همچنان در "بدنه" ذی نفوذ هستند، در صدد ایجاد نارضایتی و اثبات بی کفایتی مسؤولان جدیدی که جایگزین شان شده اند، هستند.


از این رو ، بسیاری از تحلیلگران مسائل داخلی عربستان، این گمانه را بسیار جدی می گیرند که حجاج در منا، قربانی جنگ قدرت در عربستان شده اند.

حج مهم ترین رویداد سالانه عربستان است و ملک سلمان و تیمش برای نخستین بار عهده دار این مراسم بودند و چه فرصتی بهتر از این برای اثبات ضعف تیم جدید امنیتی و مدیریتی جدید؟
حتی درباره سقوط جرثقیل نیز شک و تردیدهای زیادی وجود دارد از جمله این که در روز حادثه، تجهیرات حفظ تعادل جرثقیل را  باز کرده بودند یا جرثقیل در مسیری نامربوط با مسیر وزش باد سقوط کرده بود.

با این حال، هیچ کس در روز سقوط جرثقیل، کسی را در حال ساقط کردن آن ندید ولی در منا، همه دیدند که این خود نیروهای امنیتی بودند که در ساعتی خاص مسیر را بستند و حجاج را گرفتار کردند. قطعاً مأمورانی که مسیر را بستند، سرخود این کار را نکرده بودند بلکه آمرانی بالادست وجود داشت که به هر علتی این دستور را صادر کردند.

جالب توجه این که قبل از انسداد مسیر، در حرکت قطارهای منتهی به منا - که همیشه منظم هستند - تأخیرهای چند ساعته ایجاد شده بود و به گفته شاهدان عینی ، بعضاً بعد از پر شدن قطارها، درهای آنها که مملو از حاجیان بود، بسته می شد و حرکتی صورت نمی گرفت به حدی که برخی از حجاج گرفتار شده در قطار، از هوش می رفتند.

بعد از این مقدمه سازی، مسیر را هم بستند و آن حادثه رخ داد و بدتر این که امداد رسانی به مصدومان، به طرز عجیبی، کُند و آهسته صورت گرفت به طوری که شاهدان عینی گزارش کرده اند به علت تأخیر در رسیدن نیروهای امدادی، بسیاری از مصدومان که در ساعات اولیه زنده بودند، جان خود را از دست دادند.
یک شاهد عینی که در خیابان 204 حضور داشت می گوید:حادثه در ساعت 8:45 دقیقه صبح رخ داد و نیروهای امدادی تازه در ساعت 16 در حال بررسی نبض افراد بودند که ببینند زنده اند یا نه!

در این گیر و دار نیروهای امنیتی سعودی، از ورود امدادگران سایر کشورها که در کاروان ها حضور دارند نیز جلوگیری کردند و تنها بخش اندکی از امدادگران غیرسعودی که در محل حضور داشتند، از جمله برخی امدادگران و پزشکان ایرانی که در محل حادثه حضور داشتند، توانستند به مصدومان کمک کنند.

با این اوصاف باید در واقعه منا، فراتر از "بی کفایتی" سعودی ها باید رد پای "جنایت" را پی گرفت.