خراش "توسعه" بر صورت "میراث فرهنگی"

نه فقط مردم، که برخی مسئولان دولتی و مدیران شهری هم میراث فرهنگی و حفاظت از این تمدن را سد راه «توسعه» می‌دانند، به اندازه‌ای که مترو را از زیر چهارباغ عباسی اصفهان عبور می‌دهند و برنامه‌ریزی می‌کنند تا خطی از این قطار پیشروِ توسعه را نیز به زیر میدان میدان نقش جهان ببرند و از سوی دیگر هر بنای قدیمی که مالکانش به این نتیجه برسند با ارتفاع‌سازی جای آن می‌توانند به پول برسند را مانعی برای توسعه می‌نامند و جای چرخ لودرها روی خاک‌های تاریخی خودنمائی می‌کند...

به گزارش عصرایران به نقل از ایسنا، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در تدارک برگزاری همایشی با عنوان «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» در 23 و 24 دی ماه است، همایشی که به نظر تلاش می‌کند تا نشان دهد توسعه در کشور می‌تواند در کنار حفاظت از میراث فرهنگی به راحتی و به درستی رخ دهد.

سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا نسبت بین میراث فرهنگی و توسعه پایدار را دارای سه حالت می‌داند و می‌گوید: در حالت نخست توسعه این احساس را دارد که موضوع حفاظت از آثار تاریخی مخالف‌اش است، بنابراین اولویت را با خود می‌داند و چون منابع، زور و قدرت سیاسی دست توسعه است، پس طبیعی است که به راحتی آثار تاریخی را تخریب کند تا به اهداف خود برسد.

او با بیان این نکته که در طول 70 - 80 سال گذشته این اتفاق با همین روند رخ داده است، بیان می‌کند: تقریبا هیچ سد‌، شهر و راهی نیست که توسعه پیدا کرده باشد و آثار تاریخی زیادی را در این اتفاق تخریب نکرده باشد، بنابراین با توجه به این‌که تقریبا اکنون همه فعالیت‌های عمرانی در مکان‌های دارای زیست از هزاره‌های گذشته رخ می‌دهند، طبعا توسعه در آن مکان‌ها آثار مخرب به همراه دارد.

وی دومین حالت در نسبت بین میراث فرهنگی و توسعه پایدار را رعایت عرصه و حریم آثار تاریخی حتی در زمان رشد توسعه می‌داند و بیان می‌کند: این رفتار به آن معناست که اگر قرار است راهی از کنار یک تپه تاریخی عبور کند، مسیر خود را کج می‌کند تا به آن محوطه آسیب نرساند.

او با تاکید بر این نکته که در بسیاری از نقاط دنیا این حالت وجود دارد اظهار می‌کند: کشوری مانند ایتالیا در طول سه قرن گذشته آثار تاریخی خود را بررسی و شناسایی کرده و با مستند‌سازی، نقشه باستان‌شناسی کاملی از محوطه‌های تاریخی خود تهیه کردند و همه دستگاه‌ها مکلف شدند این نقشه را مراعات کنند. در واقع این یک حالت است، یعنی توسعه در مسیر خود حرکت می‌کند اما مراعات بحث حفاظت از آثار تاریخی را نیز دارد.

«بهشتی» سومین حالت در این نسبت را این‌گونه توضیح می‌دهد که، اگر صحبت از توسعه پایدار می‌کنیم باید مبتنی بر مزیت‌های تاریخی‌، فرهنگی‌ و طبیعی هر محیط باشد و می‌افزاید: این مزیت‌ها را امروزه نمی‌توان در مدت عمر کوتاه خود شناخت، اما یکی از مهمترین راه‌ها این است که ما از طریق آثار باقی مانده تاریخی فرهنگی این مشخصات محیطی را به دست آوریم.

یک پل سلجوقی اطلاعات بیشتری از محیط دارد تا سازمان‌های تخصصی امروز

رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری توضیح می‌دهد: اگر بخواهیم روی یک رودخانه پل بزنیم، باید به این نکته توجه کنیم که اندازه دهانه‌های پل بالاتر از میزان مقدار طغیان آب رودخانه در فصول مختلف باشد، بنابراین برای به دست آوردن این اندازه یکی از راه‌ها بررسی موقعیت از طریق سازمان هواشناسی است که چون این سازمان فعالیت خود را از سال 1340 آغاز کرده است پس اطلاعات کاملی از گذشته‌ی آن نداریم، چون این احتمال وجود دارد که رودخانه‌ها هر 150 سال یک بار طغیان کنند، بنابراین نمی‌توان با اتکا به اطلاعات سازمان هواشناسی ارتفاع دهانه‌های پل را مشخص کرد. به دست آوردن میزان دهانه‌های پل از روی داغ‌آب رودخانه که عمر آن بیش از 80 سال نیست نیز راهی علمی نیست. اما اگر روی همان رودخانه یک پل سلجوقی با هزار سال قدمت وجود داشت سندی محکم برای داشتن یک میزان ارتفاع در زمان طغیان رودخانه بود.

او به دست آوردن اطلاعات کامل از وجود هر نوع تهدید و منابع در مناطق مختلف را به وجود آثار تاریخی در آن منطقه وابسته می‌داند و می‌گوید: در این مکان‌ها می‌توان به اطلاعات مورد نیاز پی برد، حال اگر بخواهیم توسعه‌ای پایدار یعنی توسعه‌ای قابل تداوم و ارزان که ظرفیت‌های زیست محیطی را آشکار کرده و به صرفه‌تر است داشته باشیم، مستلزم این است که متن و زمینه را خوب تشخیص دهیم.

«بهشتی» آثار تاریخی - فرهنگی را دارای این خاصیت می‌داند که نشان می‌دهند، این نوع زمینه و متن‌ها چه هستند و ادامه می‌دهد: بنابراین این نگاه برای توسعه ضرورت دارد تا بتوان آثار تاریخی را حفظ کرد، چون ‌آنها حاوی اطلاعاتی هستند که بیشترین استفاده‌اش درتوسعه خواهد بود.

وی با بیان این نکته که رفتارها در نسبت بین توسعه و میراث فرهنگی دگرگون می‌شوند، توضیح می‌دهد: در دو رفتار نخست حالت دفاعی داریم و در رفتار سوم بیشتر یک حالت پیشقراولانه نسبت به توسعه به وجود می‌آید. با این وجود در همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار حالت سوم مدنظر است که برنامه‌ریزان کشور و کارشناسان میراث فرهنگی با یکدیگر گفت‌وگو کنند و فتح بابی شود تا بتوان این اقدامات را اجرایی کرد و به یک نسبت به الگوی میراث فرهنگی و توسعه به دست آید.

رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از جمله نتایج اجرایی قابل به دست آمدن در این نوع همایش‌ها را برگزاری آنها در مکان‌های علمی مانند دانشگاه‌ها می‌داند و می‌گوید: زمانی این نوع همایش‌ها را در دانشگاه‌ها برگزار می‌کنیم که توقع یک فتح جدید است، چون در محیط آکادمیک رخ می‌دهد.

بهشتی مکان برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» را در سازمان مدیریت برنامه و بودجه بیان می‌کند و می‌گوید: اگر این بحث‌ها در چنین مکانی درست مطرح شوند و تداوم پیدا کنند ما شاهد یک نوع تغییر و نگاه نسبت به این موضوع خواهیم بود.

همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» با هدف بررسی چالش‌های موجود درمواجهه میراث فرهنگی و توسعه و همچنین ایجاد دیدگاه مشترک درهمراهی بین حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی و اجرای طرح های توسعه مهم برگزار می شود. شناخت ظرفیت‌های تاریخی کشور در بومی‌سازی مقتضیات توسعه و آمایش سرزمین هدف دیگر این همایش است .

«میراث فرهنگی، توسعه پایدار و آمایش سرزمین»، «میراث فرهنگی، توسعه پایدار و مدیریت آب»، «میراث فرهنگی، توسعه پایدار و راه و شهرسازی»، «میراث فرهنگی، توسعه پایدار و صلح»، «میراث فرهنگی، توسعه پایدار و گردشگری» و «میراث فرهنگی، توسعه پایدار و هویت» از محورهای نخستین همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» است. این همایش که قرار است 23 و 24 دی برگزار شود دارای چهار ارکان شورای سیاست گذاری، کمیته علمی، پنل های تخصصی و کمیته اجرایی است.