رنگ قرمز دریاچه ارومیه چه اندازه نگران کننده است

چندی است که دغدغه رنگ نامتعارف دریاچه ارومیه به معضل کم آبی آن اضافه شده و نگرانی دوستداران محیط زیست را برانگیخته است.

به گزارش ایرنا از ستاد احیای دریاچه ارومیه، پیش از این، خشکسالی دلهره هر روز دریاچه ارومیه بود، اما به دنبال تعطیل شدن 33 سد حوضه آبریز دریاچه؛ اتصال زرینه رود به سیمینه رود و لایروبی رودخانه ها یعنی برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه در این دو سال اخیر، سرعت شور زار شدن دریاچه کندتر و سطح آب آن پنج برابر سال گذشته شد.

اگرچه بلای بهره برداری بی رویه بشر و بردن حقابه، بحران همیشگی این دریاچه 400 هزار ساله بوده اما حالا مدتی است که با پررنگ شدن مقوله تغییر رنگ آب، دلشوره تازه ای به جان دومین دریاچه آب شور جهان افتاده است به همین سبب نیز اظهار نظرهای مختلفی در این باره شنیده می شود که هر چند بوی دلسوزی و نگرانی از وضعیت این دریاچه را به رخ می کشد، اما موج نگرانی ها و موج جدیدی از اطلاع رسانی های دور از واقع را منعکس می کند.

این اولین بار نیست که دریاچه تغییر رنگ می دهد و در سال های اخیر با کاهش آب دریاچه و پر شدن آن، دریاچه رنگ باخته و صورت نو به خود گرفته است، فرضیه های مختلفی پیش روی این اتفاق است که در این میان، برخی از آنها قدرت اثبات بیشتری در تحقیقات دارند.

فرضیه تخم گذاری آرتمیا؛ موجودات سخت پوستی که اواسط تابستان هر سال ساکن دریاچه می شوند، فرضیه نمک های منیزیم دار که با رنگ نارنجی متمایل به قرمز به دلیل مقاومت بالا به دریاچه رنگ می دهند و یا فرضیه ترشح رنگدانه های جلبک هایی به نام ' دونالی لا سالینا' که هرکدام می توانند در قرمزی آب دریاچه موثر باشند.

کشند قرمز نیز فرضیه دیگری بود که موجب نگرانی شد؛ پدیده ای که به دنبال ورود بی رویه پساب های صنعتی و زه آب های کشاورزی به وجود می آید، بر اثر رشد کشند قرمز در بستر دریاچه ها و تالاب ها، رنگ دریاچه تغییر می کند اما کارشناسان، طرح این فرضیه را منتفی می دانند چرا که میزان شوری آب دریاچه ارومیه آنقدر زیاد است که جلبک های عامل کشند قرمز نمی توانند در این محیط ، زیست کنند.

ناصرآق عضو هیات علمی دانشگاه ارومیه نگاه علمی تری به این موضوع دارد و در کنار تمامی اظهار نظرهایی که در این خصوص منتشر شده است، این پدیده را نه تنها خطرناک نمی داند بلکه آن را علت زنده و پویایی دریاچه خوانده و معتقد است: اگر بتوانیم سیستم فرآوری خاص جلبک های دریایی را که موجب قرمز شدن دریاچه ارومیه شده است روی این دریاچه مستقر کنیم، می توانیم بهره برداری اقتصادی و علمی از وضعیت فعلی دریاچه داشته باشیم.

وی در خصوص علت وقوع چنین شرایطی گفت: رویداد فعلی اتفاقی مسبوق به سابقه است و غیر طبیعی و خطرناک نیست، در آب های شور در سراسر دنیا زمانی که شرایط مناسب برای جلبک های خاص آب شور حادث شود این جلبک ها شروع به رنگدانه کاروتنوئیدی خاصی می کنند که قرمز رنگ بوده و موجب قرمز شدن رنگ آب می شوند.

آق ادامه داد: باکتری های هالوفیل باکتری های شورپسند هستند که در آبهای شور دریاچه های سراسر دنیا وجود دارند، زمانی که ورودی آب و همزمان ورود مواد مغذی از طریق رودخانه ها افزایش می یابد و شوری دریاچه به حدی قابل قبولی کاهش می یابد، در کنار افزایش دما این باکتری ها و همچنین جلبلک ها شروع به تکثیر می کنند و برای مقابله با شوری آب رنگدانه های کاروتنوئیدی قرمز رنگی نظیر بتاکاروتن و باکتریورودوپسین ترشح می کنند که در نهایت حاصل ازدیاد جمعیت این جلبک ها و باکتری ها، افزایش رنگدانه های قرمز رنگ در آب است که منجر به قرمز شدن آب دریاچه می شود.

این پژوهشگر دریاچه ارومیه افزود: در حال حاضر با افزایش ورودی آب دریا و ازدیاد مواد عالی و مغذی در آب دریاچه ارومیه شرایط برای رشد و تغذیه جلبک های تک سلولی به خوبی فراهم شده است، هر زمان که ورودی آب کم شود و مواد مغذی نیز کم شود تعداد این جلبک ها کاهش یافته و از میزان رنگ قرمز آب نیز کاسته می شود.

وی ادامه داد: در شرایط کنونی تا پایان تابستان با توجه به دمای هوا و وجود شرایط مساعد، رشد جلبک ها و تکثیر آنها ادامه خواهد داشت اما با شروع فصل پاییز و کاهش دمای هوا از میزان جلبک ها کاسته می شود و کم کم این پدیده از بین می رود.

 امکان تهیه کرم ضدآفتاب از آب دریاچه ارومیه

آق با اشاره به تجربه سایر کشورها از چنین شرایطی گفت: این پدیده می تواند شرایط مساعدی را برای استفاده اقتصادی گروهی از محققان به وجود آورد، در سایر کشورها با استخراج جلبک های موجود در دریاچه توسط دستگاه سانتریفوژ و بازگرداندن آب به دریاچه، از آنها برای تولید کرم های ضد آفتاب و لوازم آرایشی استفاده می کنند.

وی افزود: وقتی چنین شرایطی به صورت طبیعی رخ می دهد می توان بدون این که آب دریاچه از چرخه خارج شود فقط با سانتریفوژ کردن جلبک ها و بازگرداندن آب به دریاچه از این پدیده استفاده اقتصادی برد.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که این پدیده می تواند ضرری برای دریاچه داشته باشد، گفت: یکی از زیان های این پدیده افزایش جذب نور توسط آب است که باعث افزایش تبخیر آب دریاچه می شود که در نهایت منجر به کاهش تراز آب دریاچه خواهد شد.

در همین حال، در پی طرح فرضیه ها و پرسش های مختلف و حساس شدن به قرمز نشدن آب، پیش از این روابط عمومی مرکز تحقیقات آرتمیای کشور، با اعلام نتایج تحقیقات تیم کارشناسی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، اعلام کرده بود که براساس این تحقیقات، رنگ آب در همه دریاچه ها و منابع آبی بزرگ و عمیق تحت تاثیر رنگ مواد محلول یا جوامع میکروارگانیسم های موجود در آنها متغیر است و تغییر شرایط اقلیمی و اکولوژیکی در دریاچه ارومیه موجب ایجاد تغییر در اجتماعات میکروارگانیسم های آن شده و این امر به نو به خود تغییر رنگ آب این دریاچه را در پی دارد.

دریاچه ارومیه دریاچه ای بسته با شوری بالاتر از اشباع و در شرایط دمایی بالا است که در وضعیت فعلی و کمبود اکسیژن باکتری هایی نمک دوست از جنس های هالو باکتریوم و هولوکوکوس و آرکو باکترها به شدت تکثیر پیدا کرده است؛ به طوری که تراکم آنها دراین شرایط طبق تحقیقات انجام شده درهر میلی لیتر آب به بیش از 6000 باکتری آب دریا رسیده و از آنجا که این باکتری ها پروکاریوت هستند یعنی رنگیزه های داخل سلول آنها به صورت پراکنده در سیتوپلاسم و بدون غشای محافظ قرار گرفته اند، بنابراین به راحتی نور خورشید را جذب و آن را منعکس می کنند و این امر موجب ایجاد رنگ قرمز مایل به صورتی تا زرشکی آب دریاچه ارومیه می شود.

نقش باکتری های شورپسند پروکاریوت بسیار قوی تر از نقش جلبک دونالیلا در رنگ قرمز آب های اشباع از نمک همچون دریاچه ارومیه است.

از سوی دیگر گفته شده است که قسمت اعظم رنگ قرمز دریاچه ارومیه ( حدود 90 درصد) ناشی از وجود باکتری های شورپسند هالوباکتریوم ها است و جلبک دونالیلا نقش بسیار کمرنگی حدود 10 تا 15 درصد در این تغییر رنگ آب ایفا می کند.

در اطلاعیه روابط عمومی مرکز تحقیقات آرتمیای کشور بر این مساله هم تاکید شده که باکتری های شورپسند هیچگونه اثرات منفی بر بهداشت و سلامت انسانی نداشته و استفاده تفریحی و شنا در دریاچه ارومیه بلامانع است.