دلایل سقوط کشتی‌سازی ویناشین ویتنام

کشور ویتنام با مساحت 332.210 کیلومتر مربع، در جنب شرق آسیا واقع شده و طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال2013 حدود 90 میلیون نفر جمعیت داشته، که از این بین 25 درصد افراد زیر 14 سال بوده‌اند. این کشور، با طول خط ساحلی 3444 کیلومتر، با کشورهای چین، لائوس، تایلند و کامبوج همسایه است.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، این کشور، پس از درگیری‌های فراوان  و از سال 1945، به رهبری هوشی‌مینه، تحت‌عنوان جمهوری سوسیالیستی ویتنام مسیر جدیدی را در پیش گرفته است. از سال 1992، 496 عضو مجمع ملی این کشور، با رای تمام افراد بالغ برای پنج سال انتخاب می‌شوند. این مجمع، از میان اعضای خود، شورای کشور- که رئیس آن رئیس‌جمهور است - و شورای وزیران، با ریاست نخست وزیر را انتخاب می‌کند. گفتنی است قدرت واقعی در اختیار حزب کمونیست این کشور است.  ورود ویتنام به اقتصاد بازار، هم‌زمان با اجرای یک برنامه نوسازی و نوآوری در سیاست و اقتصاد از سال 1986 زندگی مردم را بهبود بخشیده است.

  ساختار سازمانی حمل‌و‌نقل در ویتنام

صنعت کشتی‌سازی در برنامه توسعه اقتصادی دولت ویتنام جایگاهی استراتژیک دارد و به همین منظور برنامه‌های بلندپروازانه‌ای به منظور بهبود قدرت رقابت صنایع کشتی‌سازی و حمل‌و‌نقل دریایی این کشور در بازار بین‌المللی تدوین شده است.  دولت، حمایت ویژه‌ای را از بخش کشتی‌سازی به منظور تبدیل شدن این کشور به یکی از کشورهای اصلی تولیدکننده کشتی در دستور کار قرار داده است؛ حمایتی که بیشتر در قالب توسعه شهرک‌های متخصص در فعالیت‌های دریایی و هم چنین راه‌اندازی واحدهای تولید مواد و تجهیزات باکیفیت است.

در کشور ویتنام، وزیر حمل‌و‌نقل، مسئولیت کلیه فعالیت‌های حمل‌و‌نقل، اعم از دریایی، زمینی و هوایی را به عهده دارد. معاونت دریایی این وزارتخانه، متصدی صنایع و خدمات دریایی و بندری است. شرکت کشتی‌سازی دولتی «ویناشین» که مستقیما زیر نظر نخست‌وزیر و وزیر حمل‌و‌نقل قرار دارد، تا امروز قسمت عمده‌ای از فعالیت‌های کشتی‌سازی این کشور را انجام داده است. هم‌چنین شرکت کشتیرانی دولتی «وینالاینز» نیز بازوی اجرایی دولت ویتنام در صنعت کشتیرانی به شمار می‌رود.

تصمیمات وزارت صنایع و تجارت ویتنام تاثیر زیادی بر صنعت کشتی‌سازی این کشور دارد. امروزه، سیاست افزایش سهم ارزش افزوده داخلی در صنعت دریایی به 60 تا 70 درصد (این رقم در ویتنام هم‌اکنون برابر 30 درصد است) و حمایت از صنعت تولید تجهیزات دریایی توسط این وزارتخانه دنبال می‌شود.

در زمینه تحقیقاتی کشتی‌سازی نیز،  انجمن تکنولوژی و دانش کشتی‌سازی در سال 1959 در پایتخت ویتنام تاسیس شده که تحت حمایت دولت و شرکت دولتی «ویناشین» بوده است. انجمن مذکور با تاسیس مرکز تحقیقات و آزمایش کشتی که دارای حوضچه کشش است و همکاری نزدیکی که با انجمن‌های طراحی ژاپنی، دانمارکی و لهستانی دارد، توانسته است در زمینه ایجاد استاندارد و مقررات فنی، استاندارد کیفیت، تعرفه قیمت و تنظیم رویه‌های اجرایی برای صنعت کشتی‌سازی و حمل‌و‌نقل به موفقیت برسد. 250 مهندس دریایی هم‌اکنون در این انجمن فعالیت می‌کنند و فعالیت‌های آنها عمدتا بر ارائه خدمات طراحی و مهندسی متمرکز است. در سال‌های اخیر، انجمن تکنولوژی و دانش کشتی‌سازی توانسته است در زمینه طراحی تجاری کشتی‌های عظیم فعالیت‌های قابل‌قبولی ارائه دهد.

از دیگر انجمن‌های فعال در صنعت دریایی ویتنام می‌توان به موسسه رده‌بندی ویتنام و شرکت‌های ایمنی دریایی ویتنام جنوبی و شمالی اشاره کرد. موسسه رده‌بندی دولتی ویتنام در زمینه نظارت فنی بر کیفیت و امنیت کشتی‌های کوچک و واحدهای فراساحل فعالیت می‌کند. این موسسه به همراه موسسه رده‌بندی «DNV» که 70 درصد از کل سفارش‌های صنعت کشتی سازی ویتنام را تحت پوشش خود دارد، یک برنامه آموزشی 3 ساله برای کلیه اعضای کارخانه‌های کشتی‌سازی شرکت ویناشین برگزار می‌کند. برنامه‌ای که سالانه 1200 نفر را در زمینه‌های مختلف کشتی‌سازی آموزش می‌دهد. هم‌چنین، در زمینه‌های آموزش خارجی می‌توان به دوره‌‌های آموزشی تحت حمایت موسسه رده‌بندی «GL» اشاره کرد.

هم اکنون فعالیت انجمن تکنولوژی و دانش کشتی‌سازی، زیر نظر دانشگاه دریایی ویتنام قرار گرفته و اهداف آن متمرکز بر ساخت و تعمیر کشتی، فاصله تجهیزات دریایی و طراحی اسکله تعریف شده است. دانشکده کشتی‌سازی  این دانشگاه در چهار زمینه طراحی بدنه، تکنولوژی کشتی‌سازی، طراحی و تعمیر تجهیزات کشتی و مکانیزم بارگیری - تخلیه فعالیت می‌کند. از دیگر دانشگاه‌هایی که در زمینه آموزش علوم دریایی و کشتی‌سازی در ویتنام فعالیت دارند، می‌توان به دانشگاه فنی هانوی، دانشگاه حمل ونقل شهرهو چی مینه و دانشگاه نهاترنگ، اشاره کرد. همچنین، دانشگاه حمل‌و‌نقل هانوی در زمینه حمل‌و‌نقل دریایی نیز دوره‌های آموزشی ارائه می‌دهد.  موسسات دیگری نیز در زمینه آموزش دانش فنی کشتی‌سازی حضور و در نزدیکی مناطق صنعتی ساخت کشتی فعالیت دارند. کالج دریایی شماره یک، کالج پلی‌تکنیک‌های فونگ و کالج حرفه‌ای شماره 2 نیز برخی از این موسسات هستند.

  خوشه‌های صنعت کشتی‌سازی ویتنام

خوشه صنعت کشتی‌سازی ویتنام به سه زیر خوشه‌شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم شده است که هر کدام مزایا و معایب مربوط به خود را دارند. از مزایای خوشه جنوبی می‌توان به زیرساخت‌های بهتر (بنادر، جاده، ارتباطات)، تمرکز بیشتر سرمایه گذاری خارجی و شناخته شدن به عنوان بزرگ‌ترین بازار داخلی برای محصولات با قیمت بالاتر، اشاره کرد. دوری از مرکز تصمیم‌گیری سیاسی، رقابت شدیدتر از جانب شرکت‌های داخلی و جانبی را می‌توان معایب این خوشه دانست.

هزینه‌های بسیار پایین در مقایسه با دیگر خوشه‌ها (نیروی‌کار، زمین و غیره)، دسترسی آسان به برخی واردات (مواد اولیه و کالا) و همچنین رقابت کم، از مزایای خوشه مرکزی هستند. معایب این خوشه شامل زیرساخت‌های ضعیف، سرمایه‌گذاری خارجی محدود، اطمینان نداشتن به مقررات و تصمیمات و بازارهای منطقه‌ای محدود می‌شود.

از مزایای خوشه شمالی می‌توان به نزدیکی مراکز تصمیم‌گیری سیاسی، استقرار دفتر مرکزی اغلب شرکت‌های دولتی در این منطقه، بازدهی بیشتر برای پروژه‌های خاص یا حساس از نظر سیاسی، زیرساخت‌های مناسب، بازار منطقه‌ای قابل‌توجه و دسترسی آسان به برخی واردات (مواد معدنی) اشاره کرد. موانع دولتی بیشتر و دشواری در سرمایه‌گذاری تنها معایب این خوشه صنعتی هستند.

طبق برنامه توسعه ویتنام، خوشه شمالی روی ساخت کشتی‌های کانتینربر و نفت‌کش تا حدود 70 هزار DWT، خوشه مرکزی روی کشتی‌های در حجم 250 تا 300 هزار DWT و خوشه جنوبی روی کشتی‌های کوچک و شناورهای صنعت فراساحل تمرکز خواهند کرد. حضور شرکت‌های خارجی مانند «اس‌تی‌اکس» و «رولزرویس» در خوشه جنوبی قطعا به افزایش سرعت پیشرفت این منطقه کمک خواهد کرد.

در مجموع، بیش از 150 کارخانه کشتی‌سازی در ویتنام وجود دارد که حدود 30 کارخانه ظرفیت‌های صادراتی دارند. کارخانه‌های کشتی‌سازی در ویتنام معمولا در هر دو زمینه ساخت و تعمیر شناورهای با تناژ کم فعالیت دارند که تولیدات آنها انواع شناورهای معمولی مانند فله‌برها، نفت‌کش‌ها و شناورهای با محموله عمومی را شامل می‌شود.

شرکت صنایع کشتی‌سازی ویتنام در سال 1996 و در ادامه فعالیت‌های اتحادیه کشتی‌سازی ویتنام فعالیت‌های خود را آغاز کرده است. در آن زمان، این گروه کشتی‌سازی دولتی، تنها دارای 23 شعبه با امکانات محدود کشتی‌سازی بود. سپس همگام با افزایش تقاضا در صنعت کشتی‌سازی جهان تا سال 2008، «ویناشین» به عنوان شرکت کشتی‌سازی ملی، مسئولیت هماهنگی فعالیت ساخت کشتی در سراسر کشور را عهده‌دار شد؛  مسئولیتی که هدف آن، تحکیم و بهبود توانایی ساخت کشتی با هدف صادرات بود و این شرکت توانست با تعریف این هدف و حمایت دولت، مراحل توسعه را به سرعت بپیماید.

  عامل سقوط ویناشین؛ گریز از تخصص‌گرایی  

اکثر کارخانه‌های کشتی‌سازی و واحدهای تعمیر کشتی در ویتنام، مالکیت دولتی داشته و کارخانه‌های تحت مالکیت وزارت حمل‌و‌نقل زیر نظر شرکت «ویناشین» سهم 70 تا 80 درصدی از تولیدات کشتی‌سازی ویتنام داشته است، وزارت دفاع و هم چنین وزارت شیلات نیز در صنعت ساخت و تعمیر کشتی در ویتنام سهیم هستند. مقر اصلی شرکت «ویناشین» در هانوی، پایتخت ویتنام است. ویناشین در زمان اوج فعالیت خود، یک شرکت عظیم با بیش از 200 شعبه بوده است که شعبه‌هایی چون 28 کارخانه کشتی‌سازی، ویناشین لاینز (شامل پنج شرکت کشتیرانی)، 9 شرکت ساخت و مهندسی و 12 شرکت با سرمایه‌گذاری مشترک شامل کارخانه کشتی‌سازی هیوندای - ویناشین، ویسکو، شرکت اسکان دریایی ویناشین سیجین، شرکت تعمیر کشتی ویتنام - کانادا و شرکت اوراق کشتی ویتنام - کره‌جنوبی و همچنین 20 واحد ساخت و تولید را شامل می‌شده است.

«ویناشین لاینز» با واردات نفت توسط چند نفت‌کش کوچک ویتنام و کشتی‌های حمل بار خشک چندمنظوره در محدوده 12 تا 15 هزار DWT وارد عرصه تجارت کشتیرانی شد و با گسترش فعالیت‌های خود به‌سرعت توانست صاحب 5 شعبه، 9 کشتی فله بر، 2 نفت‌کش و 2 کانتینر با ظرفیت 350 هزار DWT شود.

شرکت ویناشین در زمان اوج فعالیت خود، دارای تعداد کارکنانی برابر 70 هزار نفر، شامل 12 هزار و 500 نفر با تحصیلات دانشگاهی و 55 هزار تکنسین بود. شهرک صنعتی‌های دونگ که شهرک صنعتی ویناشین محسوب می‌شود، دارای یک کارخانه تجهیزات دریایی به مساحت 9 هزار و 800 متر مربع است که توانایی ساخت موتور کشتی، ژنراتور، جرثقیل، پمپ، شیرآلات و سیستم انتقال نیروی محرکه دارد. هزینه ساخت کلیه زیرساخت‌ها و ساختمان‌های این شهرک صنعتی، توسط شرکت ویناشین پرداخت شده است. این مجموعه تولیدات تجهیزات دریایی در ابتدا می‌تواند به‌عنوان جمع‌کننده نهایی محصولات فعالیت کند و سپس با کسب تجربه به فعالیت ساخت محصولات به منظور مصرف داخلی و صادرات بپردازد.

مشتریان اصلی شرکت کشتی‌سازی ویناشین، مشتریان ثابت داخلی و بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی از کشورهایی مانند انگلستان، نروژ، دانمارک، کره‌جنوبی و ژاپن هستند. همچنین، این شرکت به منظور ورود و رقابت در بازار بین‌المللی کشتی‌سازی، دفاتر نمایندگی در کشورهای آلمان، هلند، لهستان، روسیه، استرالیا، کره‌جنوبی، عراق و ایالت متحده آمریکا تاسیس کرده است.

ویناشین اولین سفارش بین‌المللی خود را در سال 2000 دریافت کرده و از سال 1996 تا 2006، شرکت کشتی‌سازی «ویناشین» شاهد رشد سود سالانه در محدوده 35 تا 40 درصد بوده است. در سال 2009، این شرکت توانست با ارتقای رکورد ظرفیت ساخت صنعت کشتی‌سازی ویتنام، ساخت یک واحد ذخیره فراساحل با ظرفیت 150 هزار DWT و تحویل آن به شرکت «پترو ویتنام» و یک شناور حمل اتومبیل با ظرفیت 4900 خودرو را در کارنامه خود ثبت کند. در سال‌های 2007 و 2008 بدهی شرکت «ویناشین» شاهد رشد قابل‌توجهی بود و تقریبا به دوبرابر درآمد این شرکت با بدهی 86 هزار میلیارد دانگی (حدود 4 میلیارد دلار) مواجه شد. این بدهی برابر با 83 درصد از کل دارایی‌های این شرکت بود و در آستانه ورشکستی قرار گرفت. بسیاری از پروژه‌های این شرکت تعطیل شد و حدود 17 هزار نفر از کارگران این شرکت استعفا دادند.

سقوط این شرکت کشتی‌سازی موفق دولتی و فعال در بازار بین‌المللی، توجه تحلیلگران اقتصادی را در سراسر جهان به خود جلب کرد. از دلایلی که تحلیلگران اقتصادی به‌عنوان علت افول شرکت موفق «ویناشین» ذکر کرده‌اند، می‌توان به سرمایه‌گذاری این  شرکت در بخش‌های غیرتخصصی اشاره کرد. همچنین از تاثیری که بحران اقتصاد جهانی روی شرکت‌های بزرگ و مخصوصا  با ماهیت دولتی گذاشت، نمی‌توان غافل شد، سود خالص شرکت ویناشین در سال‌های 2007 و 2008 همگام با افزایش تجارت جهانی شاهد رشد چشم‌گیری بود. در حالی که در پایان سال 2009، این شرکت هیچ سود خالصی نداشت. در کنار کاهش درآمدهای این شرکت در سال 2009، به علت افزایش وام های دریافتی و تلاش برای حفظ شرکت، دارایی‌های این شرکت رو به افزایش بود.

وام‌هایی که قسمت اعظم آنها توسط بانک‌های عمومی ویتنام و به اجبار دولت به شرکت ویناشین پرداخت شده بود، روندی که در نهایت مشکل‌ساز و باعث سقوط این شرکت موفق کشتی‌سازی شد. البته مشابه این اتفاق در سال‌های دورتر و در کشتی‌سازی کشور کره‌جنوبی نیز تجربه شده بود.