بهزاد احمدی‌نیا -امیرکیانی*

وقتی معاشرت و تعامل میان دو قبیله از بین می‌رفت و بقای یکی به‌هر دلیل در معرض خطر بود، سلاح‌ها صیقل می‌خورد و مردان چهره جنگی به‌خود می‌گرفتند. عده‌ای کمان به‌دست و برخی با گرز به میدان می‌آمدند اما همه یک «تاماهاوک» در کمربند خود داشتند. در صورت لزوم بند انتهای آن‌را به مچ انداخته و با آن ضربه‌های کشنده وارد می‌کردند یا اینکه بند را رها کرده به سوی دشمن پرتاب می‌کردند. تاماهاوک تبری نسبتا سبک و بسیار کارآمد در نبردهای سرخپوستی بود و الهام‌بخش خانواده‌ا‌ی از قاتلان عصر مدرن شد.

در دهه 1970 میلادی و در بحبوحه جنگ سرد و نبرد تسلیحاتی که در شوروی و آمریکا ساخته و انبار می‌شد، ارتش ایالات متحده آمریکا در سال 1971 سفارش یک موشک کروز با قابلیت حمل کلاهک اتمی برای اهداف دور و نزدیک را ارائه کرد. شرکت‌های مختلفی اقدام به ارائه پیشنهاد کردند تا اینکه در سال 1973 طرح موشک ارتفاع پایین "مکدانل داگلاس" موفق به دستیابی به اهداف و نام «تاماهاوک» برای آن برگزیده شد. از آن زمان به بعد شرکت‌های "ریتون" و "جنرال داینامیک" انواع مختلفی از ارتقاء را روی این موشک پیاده کردند تا اینکه نهایتا در سال 1977 تاماهاوک رسما عملیاتی و به فهرست تسلیحات ناو‌ها، زیردریایی‌ها و در آخر لانچرهای زمینی اروپای شرقی افزوده شد. از این زمان تا سال 1993 سیستم‌های ناوبری و هدایت خودکار این موشک پی در پی ارتقاء پیدا کرد و عملا با نام ار جی ام 109 و یو جی ام 109، به‌ترتیب برای پرتاب از روی عرشه کشتی و عرشه زیردریایی به ناوگان ایالات متحده پیوست؛ پس از آن دیگر تمام جنگ‌هایی که آمریکا در آن شرکت داشته، با تاماهاوک آغاز شده‌اند.

تنها نسخه زمینی آن که بردی معادل 2500 کیلومتر داشت و تنها کلاهک هسته‌ای حمل می‌کرد، در سال 1991 و در پی توافق انهدام سلاح‌های هسته‌ای زمینی با برد 500 تا 5500 کیلومتر با شوروی، به‌طور کامل بازنشسته و از رده خارج شد. اکنون این دو نسخه از دریایی تاماهاوک که فقط در اختیار آمریکا و انگلستان است، پس از چندین ارتقاء در نیروی دریایی هر دو کشور مشغول خدمت است اما به‌زودی و تا سال 2020 قرار است این موشک‌ها از ارتش آمریکا بازنشسته شوند.

مشخصات فنی و توانمندی‌ها

تاماهاوک یک موشک کروز ارتفاع پایین و زیرصوتی‌ست یعنی به سرعت صوت دست پیدا نمی‌کند و بیشینه سرعت آن 890 کیلومتر در ساعت است. این موشک از دو بالچه میانی تاشونده برخوردار است که که جهت حرکت را کنترل می‌کنند و بالچه‌های عقبی که تعادل موشک را حفظ می‌کنند. بالچه‌ها در سیلو و قبل از پرتاب بسته هستند و در زمان خروج از سیلو با شکستن پوسته باز می‌شوند که این پوسته به‌صورت اشیای پرتاب شده از اطراف موشک در نخستین لحظات شلیک، دیده می‌شود. سیستم هدایت موشک از زمان نخستین آزمایش‌ها تا به‌امروز تغییرات اصلی را به خود اختصاص داده است.

نخستین نمونه‌ها از سیستم ترکام (TERCOM) بهره می‌گرفتند که با بررسی عوارض زمینی و تطبیق اطلاعات با آنچه در کامپیوتر خود ذخیره داشت حرکت کرده و به هدف می‌رسید. از آنجاییکه تاماهاوک در ابتدا برای کلاهک‌های اتمی طراحی شده بود، دقت 80 متر برای زدن اهداف برای آن بیش از اندازه دقیق بود چراکه سرجنگی آن می‌توانست تخریبی به شعاع چند کیلومتر را رقم بزند اما این اتفاق هرگز رخ نداد.

مرحله بعدی افزوده شدن "سیستم ناوبری اینرسی" به این سیستم هدایت بود و در پایان هم در دهه 1990 هدایت مبنی بر "جی‌پی‌اس" به موشک افزوده شد. جی‌پی‌اس ضعف بزرگ هدایتی تاماهاوک را رفع کرد. پیش از آن این موشک کروز باید مسیری به دور از صحرا را انتخاب می‌کرد چون زمین‌های صاف امکان مسیریابی آن‌را مختل می‌کردند اما با جی‌پی‌اس این نقص برطرف شد. از سوی دیگر سیستم ناوبری تازه دقت موشک را به 10 متر افزایش داد و امکان استفاده از سر جنگی با مهمات معمولی به وزن 450 کیلوگرم را میسر کرد. در آخرین مدل تام‌هاوک، غیر از امکان اسکن عوارض زمینی و تطبیق مسیر با آنچه در نقشه‌های حافظه وجود دارد، امکان تصحیح مسیر و تصحیح اطلاعات موجود در حافظه حین پرواز به سوی هدف از طریق ماهواره نیز به قابلیت‌های این موشک افزوده شده است.

پیش قراول موفق

دقت 10 متر برای رسیدن به هدف یعنی این‌که تاماهاوک حداکثر در دایره‌ای به شعاع 10 متر از محل دقیق هدف خود فرود می‌آید، برای درک بهتر این موضوع لازم است بدانیم سیستم جی‌پی‌اس شهری که در گوشی موبایل و دیگر وسایل معمول به‌کار می‌رود، تا 200 متر خطای تعیین موقعیت دارد اما امروزه همه ما برای یافتن آدرس از آن استفاده می‌کنیم و موفق هم هستیم. برد موشک‌های تاماهاوک امروزی در حدود 1600 کیلومتر است و به‌جز عمق خاک اروپا و عمق خاک آسیا، تمام نقاط جهان در تیررس این موشک نیروی دریایی آمریکا قرار دارند.

در ابتدای سال 1991 میلادی (1369شمسی) نخستین جنگ خلیج فارس که در پی حمله عراق به کویت رخداد، 297 موشک تاماهاوک به‌سوی زیرساخت‌های عراق شلیک شدند که از این تعداد 242 فروند مأموریت خود را با موفقیت انجام دادند که رقم موفقیت 85 درصدی را برای آن ثبت کرد و این در شرایطی بود که آن موشک‌ها از نسل دوم و بدون جی‌پی‌اس بودند.

در 1993 وقتی عراق از همکاری با بازرسان سازمان ملل سر باز زد، 46 موشک تاماهاوک به سوی تأسیسات زعفرانیه در حومه بغداد شلیک شد از این تعداد فقط 39 موشک به هدف خوردند و موشک‌های منحرف شده 3 غیرنظامی را در هتل الرشید و حومه بغداد به کام مرگ فرستادند.

در همان سال و در پی اقدام به ترور جرج بوش پدر در کویت از سوی عراقی‌ها، 23 تاماهاوک راهی مقر فرماندهی اطلاعات عراق شد اما ناموفق‌ترین مأموریت تا آن روز این موشک رقم خورد و تنها 16 فروند توانستند به محل از پیش تعیین شده برسند؛ تلفات غیرنظامی این حمله 9 نفر بود.

از این به‌بعد دیگر هرجا آمریکا تصمیم به جنگ داشته، تاماهاوک نخستین دریافتی دشمن بوده است. در عملیات روباه صحرا در عراق، در مجموع 425 تاماهاوک به این کشور اصابت کرد و تمامی زیرساخت‌ها و پدافند هوایی این کشور را به‌کلی از بین برد. در بالکان نیز جنگ هایی محدود درگرفت که با شلیک تاماهاوک‌ها آغاز شدند اما آخرین کاربرد این موشک، شلیک 59 فروند از آن به سوی پایگاه هوایی شعیرات در سوریه بود.

آنالیز عکس‌های ماهواره‌ای پس از حمله نشان می‌دهد که موفقیت موشک‌ها در انجام مأموریت، 98 درصد بوده که در سلاح‌های متعارف هیچ هم‌آوردی ندارد. دقت این حمله به قدری بوده که هلی‌کوپترهای روسی که در پایگاه متوقف بودند، از برخورد 58 موشک، هیچ آسیبی ندیدند و کل تلفات غیرنظامی حمله کمتر از 5 نفر بوده است.

تاماهاوک قادر است در ارتفاعی بسیار پایین پرواز کند و این موضوع موجب می‌شود سیستم‌های راداری زمین قادر به رهگیری آن نباشند و موشک‌های روسی نیز نمی‌توانند پدافند مناسبی برای آن ارائه دهند؛ درواقع تنها شانس مقابله با آن، دیدنش در آسمان و هدف قراردادن آن با توپ‌های ضدهوایی‌ست. در حال حاضر ارتش آمریکا حدود 4000 فروند تاماهاوک در اختیار دارد و در سال 2015 نیز بالغ بر 11 میلیارد دلار صرف سفارش موشک‌های بیشتر و ارتقاء موشک‌های نسل چهارم خود کرده است.

* کارشناس جنگ افزار