تغییرات بی سابقه در ساختار قدرت عربستان سعودی

عصر ایران؛ مازیار آقازاده - پادشاه عربستان با تصمیم به ولایتهدی پسر 31 ساله اش نقطه عطفی جدی را در تاریخ سیاسی شبه جزیره عربستان و حکومت آل سعود رقم زده است.

"سلمان بن عبدالعزیز" پادشاه عربستان امروز در سلسله احکامی تغییراتی را در مناصب حکومتی ایجاد کرد که مهم ترین آنها انتصاب فرزندش " محمد بن سلمان" 31 ساله به سمت ولایتعهدی و نیز برکناری "محمد بن نایف" ولیعهد سابق از مقام ولایتعهدی و وزارت کشور عربستان است.

محمد بن نایف یکی از چهره های امنیتی دولت سعودی محسوب می شود که روابط بسیار نزدیکی با دولت ایالات متحده آمریکا داشته است. رسانه های آمریکا از شوکه آور بودن تصمیم ملک سلمان خبر داده و این برکناری را از زاویه رابطه خوب محمد بن نایف با دولت واشنگتن مورد توجه قرار داده اند.



محمد بن نایف در سال های گذشته و به ویژه پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر در آمریکا تبدیل به چهره ای بسیار محبوب برای آمریکایی ها از زاویه مقابله با گروه القاعده در داخل عربستان شده بود. آمریکایی ها او را شکارچی خوبی برای گرفتن و خنثی کردن طرح های تروریستی گروه القاعده در عربستان و حتی منطقه می دانستند.

حالا با برکناری او جوانی 31 ساله و فرزند خود پادشاه - و نه یکی از برادران  یا برادر زادگان او -  به انتظار جانشینی پدرش خواهد نشست. اقدامی که در 85 سال حکومت خاندان آل سعود در عربستان سابقه نداشته است.
6 پادشاه عربستان پس از درگذشت "عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن فیصل" موسس سلسله آل سعود ( "عبدالعزیز بن فیصل" در سال 1953 -1332-  درگذشت و فرزندش "سعود" به جای او نشست) به وصیت او به فرزندانش عمل کرده بودند.

 عبدالعزیز وصیت کرده بود فرزندانش پس از فوت او به صورت زنجیره ای و بر اساس سن و سال به مقام پادشاهی برسند. این وصیت او در عرضی کردن مقام ولایتعهدی در میان فرزندان ذکورش تا حدود زیادی در بیش از 6 دهه گذشته سبب انسجام ساختار سیاسی و جلوگیری از تفرقه و درگیری قدرت در درون خاندان حاکم شده بود.

با فرمان امروز پادشاه عربستان اما این سلسله جانشینی های عرضی در میان اولاد ذکور عبدالعزیز قطع شد و قدرت به واسطه جانشینی " محمد بن سلمان " به احتمال زیاد از این پس در طول خانواده سلمان بن عبدالعزیز منتقل خواهد شد.

البته پادشاه عربستان با انتصاب های پیشین خود در 2 سال پیش و همزمان با رسیدن به منصب پادشاهی برای این تغییر بزرگ قدرت در درون خاندان حاکم عربستان زمینه چینی کرده بود که از جمله مهم ترین این مقدمه چینی ها تبدیل پسرش به یک چهره حکومتی متنفذ از یک چهره ناشناخته در دفتر خودش در دوران ولایتعهدی بود.

تصمیم به انتصاب محمد بی تجربه و جوان به سمت هایی چون وزارت دفاع و جانشینی ولیعهد سابق (محمد بن نایف) یک زمینه چینی بود تا پسر خام و بی تجربه بتواند مشق سیاست و قدرت کند و جامعه جهانی نیز با چهره او آشنا شوند.

محمد بن سلمان در طول دو سال گذشته توانست با سفر به آمریکا و روسیه با روسای جمهور دو کشور دیدار و مذاکره کند و خود را به رهبران اصلی دنیا بشناساند. او در عین حال با ریاست بر طرح تحول اقتصادی بزرگ عربستان موسوم به " چشم انداز عربستان 2030" خود را به عنوان مدیری استراتژیک معرفی کرده است.


با این حال سابقه تصمیمات و اقدامات 2 سال گذشته او در مقام وزارت دفاع و یکی از اصلی ترین مقامات تنظیم کننده راهبردهای نظامی و امنیتی کشور عربستان، نشان از بی تجربگی و خامی او در اتخاذ برخی تصمیمات اشتباه است.

رویکرد جدید عربستان سعودی در پیش گرفتن یک سیاست تهاجمی عصبی در قبال ایران، حمله نظامی بدون نتیجه به یمن در 2 سال گذشته و نیز تصمیم بی سابقه به قطع همه جانبه روابط سیاسی و اقتصادی با دولت قطر را می توان از مصداق های تندروی کم سابقه دولت سعودی دانست که دهه هاست با مشی محافظه کاری و مصلحت سنجی حرکت کرده بوده است.

عربستان دوران محمد بن سلمان تفاوت های زیادی با عربستان دهه های گذشته خواهد داشت. این تفاوت ها از هم اکنون و در طی دو سال گذشته خود را به شکل آشکاری نمایان کرده است؛ چون از نظر بسیاری از ناظران هم اینک نیز فرزند جوان پادشاه عربستان نفوذ فوق العاده زیادی روی تصمیمات او دارد و در واقع اداره کننده اصلی تصمیمات و سیاست های دولت عربستان سعودی در دوره هفتمین پادشاه از سلسله آل سعود ( پادشاه سلمان) فرزند 31 ساله او "محمد بن سلمان" است که حالا با حکم پدر و رای مثبت "هیات بیعت" متنفذان دولت سعودی، به سمت ولیعهد مستقیم او انتخاب شده است؛ اقدامی که در تاریخ 85 ساله حکومت آل سعود در عربستان سابقه نداشته است.