عصر ایران؛ مجله تصویری سلاح- توپولف تو- 22 نخستین بمب افکن فراصوتی است که در اتحاد جماهیر شوروی مراحل توسعه و تولید خود را پشت سر گذاشت. این بمب افکن که توسط کمپانی روسی توپولف ساخته شد، در دهه 1960 به خدمت ارتش شوروی درآمد. آخرین نسخه های تو- 22 نیز طی دهه 1990 بازنشسته شدند. لازم به ذکر است که تولید این پرنده نظامی در تعداد نسبتا کم انجام گرفت و از آن جایی که فاقد برد بین قاره ای مورد نظر بود، پروژه ای نا امید کننده محسوب می شد. در دوران خدمت رسانی این بمب افکن از آن به عنوان هواگرد شناسایی و همچنین سکوی پرتاب موشکKh-22 نیز استفاده شد. تو- 22 به کشور های دیگری از جمله لیبی و عراق هم فروخته شده است. اما همین پروژه نه چندان موفق در شمار معدود بمب افکن های شوروی است که توانسته در میدان جنگ حضور داشته باشد. برای مثال تو- 22 های لیبی در برابر تانزانیا و در منازعه چاد و لیبی خدمت رسانی کرده اند. نمونه دیگر تو- 22 های عراق در جنگ ایران و عراق خواهد بود.

طراحی و توسعه

تو- 22 در اصل به عنوان جایگزین فراصوت بمب افکن توپولف تو- 16 طراحی و تولید شد. برنامه ریزی های مقدماتی در راستای پاسخ گویی به این نیاز در قالب بمب افکنی با نام Samolyot 105 ساخت سال 1954 توسط شرکت توپولف دنبال شد. در واقع این ابتدایی ترین نامی بود که بر تو- 22 نهاده شد. نمونه های اولیه این بمب افکن در دسامبر سال 1957 تکمیل شدند. پرواز آزمایشی شماره 1 نیز از فرودگاه ژوکوفسکی در تاریخ 21 ژوئن سال 1958 انجام گرفت. در ادامه با ساخت موتور های قوی تر و اصلاحات دیگری که در نسخه قبلی داده شد، بمب افکن تغییر یافته 105A متولد شد و نخستین پرواز آزمایشی خود را در هفتم سپتامبر 1959 با موفقیت پشت سر گذاشت.

بدین ترتیب اولین سری بمب افکن های تو- 22 در کارخانه شماره 22 واقع در کازان (پایتخت جمهوری تاتارستان در فدراسیون روسیه) ساخته شد و در تاریخ 22 سپتامبر 1960 پرواز خود را به انجام رساند. از این بمب افکن در رژه روز هوانوردی نوشینو در نهم ژوئیه سال 1961، به صورت عمومی رونمایی شد. نامی که در سیستم نام گذاری ناتو برای بمب افکن تو- 22 انتخاب شد، در ابتدا بولشات بود که به دلیل عدم مناسب بودن آن، عنوان دوم بیوتی برگزیده شد. در نهایت بلایندر جای خالی بهترین عنوان را پر کرد. علت حذف نام بیوتی نیز اغراق آور بودن بیش از حد آن قلمداد می شود.

تو- 22 در سال 1962 حیات عملیاتی خود را به صورت رسمی آغاز کرد اما با این حال مشکلات متعدد مهمی را نمایان ساخت که مسبب عدم کارایی کافی و همینطور چندین حادثه سقوط آن بودند. از جمله اصلی ترین این نواقص می توان به افزایش دمای آئرودینامیک پوسته بمب افکن در سرعت مافوق صوت اشاره کرد که کنترل تو- 22 را بسیار دشوار می ساخت. نقص بزرگ دیگر مربوط به سرعت 100 کیلومتر در ساعت آن حین فرود بود که بمب افکن را مستعد برخورد با زمین کرده بود. البته مسئله اول از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بود چرا که مشکل دوم با کمک تثبیت کننده های الکتریکی بر طرف شد. جالب است بدانید که حتی پس از رفع شدن مشکلات مذکور، باز هم پرواز با تو- 22 فرآیندی سخت بود و هزینه های نگه داری و تعمیر زیادی نیز داشت. نقطه ضعف دیگر احتمال وارونگی بمب افکن در صورت چرخش با زاویه انحراف زیاد عنوان می شود که ارتباط مستقیم با طراحی غیر اصولی بال آن دارد. در نتیجه این مورد، تو- 22 به کلی از کنترل خارج شده و خلبان توانایی تغییر چنین وضعیت بحرانی را نخواهد داشت.

از همان ابتدای ورود توپولف تو- 22 بی (بلایندر A) به میدان رقابت با سایر بمب افکن ها، سودمندی عملیاتی آن به وضوح مشخص بود. چنان چه سرعت این بمب افکن را مد نظر قرار ندهیم، برد عملیاتی، ظرفیت حمل سلاح و تعمیر پذیری آن در مقایسه با تو- 16 بسیار پایین تر خواهد بود. در نتیجه تنها 15 فروند (به گزارش بعضی منابع 20 فروند) از تو- 22 بی ساخته شد.

نسخه ای که از آن با عنوان هواگرد شناساگر یاد می شود، تو- 22 آر (بلایندر C) نام داشته و در سال 1962 خدمت رسمی خود را شروع کرد. از برجسته ترین ویژگی های این مدل می توان به سامانه سوخت گیری هوایی اشاره کرد که منجر به افزایش محدوده توانایی های این بمب افکن می شد.

نسخه آموزشی تو-22 یو (بلایندر D) نام دارد که مجهز به یک اتاقک خلبان اضافی برای آموزش دهنده است. این مدل توانایی جنگی نداشته و 46 فروند از آن ساخته شد.

به منظور ارتقای قابلیت های نظامی تو- 22 نمونه ای با عنوان تو-22 کا (بلایندر B) طراحی شد که می توانست یک موشک Kh-22 را با خود حمل کند.

آخرین مدل از این بمب افکن نیز تو- 22 پی (بلایندر E)؛ نسخه ویژه جنگ الکترونیک بود.

از دید طراحی، بمب افکن تو- 22 مجهز به یک بال پیچ خورده با زاویه 55 درجه و دو موتور بزرگ توربوجت Dobrynin VD-7M است که بعد تر با موتور های Kolesov RD-7M2 جایگزین شد. موتور ها در کناره های پشتی بدنه و هر دو طرف تثبیت کننده عمودی بزرگ بمب افکن قرار گرفته اند. ارابه فرود اصلی نیز در لبه عقب هر بال در نظر گرفته شده است.

اگر نگاهی به کابین داخلی تو- 22 داشته باشیم، جایگاه تعبیه شده برای سه خدمه؛ یک خلبان در قسمت جلویی، مسئول مهمات در بخش پشتی و همچنین یک ناوبر (هدایتگر) در بخش پایین دیده می شود. قابل ذکر است که این کابین دید مناسبی در اختیار خلبان قرار نداده و بدین جهت فرآیند فرود و یا برخاست را با مشکل مواجه می کند. از طرفی طراحی بد صندلی ها، جایگاه نامناسب ابزار آلات و همچنین کلید ها یکی دیگر از معایب مهم تو- 22 محسوب می شود.

تسلیحات دفاعی تو- 22 که توسط مسئول مهمات اداره می شود، شامل قسمتی کوچک در زیر غلاف های موتور می شود و مجهز به توپ اتوماتیک 23 میلی متری R-23 است. اما جایگاه اصلی حمل جنگ افزار در این بمب افکن بین بال ها در بدنه آن قرار گرفته و توانایی حمل سلاح های رها شونده مانند یک بمب FAB-9000، تا 24 بمب FAB-500 و یا انواع بمب های هسته ای را خواهد داشت. حجم بالای این سلاح ها نه تنها از نظر امنیت بمب افکن خطرات مهمی به همراه داشت، بلکه بر عملکرد و توانایی خلبان در راستای کنترل تو- 22 نیز اثرات منفی بر جای می گذاشت.

انواع

در مجموع 311 فروند از مدل های مختلف تو- 22 ساخته شد که آخرین نمونه نیز مربوط به سال 1969 می شود. این 311 فروند تو- 22 شامل 15 فروند مدل بمب افکن (B)، حدود 127 فروند هواگرد شناساگر (R, RD, RK, RDK, RDM)، 47 فروند مدل ELINT شامل (P, PD)، 76 فروند مدل حامل موشک (K, KD, KP, KPD) و 46 فروند مدل آموزشی (U, UD) می شود.

Tu-22B (Blinder-A): نخسه اصلی بمب افکن تو- 22 که تنها 15 فروند از آن ساخته شد و اکثر آن ها به منظور آموزش و یا اهداف آزمایشی مورد استفاده قرار گرفتند.

Tu-22R (Blinder-C): هواگرد شناساگر با حفظ قابلیت پرتاب بمب.

Tu-22RD: نسخه ای دیگر از تو- 22 آر که به سامانه سوخت گیری مجهز است.

Tu-22RK: هواپیمای شناساگر با حفظ قابلیت پرتاب بمب و مجهز به سیستم ELINT که در دهه 1970 طراحی شده است. این سیستم در واقع جمع آوری هوشمند سیگنال با تکیه بر سنسور های الکتریکی است.

Tu-22RDK: نمونه ای از تو- 22 آر کا که به سامانه سوخت گیری مجهز است.

Tu-22RDM: نسخه شناساگر ارتقا یافته که از نمونه های ابتدایی مدل آر دی در اوایل دهه 1980 طراحی شده است.

Tu-22P (Blinder-E): مدل ویژه جنگ الکترونیک مجهز به سیستم ELINT.

Tu-22PD: نسخه ای دیگر از تو- 22 پی مجهز به سامانه سوخت گیری.

Tu-22K (Blinder-B): نسخه حامل موشک که در سال 1965 ساخته شد و می تواند به عنوان سکوی پرتاب موشک Kh-22 کند.

Tu-22KD: نسخه ای از تو- 22 کا مجهز به سامانه سوخت گیری.

Tu-22KP: مدل بمب افکن و ویژه جنگ الکترونیک که در سال 1968 معرفی شد و می تواند حامل موشک ضد رادار Kh-22P باشد.

Tu-22KPD: نسخه ای دیگر از تو- 22 کا پی مجهز به سامانه سوخت گیری.

Tu-22U (Blinder-D): مدل آموزشی.

Tu-22UD: مدل آزمایشی مجهز به سامانه سوخت گیری.

تصویر مدل Tu-22M