در جریان مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 فقط درباره تحریم های هسته ای مذاکره و توافق شده است چرا که به دولت روحانی اجازه داده نشده بود خارج از موضوع هسته ای گفت و گو کند، به ویژه با آمریکا. بنابراین،تحریم های غیر هسته ای آمریکا که از اول انقلاب وضع شده اند، همچنان برقرار هستند.

عصر ایران؛ سید ضیاءالدین احتشام - ساعت 8:30 صبح شنبه، 23 دی 1396 مهلت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا برای تصمیم گیری درباره تحریم های هسته ای ایران به پایان می رسد؛ او تا آن زمان، می تواند یکی از این سه کار را بکند:

1 - دستور به برقراری مجدد تحریم ها دهد که در این صورت تحریم های هسته ای ایران که توسط کنگره آمریکا تصویب شده و با برجام تعلیق شده است، مجدداً احیا می شود.

2 - دستور دهد که تعلیق تحریم ها ادامه یابد که در این صورت، آمریکا همچنان در برجام خواهد ماند.

3 - سکوت کند که طبق قوانین داخلی آمریکا، با سکوت رئیس جمهور، تحریم های هسته ای کنگره آمریکا علیه ایران مجدداً و به طور خودکار برقرار می شود.

ماجرا چیست؟

بعد از انقلاب اسلامی در سال 1357، آمریکا انواع تحریم ها را در حوزه های مختلف مانند حقوق بشر و فعالیت های موشکی علیه ایران برقرار کرد.

بعد از آغاز فعالیت های هسته ای ایران، آمریکا تحریم های هسته ای را نیز به تحریم های قبلی افزود که بسیار سنگین تر بودند.
تحریم های هسته ای آمریکا علیه ایران دو نوع بودند:

الف) تحریم های اجرایی که به دستور رئیس جمهور برقرار شده بودند
ب) تحریم های ثانویه که کنگره آمریکا علیه ایران تصویب کرده بود

آنچه در مذاکرات هسته ای در خصوص تحریم های هسته ای، نصیب ایران شد این است:
1 - لغو همه تحریم های شورای امنیت علیه ایران
2 - لغو همه تحریم های اتحادیه اروپا علیه ایران
3 - لغو همه تحریم های آمریکا که به دستور رئیس جمهور این کشور علیه ایران وضع شده بود(تحریم های اجرایی)
4 - تعلیق همه تحریم هایی که کنگره آمریکا علیه ایران وضع کرده بود (تحریم های ثانویه)

درباره تحریم های ثانویه دو نکته اساسی را باید در نظر داشته باشیم:

- کنگره آمریکا به رئیس جمهور اجازه داده است این تحریم ها را تعلیق کند. بنابر این، رئیس جمهور آمریکا هر چند ماه یک بار پایبندی ایران به برجام را می سنجد و بر اساس آن، به تعلیق و عدم اجرای تحریم های ایران دستور می دهد.

- اساس تحریم های ثانویه این است که هر شرکتی در جهان با ایران کار کند، باید قید همکاری با آمریکا را بزند و اگر با آمریکا همکاری دارد، آمریکا می تواند آن شرکت را جریمه کند.
به همین دلیل است که در دوران تحریم های هسته ای، اکثر بانک ها، بیمه ها ، شرکت های کشتیرانی، شرکت های تولیدی و بازرگانی و ... در سراسر جهان، از بیم آمریکا همکاری های خود با ایران را قطع کردند.

موضوع کنونی که تا 23 دی تعیین تکلیف خواهد شد، درباره تحریم های ثانویه است.
اگر ترامپ تحریم های ثانویه را مجدداً فعال کند، مشکلی که برای ایران ایجاد می شود این است که شرکت های طرف قرارداد ایران، بار دیگر از ترس مجازات توسط آمریکا، با ایران کار نخواهند کرد و این، به معنی خروج آمریکا از برجام و آغاز مجدد مشکلات ایران در مراودات اقتصادی است.

آیا ترامپ آمریکا را از برجام خارج می برد؟

ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی اش بارها و بارها وعده داد که در صورت پیروزی از برجام خارج خواهد شد، اتفاقی که در یک سال اخیر رخ نداده و او هنوز به این وعده انتخاباتی عمل نکرده است.
با این حال، اطرافیان وی از جمله وزرای خارجه و دفاع آمریکا مخالف خروج از برجام هستند.
اروپایی ها نیز در ماه های اخیر، لابی های گسترده ای را با دولتمردان و قانونگذاران آمریکایی انجام داده اند تا آنها را متقاعد به حفظ برجام کنند، تلاشی که تا این لحظه ثمربخش بوده است.

نکته اما اینجاست که ترامپ، شخصیتی پیش بینی ناپذیر دارد و همان گونه که ناگهان امریکا را پیمان های پاریس(تغییرات آب و هوایی)، نفتا (تجارت آزاد آمریکای شمالی) و پیمان تجاری اقیانوس آرام، خارج و همه را شگفت زده کرد، ممکن است از برجام هم خارج شود.
به این موضوع بیفزایید لابی های اسرائیل و برخی کشورهای عربی برای بر هم زدن برجام.

اگر آمریکا از برجام خارج شود، چه باید کرد؟

ایران در یک فرایند کاملاً دیپلماتیک، اصولی و عقلانی برای حل مشکل تحریم های هسته ای، به جای بالا بردن سطح نزاع و جنگ احتمالی، با قدرت های بزرگ جهان وارد مذاکره شد و تحریم هایی که واقعاً کمر اقتصاد کشور را شکسته بود، از میان برداشت تا بار دیگر، کشور بتواند نفس بکشد.

اگر ترامپ از برجام خارج شود، از ارزش کاری که دیپلمات های ایرانی انجام دادند کاسته نمی شود، همان طور که از ارزش کار دیپلمات های اروپایی و چینی و روسی کم نمی شود؛ این آمریکاست که خلاف تعهدات خود عمل کرده است و لذا نکوهش ها متوجه کاخ سفید است ، نه ایران و سایر اعضای 1+5 .

اما فارغ از این وجه سیاسی، خروج آمریکا از برجام می تواند کل توافق هسته ای را تحت تأثیر قرار دهد و ایران را متضرر کند.
ایران برای بهره مندی از منافع برجام، آن را پذیرفته است. اگر آمریکا از آن خارج شود، این اروپاست که باید به ایران تضمین دهد و در عمل هم بدان پایبند باشد که هزینه های خروج آمریکا از برجام را برای ایران جبران و ساز و کاری عملیاتی برای ادامه فعالیت های اقتصادی ایران و اروپا تمهید کند.
اگر این اتفاق بیفتد، ایران می توان به همراه اروپا، چین و روسیه، برجام را حفظ و از منافع آن بهره مند شود ولی اگر عملاً منافع اقتصادی برجام برای ایران، منتفی شود، آنگاه دیگر نیازی به باقی ماندن در برجام نخواهد بود.

لذا عقل سلیم حکم می کند که در صورت خروج آمریکا از برجام، ایران با تأمل و صبوری به رایزنی با طرف های دیگر برجام بپردازد و تنها در صورتی که محرز شود برجام دیگر سودی برای ایران ندارد، از آن خارج شود؛ در واقع، همان گونه که ورود ایران به برجام بر مبنای منافع بود، خروج احتمالی نیز باید بر همین مبنا باشد نه بر اساس هیجان و شعارزدگی.

دوران ترامپ، برای ایران پر از تنش خواهد بود؛ حتی اگر ترامپ در ماه جاری تصمیم به ادامه تعلیق تحریم ها بگیرد و از برجام خارج نشود، همین ماجرا چند ماه دیگر که بار دیگر موعد بررسی و تصمیم مجدد است، تکرار خواهد شد. این دوران را باید مدبرانه تر از قبل مدیریت کرد.