گورستان‌های معتبر و معروفی که در کنار امامزاده‌ها و در داخل شهرهای بزرگ باقی مانده‌اند و تا همین چندسال قبل یا حتی همین حالا هنوز دفن میت دارند زیادند، اما برخی از آنها مانند امامزاده عبدالله در جنوب تهران سابقه و خاطراتی جدانشدنی با تهران دارند و نمی‌توان به‌راحتی در این گورستان‌ها دخل‌وتصرف انجام داد، اما اداره اوقاف شهرری تصمیم گرفته به نام ساماندهی، یک‌باره بخشی از این گورستان را زیرورو کند؛ اقدامی که با واکنش‌ها و اعتراضات زیادی همراه شده است.

چالش و اختلاف اوقاف، شهرداری و سازمان میراث فرهنگی و مالکان قبور هم‌زمان با ادامه فعالیت تخریبی اوقاف در این روزها ادامه داشت و در این فاصله برخی از اعضای شورای شهر و شهرداری منطقه ٢٠ وارد موضوع شدند و روز گذشته حسن خلیل‌آبادی، عضو شورای شهر تهران، ری و شمیرانات، با شهردار منطقه ٢٠، معاون فرماندار، رئیس سازمان میراث فرهنگی و رئیس سازمان اوقاف، متولی امامزاده عبدالله و برخی از اعضای انجمن خوش‌نویسان و برخی از خانواده‌های صاحبان قبور، جلسه مشترکی داشت و به نظر می‌رسد برای این مسئله ناهماهنگ چاره‌ای هرچند دیر اندیشیده‌اند. خلیل‌آبادی در پاسخ به «شرق»، گفت: پس از بازدید و گفت‌وگویی چندجانبه قرار شد سازمان اوقاف طرح خود را برای محوطه‌سازی و یکسان‌سازی فضای این امامزاده به سازمان میراث فرهنگی ارائه و میراث هم تا هفته آینده این طرح را بررسی کند و اگر مغایرتی نبود، آن را ابلاغ کند.

خلیل‌آبادی می‌گوید سنگ‌های قبوری که واجد ارزش میراثی بوده‌اند حفظ شده‌اند و محل قبور شخصی دیگر نقشه‌گذاری شده و پس از محوطه‌سازی و یکسان‌سازی ارتفاع، همه این قبور با مشخصات قبلی می‌توانند دوباره سنگ جدید را با نظر صاحبان قبور بگذارند.

او می‌گوید اوقاف اشکال و اشتباهی را در روند اجرای برنامه خود داشته و تصور می‌کرده که برای انجام این کار نیاز به مجوز و تأیید میراث فرهنگی ندارد. آنها قصدی نداشته‌اند و مبتنی‌بر درخواست شهروندان اطراف این گورستان به دنبال تغییر بوده‌اند. او افزود: مردم از تبدیل این فضا به
آرامستان – بوستان رضایت دارند و با ادامه دفن جدید در این گورستان مخالفند. اما این توضیحات خلیل‌آبادی درباره برنامه اوقاف و اقدامات آنها، با اتفاقی که در حدود یک ماه گذشته در گورستان امامزاده عبدالله رخ داده و گزارش‌های مردمی و تصاویری که از تخریب گسترده در این امامزاده و قبور شهروندان صورت گرفته تفاوت دارد. کارشناس اوقاف اعلام کرده به قبری تعرض نشده و آرامگاهی تخریب نشده، اما آنچه شواهد در این محل نشان می‌دهند گویای تخریب بسیاری از قبور بوده است، چه اینکه در یکی از بندهای مورد تأکید اوقاف در صحن اصلی امامزاده برای اطلاع شهروندان، آمده است: «با توجه به جمع‌آوری کلیه سنگ‌ها چنانچه مالکان قبور مایل باشند با هماهنگی دفتر و احراز مالکیت می‌توانند نسبت به برداشتن و انتقال سنگ قبر اقدام نمایند. در صورت عدم اقدام در مورد بندهای ۳ و ۴ (پیگیری برای سنگ قبر و گلدان‌های کنار آن) آستان مقدس هیچ‌گونه مسئولیتی را در قبال گلدان‌ها و سنگ‌های به‌جامانده ندارد». به عبارتی پیمانکار اجرائی مسئولیت را با این چند جمله روی بنر از روی دوش خود برداشته است.

احمد مسجدجامعی، عضو دیگر شورای شهر تهران، نگاهی متفاوت نسبت به این اقدام اوقاف و رفتارهای مشابه در گورستان‌های درون‌شهری دارد و می‌گوید: تجارت قبر در امامزاده‌های درون‌شهری تبدیل به تجارت پربازدهی شده که زیر پوشش ساماندهی، بازسازی و نوسازی و نظایر آن اجرا می‌شود و با این عنوان به درآمد می‌رسند.

این عضو شورا با تأکید بر اینکه عمران و نوسازی شهری، آن هم به نام حقوق شهروندی و مبتنی‌بر نیازهای محلی آداب و قواعدی دارد و این‌گونه نیست که یک دستگاه اجرائی بدون اطلاع سایر مجموعه‌های دخیل خودمختار عمل کند و بخشی از حافظه شهر و دارایی‌های شهروندان را خدشه‌دار کند. به نظر می‌رسد در چشم این قبیل از مدیران یک کریستال خوش‌آب‌ورنگ و گران‌قیمت از آجرها و کاشی‌های تاریخی ارزش بیشتری دارد و به همین دلیل است که با نگاهی کلنگی همه‌چیز را تخریب می‌کنند و اصرار دارند در دوره مدیریت آنها همه این اقدامات شروع شوند و این اقدامات به نام آنها سند بخورند.

گورستان امامزاده عبدالله در سال ٨٧ در فهرست آثار ملی ثبت شده و فارغ از اموات مردم عادی، افراد مهمی مانند شهدای ۱۶ آذر، نیما یوشیج، دکتر سحابی و... در آنجا دفن شده‌اند. سازمان اوقاف شهرستان ری طرح ساماندهی و هم‌سطح‌کردن قبرهای امامزاده عبدالله در بخشی از این گورستان را دلیل تخریبی گسترده و بدون هماهنگی قرار داد و در چند مرحله بخشی از قبور را تخریب کرده که این اقدام با اعتراض شهروندان مواجه شده است. این تخریب از ابتدای بهمن‌ماه شروع شد و بلافاصله اعتراض‌ها بالا گرفت، درحالی‌که اداره کل میراث فرهنگی اعلام کرد اطلاعی از این اقدام و جزئیات آن ندارد.

مصیب‌ رحیم‌زاده، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شهرری، اعلام کرد که نامه‌ درخواست توقف کار از سوی پیمانکار امامزاده، ١۰ بهمن به اداره اوقاف شهرری رفته، اما تا چند روز بعد (١٤ بهمن) توجهی به این موضوع نشده است. او تأکید کرده بود که‌ به اسم همسان‌سازی قبور این پروژه در دست انجام است، اما با میراث‌ فرهنگی هماهنگی نشده؛ در شرایطی که اداره اوقاف ملزم است هماهنگ باشد، چون این قبرستان تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در ادامه، چند روز بعد (١٨ بهمن) اوقاف در پاسخی اعلام کرد که «به هیچ قبر و مقبره‌ای در امامزاده عبدالله جسارت نکرده‌ایم و این تعمیرات و مرمت‌ها برای راحتی حال مردم و عبورومرور آنها صورت گرفته است».

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن خانی، کارشناس فرهنگی اداره اوقاف شهرری، اعلام کرد که «هیچ‌گونه تخریبی نسبت به این مقبره‌ها نداشته‌ایم و ما در محوطه اصلی و ورودی امامزاده عبدالله مشغول فعالیت و ساماندهی هستیم؛ حیاط بزرگی که در حدود یک هکتار است و مقبره‌ای در آن نیست که به ثبت میراث فرهنگی رسیده باشد و ما با قسمت‌هایی که به ثبت میراث فرهنگی رسیده، کاری نداریم. دلیل اینکه ما این مرمت و تعمیرات را داشتیم این است که سطوح قبرها بالا و پایین بود و ممکن بود مردم برای رفت‌وآمد و در مراسم‌های خاک‌سپاری که دارند دچار مشکل شوند و برف و باران که می‌آمد، مردم در این مسیر به‌راحتی نمی‌توانستند رفت‌وآمد کنند».

معصومه اصغری - روزنامه شرق