عصرایران؛ مجله تصویری سلاح- Stridsvagn 103 که تحت عنوان تانک- اس هم شناخته می شود، یک نسخه سوئدی از تانک های اصلی میدان نبرد مربوط به دوران پس از جنگ جهانی دوم است. این تانک بیشتر به واسطه طراحی ظاهری غیر معمول خود شهرت یافت و همانطور که در ادامه مشاهده خواهید کرد، به جای برجک تنها مجهز به یک سلاح ثابت است.

گفتنی است که خودروهای جنگی زرهی فاقد برجک غالبا در دسته شکارچی تانک طبقه بندی می شوند اما Stridsvagn 103 باتوجه به شباهت عملکردی بیشتر خود به دسته تانک ها، در همین گروه نیز جای گرفته است. امروزه این خودروی جنگی ارتش سوئد را تنها تانک تولید انبوه از جنگ جهانی دوم تاکنون می دانند که هیچ گونه برجکی در طراحی آن لحاظ نشده است.

طراحی و توسعه

تانک مذکور که به طور خلاصه Strv 103 نیز گفته می شود، تمام مراحل طراحی و تولید خود را در سوئد پشت سر گذاشت. توسعه آن به دهه 1950 باز می گردد و نخستین تانک اصلی میدان نبرد بود که با استفاده از موتور توربینی ساخته شد. نتیجه تلاش های اولیه برای ساخت چنین تانکی، تمرکز بیشتر روی مانایی (قابلیت دوام بالاتر) و همچنین سطح حفاظتی خدمه بود.

در نهایت Strv 103 توانست به جایگاه نسبتا مهمی میان نیروهای زره پوش سوئد از 1960 الی 1990 دست یابد اما به تدریج توسط مدل های مختلف تانک لئوپارد 2 از جمله Stridsvagn 121و Stridsvagn 122جایگزین شد.

تانک لئوپارد 2

تانک فاقد برجک Strv 103

مطالعه گزارشات مربوط به کشته شدگان جنگ جهانی دوم و جنگ کره نشان داد که ریسک اصابت آتش دشمن مستقیما با فاکتور ارتفاع در ارتباط بوده است. بیش از نیمی از تانک های فعال در میدان نبرد به دلیل نفوذ مهمات نیروهای مقابل به برجک مجموعه از بین رفته بودند.

به همین علت تصمیم گرفته شد که نمونه های جدید تا اندازه ممکن از نظر ارتفاع سطح پایینی داشته باشند. راه حل این موضوع نیز محدود سازی و یا حذف کامل برجک محسوب می شد. این کار علاوه بر به حداقل رساندن تهدید دشمن، منتج به کاهش وزن مجموعه هم شده بود. از طرفی دیگر با تنظیم سیستم تعلیق تانک می توان بدنه آن را تا 13 سانتی متر بیشتر دستخوش کاهش ارتفاع کرد.

اگر نگاهی به یک سری از مشخصات دیگر Strv 103 نیز داشته باشیم، باز هم می توان طرح های حذفی متعددی را جست و جو کرد. برای مثال این تانک مجهز به یک سلاح L74 با کالیبر 105 میلی متر بود که می توانست از مهمات مشابه با سلاح بریتانیایی Royal Ordnance L7 تغذیه شود.

استفاده از L74 تعداد خدمه را به 2 نفر کاهش داد: یک راننده/ توپچی و یک فرمانده (لازم به ذکر است که بیشتر طراحی های آن زمان نیازمند همکاری 4 نفر خدمه بوده است). این طرح مفهومی تست های عملی اولیه را طی کرد اما مشخص شد که خدمه دو نفره نمی تواند برای پوشش دهی کارهای جانبی مانند تعمیر و نگه داری روزمره، تغییرات مسیر و بارگیری مجدد در میدان نبرد کافی باشد. بدین ترتیب در راستای بهبود کارایی جنگی مجموعه، یک خدمه دیگر تحت عنوان مسئول بخش پشتی/ اپراتور رادیویی نیز افزوده شد.

Strv 103 در ابتدا مجهز به دو موتور متفاوت شامل رولز- رویس دیزلی K60 با قدرت 240 اسب بخار برای کروز آهسته و مانور در جهت هدف گیری تانک و همچنین بوئینگ 502 توربینی با قدرت 300 اسب بخار به منظور تامین قدرت بیشتر بود. این قدرت بالاتر برای طی مسافت های طولانی تر با سرعت بیشتر و همچنین حرکت بدون مشکل در زمین های ناهموار لازم بوده است. اما متخصصین سریعا متوجه مشکلی جدی در این طراحی شدند. آنها به این نتیجه رسیدند که توربین از قدرت کافی و مورد انتظار برخوردار نیست و به همین دلیل آن را با توربین کاترپیلار که 490 اسب بخار قدرت در اختیار مجموعه قرار می داد، تعویض کردند.

لازم به ذکر است که این تغییرات پس از آن که تنها 70 دستگاه از تانک مذکور ساخته شده بود، به مرحله اجرا درآمد و سعی شد که نمونه های پیشین نیز به سیستم جدید مجهز شوند. این اولین باری بود که از یک موتور توربینی برای تامین نیروی محرکه یک تانک تولید انبوه استفاده می شد. با وجود تمامی تلاش های نام برده، Strv 103 هیچ گاه نتوانست عملکرد خود را در یک جنگ واقعی نشان دهد.

انواع

Stridsvagn 103B: از آن جایی که وزن Strv 103 در مقایسه با پروتوتایپ های پیش از تولید اصلی افزایش قابل توجهی داشت، به نظر می رسید که این مجموعه از قدرت لازمه برخوردار نباشد. به دنبال این موضوع، نسخه قوی تری از همان توربین گازی اما این بار توسط کمپانی کاترپیلار معرفی شد. در ادامه نسخه های اولیه از تانک مورد نظر که تحت عنوان مدل 103A شناخته می شدند، به نمونه استاندارد B تغییر وضعیت یافتند.

Stridsvagn 103C: یک برنامه ارتقا در سال 1986 آغاز شد که هدف آن تجهیز تمام تانک های تولیدی به سیستم کنترل آتش بهبود یافته بود. همچنین برنامه ای دیگر در سال 88/1987 نیز در دست توسعه قرار گرفت که طی آن موتور رولز- رویس با یک موتور جدیدتر کمپانی دیترویت دیزل (قدرت 290 اسب بخار) جایگزین شد. تانک های مدل 103C مجهز به یک بردیاب لیزری مدرن تر نیز بودند.

Stridsvagn 103D: در اواسط دهه 1990، نیروهای مسلح سوئد به دنبال یک تانک اصلی میدان نبرد جدید بودند و به همین علت یک دستگاه Strv 103C به Strv 103D ارتقا یافت. تغییرات اصلی شامل نصب کامپیوتر کنترل آتش، دیدهای حرارتی برای توپچی و فرمانده، تجهیزات مورد نیاز برای نبرد در شب و شرایط آب و هوایی بد و همچنین یک سری تغییرات جزئی در سیستم تعلیق و موتور مجموعه بود.

مشخصات تانک Stridsvagn 103

- نوع: تانک اصلی میدان نبرد

- محل تولید: سوئد

- مدت زمان خدمت: از سال 1967 تا 1997

- اپراتور اصلی: ارتش سوئد

- طراحی شده به سال: 1956

- تولیدکننده: شرکت سوئدی بوفورس آ.ب.

- تولید شده به سال: 1967 تا 1971

- تعداد ساخته شده: 290 دستگاه

- انواع: A، B، C، D

- وزن: 39.7 تن برای 103B و 42.5 تن برای 103C

- ارتفاع: 1.9 متر تا سقف خودرو

- خدمه: 3 نفر

- سلاح اصلی: تفنگ L74

- موتور: موتور رولز- رویس K60 به همراه کاترپیلار 553 توربین گازی برای 103A، موتور رولز- رویس K60 به همراه کاترپیلار 553 توربین گازی با قدرت بالاتر (490 اسب بخار) برای 103B و موتور دیترویت دیزل به همراه کاترپیلار 553 توربین گازی برای 103C

- نسبت نیرو به وزن: 18.3 اسب بخار به تن (نسخه C)

- برد عملیاتی: 390 کیلومتر

- سرعت: 60 کیلومتر بر ساعت

مطالب مجله تصویری سلاح را در این لینک دنبال کنید.