علی‌اصغر احمدزاده

کارکرد رسانه چیست؟ رسانه‌ها چه‌ چیزی را به‌عنوان مطلوب نهایی خود هدف‌گذاری می‌کنند؟ و اساسا رسانه می‌خواهد چه‌کار کند؟ از منظر علوم ارتباطات، در اعلاترین سطح‌بندی هدف‌گذاری رسانه، «تغییر اندیشه و تغییر رفتار» هدف آرمانی تلقی می‌شود و اگر یک رسانه بتواند ابتدا مخاطب را جذب کند و بعد به او آگاهی ببخشد، سپس این آگاهی منجر به تغییر اندیشه شود و این تغییر اندیشه، رفتار فردی و اجتماعی را به‌شکل دلخواه خود دربیاورد، آن رسانه توانسته است بسیار موفق عمل کند.

البته در اینجا موضوع «منفعل» یا «فعال» بودن مخاطب مورد توجه قرار می‌گیرد که یکی از کلیدی‌ترین مباحث در علوم ارتباطات است و نظریات کلاسیک ارتباطات نظیر نظریه «کاشت» و «استفاده و رضامندی» بر همین موضوع تکیه دارند عملا برخی از نظریات مبتنی بر انفعال یا عدم انفعال مخاطب شکل گرفته‌اند. بخشی از نظریات کلاسیک معتقدند که مخاطب در برابر رسانه یک توده منفعل کامل است و رسانه به هر شکلی که می‌خواهد می‌تواند مخاطب را دربیاورد اما برخی نیز معتقدند که مخاطب بر اساس نیازهای خود به رسانه روی می‌آورد و حتی برخی پا را فراتر از این گذاشته و می‌گویند این مخاطب است که بر تولیدات رسانه اثر می‌گذارد. یعنی رسانه سراغ شناخت ذائقه مخاطب می‌رود و مبتنی بر ذائقه او، دست به تولید محصول رسانه‌ای می‌زند.

با این مقدمه و بدون مقدمه دیگری می‌خواهم بگویم قیام امام حسین (علیه‌السلام) بزرگ‌ترین رسانه تاریخ است. رسانه‌ای از جنس اینکه همراه با مسئولیت اجتماعی است. نظریه مسئولیت اجتماعی در میان نظریات هنجاری به‌دنبال تعدیل آزادی فرد و ایجاد پیوند میان استقلال رسانه‌ها و وظایف اجتماعی آن‌ها است. این نظریه به فرمول آزادی فردی به‌علاوه استقلال رسانه‌ها که بیانگر رسانه‌های آزاد بود، مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها را نیز افزود.

مطابق بر این گزاره می‌توان به‌صورت موازی چنین بیان کرد که قیام حضرت اباعبداله‌الحسین (علیه‌السلام) به جامعه مسلمین نوعی دید وسیع ارائه می‌دهد و با یک جسارت مثال‌زدنی رفتارهایی را به نمایش می‌گذارد که مثل یک خبر فوری و از قضا بسیار مهم، به‌سرعت فراگیر می‌شود. مثلا سیدالشهدا قبل از خروج از مکه و هنگام ادای مناسک حج، در «یوم‌الترویه» حج خود را به عمره تبدیل می‌کند و از مکه خارج می‌شود و این تاثیرگذارترین «برجسته‌سازی» جهان اسلام است؛ سریع‌تر از آنکه فکرش را بکنیم این عمل امام حسین (علیه‌السلام) در فضای سیاسی و اجتماعی آن روزهای جهان اسلام منتشر می‌شود و موجی را ایجاد می‌کند که لرزه‌های آن در قلب تاریخ همچنان در حال ارتعاش است.

سرور شهیدان در بطن قیام ارزشمند خود دست به اقداماتی می‌زند که اگر از منظر رسانه آن را تحلیل کنیم، آگاهی‌بخشی به مخاطب را مکررا در آن می‌بینیم. این طرز ارائه آگاهی چندان قوی، پربسامد، اثرگذار و عمیق است که در امتداد هزار و چند سال پس از خود نیز، باعث تغییر رفتار میلیون‌ها انسان اعم از شیعی و غیرشیعی، مسلمان و غیرمسلمان شده است.

اینکه هر ساله به پاسداشت سالروز ایام شهادت حضرت اباعبداله (علیه‌السلام) شاهد برپایی با شکوه مراسم‌های محرم هستیم و حتی برخی از خلاف‌کاران در این ایام دست به تغییر رفتار می‌زنند و دست‌کم در این ایام از خلاف‌کاری دست می‌کشند، نشان می‌دهد که این رسانه به‌خوبی و به بهترین وجه ممکن توانسته است مخاطب را جذب کند، به وی آگاهی ببخشد، بر نگرش او اثربخش باشد و در نهایت باعث تغییر رفتار مخاطب شود. نکته جالب‌تر آنکه رسانه‌ها برای اثربخشی بیشتر، دست به تکرار می‌زنند اما قیام کربلا فقط یک بار رخ داده اما چندین قرن است که ماندگار، اثربخش و سودمند در جریان تاریخ سیلان دارد و هر روز بر تعداد مخاطبین آن افزوده می‌شود.