ما نیاز به یک قرارداد اجتماعی جدید بین بازار، دولت و جامعه مدنی داریم اما نمی‌توان به همان نظام سرمایه‌داری‌ای اتکا کرد که جهان در ۴۰ سال گذشته شاهد آن بوده‌ است.

این روزها، تمام داده‌های اقتصاد جهانی یک چیز را نشان می‌دهند: سرعت رشد اقتصاد اروپا و سراسر جهان در حال کند شدن است. در چنین شرایطی نظام‌های سنتی همچنان برای بقای خود تلاش می‌کنند.

به گزارش عصر ایران، جوزف استیگلیتز، اقتصاددان معاصر آمریکایی و برنده جایزه نوبل اقتصادی (در سال ۲۰۰۱ میلادی) استدلال می‌کند که این وضعیت ناشی از اختلاف فزاینده بین میزان خلق ثروت و امکان بهره‌مندی عمومی از آن است. یورونیوز با او در آمستردام به مناسبت انتشار کتاب جدیدش ملاقات و گفتگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.

کتاب جدید شما «مردم، قدرت، و منافع: سرمایه داری مترقی برای عصر نارضایتی» نام دارد در سراسر جهان شاهد نارضایتی هستیم . مثلا در فرانسه با اعتراض گسترده جلیقه های زرد روبرو هستیم، در هنگ کنگ، و همچنین در لبنان و شیلی. اما آیا این همه نارضایتی بدان معنی نیست که سرمایه داری در واقع به پایان خود نزدیک می‌شود؟
جوزف استیگلیتز:‌ «بله همینطور است. شیلی یکی از کشورهایی است که گرچه عملکرد اقتصاد کلان آن خوب بود اما اگر به میزان نابرابری در این کشور نگاه کنید می‌بینید که یکی از نابرابرترین کشورهای جهان است. جالب است که به نظر می‌رسید دولت کشور این موضوع را پذیرفته بود. تا اینکه گفتند آن را قبول نمی‌کنند.

در این کتاب توضیح داده‌ام که ما نیاز به یک قرارداد اجتماعی جدید بین بازار، دولت و جامعه مدنی داریم و سرمایه‌داری هم بخشی از این داستان خواهد بود اما نمی‌توان به همان نظام سرمایه‌داری‌ای اتکا کرد که در ۴۰ سال گذشته شاهد آن بودیم.

این نظام نمی‌تواند یک نوع سرمایه‌داری مبتنی برخودخواهی باشد- سرمایه‌داری لجام گسیخته‌ و بی‌روحی که هدفش به حداکثر رساندن ارزش سهام‌ها در بازار، صرف نظر از پیامدهای اجتماعی آن.

نتیجه این سرمایه‌داری اتفاقی است که در ایالات متحده آمریکا شاهد آن هستیم که نه تنها به افزایش نابرابری منجر شده، بلکه بحران اعتیاد به مواد مخدر را هم به دنبال داشته است. (در آمریکا) امید به زندگی روبه کاهش است.

با بحران موادغذایی و ابتلا به دیابت در دوران کودکی روبرو بودیم. صنایع کشاورزی و غذایی از جوانان ما بهره‌برداری می‌کنند. شرکت نفتی «اکسان ‌موبیل»‌ تغییرات آب و هوایی را انکار می‌کنند، صنعت دخانیات مضر بودن سیگار برای سلامتی را به‌رغم دلایل محکم و قانع‌کننده‌ای که وجود دارد، تکذیب می‌کنند. موارد و نمونه‌های زیادی رفتار‌های غیراخلاقی وجود دارد.»

با رئیس‌جمهوری فرانسه موافقید که خواستار بازنویسی قوانین مربوط به اتحادیه اروپا و منطقه یورو است؟
جوزف استیگلیتز:‌ «به‌شدت با او موافقم. مشکل اروپا، مشکل اشتغال است. وعده داده شده بود که اگر نرخ تورم پایین زیر ۲ درصد و کسری بودجه از ۳ درصد پایین‌تر و رشد نرخ بدهی عمومی زیر سقف قانونی ۶۰ درصد بماند،‌ با رشد اقتصادی روبرو خواهیم بود. این سیاست چندین دهه اجرا شده است و با این حال، در اروپا شاهد رکود اقتصادی هستیم. بنابراین واضح است که این سیستم دیگر کارایی ندارد.»

پس به نظر شما شاهد رکود اقتصادی و بحران مالی جدیدی خواهیم بود؟
جوزف استیگلیتز: «ممکن است بحران مالی اتفاق بیفتد، اما من بحران مالی نمی‌بینم. آنچه من می‌بینم کندی رشد اقتصاد است که در همه نقاط جهان وجود دارد: مثلا در چین که از سال ۲۰۰۸ میلادی موتور رشد اقتصادی جهان بود، یا در ایالات متحده که نرخ رشد اقتصادی آن ۱.۹ درصد است و تنها کمی بالاتر از رشد اقتصادی منفی است. در حالیکه ترامپ وعده رشد اقتصادی ۳.۴ درصدی یا بیشتر را داده بود. در آلمان هم روند رشد اقتصاد کند است. از نظر من جنگ‌های تجاری که ترامپ به راه انداخته و حمایت‌گرایی اقتصادی واقعا برای اقتصاد جهانی نگران کننده است.»

برنده جنگ‌های تجاری کیست؟‌ ترامپ نیست، ایالات متحده آمریکا نیست، چین برنده و ظاهرا اروپا هم برنده نیست. این جنگ به سود چه کسی است؟
جوزف استیگلیتز:‌ «همه در این جنگ بازنده هستند. جنگ‌های تجاری واقعا ایده بدی بود. ترامپ با گفتن اینکه در این جنگ‌ها به‌آسانی پیروز خواهد شد، جنگ‌ها را شروع کرد. اما اینطور نیست. جنگ تجاری ساده نیست. پس از سه سال مذاکره، هنوز به هیچ توافقی با چین دست نیافته است. تنها چیزی که دولت آمریکا تاکنون به آن دست یافته، چیزی است که آن را توافق مرحله یک نامیده‌اند.

توافق مرحله یک همان چیزی است که سالها پیش دولت در شرایط عادی (غیر از جنگ)‌ در مذاکره با چین به آن دست یافته بود. بنابراین، جهان به دلیل وجود این عدم قطعیت چیزهای زیادی را از دست داده است. واقعیت این است که می‌دانیم حتی اگر توافقی هم صورت بگیرد که به نفع بازار باشد، ترامپ چنانچه به نفعش نباشد، آن را پاره می‌کند.»

درباره تغییرات آب‌وهوایی صحبت کنیم. پیامدهای آن را به وضوح می‌بینیم. همه از یک توافق به اصطلاح سبز در اقتصاد حرف می‌زنند. اما چه کسی قرار است هزینه انتقال به اقتصاد سبز را بپردازد، آنهم وقتی با کندی رشد اقتصاد روبرو هستیم؟
جوزف استیگلیتز:‌ «زمانی که جنگ جهانی دوم شروع شد هیچکس نمی‌گفت چگونه می‌توان جلو آن را گرفت؟‌ من کسی را نمی‌شناسم که گفته باشد: بیایید تسلیم آلمان بشویم ، زیرا جنگ برای ما خیلی هزینه خواهد کرد. الان مشغول جنگی هستیم که زندگی ما و شیوه زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است. در ایالات متحده، هر سال نزدیک به ۲ درصد تولید ناخالص داخلی از دست می‌رود. با آتش‌سوزی، سیل و طوفان روبرو هستیم. همه اینها یک جور جنگ است.»

پیشنهادتان چیست؟‌
جوزف استیگلیتز: «همانطور که می‌دانید من دو دوره ریاست کمیسیون بین‌المللی (سنجش عملکرد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی )‌ را به همراه لرد استرن برعهده داشتم. ما این نکته را بررسی کردیم که برای دستیابی به اهداف توافق پاریس و کپنهاگ- یعنی اطمینان از این نکته که دمای هوا بیشتر از ۱.۵ یا ۲ درجه سانتیگراد افزایش نیابد- چه کاری باید انجام داد.

طبق گزارش ما رسیدن به این اهداف کار پرهزینه‌ای نبوده، و حتی به نفع اقتصاد هم هست و باعث تحریک رشد آن می‌شود. الان صحبت از کندی رشد است. سرمایه‌گذاری‌ در این زمینه منجر به تحریک رشد اقتصادی می‌شود . به همین دلیل به نظرم این ایده که دستیابی به اهداف توافق آب و هوا نیاز به فداکاری دارد، کاملا اشتباه است.»

آخرین سؤال. سال آینده در ایالات متحده انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود. به نظرتان چه کسی می‌تواند دونالد ترامپ را شکست دهد؟
جوزف استیگلیتز: «به نظرم هر یک از نامزدهای پیشرو دموکرات می‌تواند ترامپ را شکست بدهد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که همه آنها قادرند ترامپ را شکست دهند.»

اگر از شما بخواهند حاضرید به دنیای سیاست بازگردید؟
جوزف استیگلیتز:‌ «بله ، من احتمالاً این کار را انجام می‌دهم. به نظرم آمریکا و سراسر جهان با بحران روبروست و فکر می کنم کاملاً واضح است که باید شیوه اقتصاد و اداره جامعه را اصلاح کنیم.»