عصر ایران؛ سروش بامداد - تا همین چند سال قبل اگر دربارۀ «جمعۀ سیاه» و معنی این اصطلاح می‌پرسیدید، تنها به واقعۀ صبح روز جمعه 17 شهریور 1357 اشاره می‌شد: کشتار قریب 100 نفر از تظاهر‌کنندگان در نخستین روز برقراری حکومت نظامی در تهران و در میدان ژاله.

تأثیر این رُخداد چنان بود که دولت جعفر شریف‌امامی با شعار «آشتی ملی» را بی‌اعتبار کرد و به انقلاب ایران سرعتی بی‌نظیر داد.

اقتصاد سرمایه‌داری و گسترش شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر اما سبب شده برخی مفاهیم از دنیای غرب وارد جامعه ما شود و نسلِ «سر در گوشی های موبایل» و متصل به شبکه‌های اجتماعی هم استقبال کرده‌اند و یکی از آنها هم اصطلاح «جمعۀ سیاه» است که به معنی حراج در ماه پایانی سال میلادی و نزدیک یک ماه قبل از سال نوست و شبیه همان اصطلاح «خریدِ شبِ عید» ما.

در «جمعۀ سیاه» فروشگاه‌ها در کشورهای غربی کالاهای خود را با تخفیف‌های فراوان عرضه می‌کنند و از این رو مردم هجوم می‌برند و احساس می‌کنند در خرید، سود کرده‌اند و فروشگاه‌ها نیز با فروش بالاتر و خلاصی از هزینه‌های انبار داری با دریافت نقدینگی و پرداخت و تسویه بدهی‌های بانکی به سود می رسند و یک بازی بُرد- بُرد است.

این فرهنگ اکنون به ایران هم رسیده و برخی فروشگاه‌ها خصوصاً در شهرهای بزرگ، برندهای خارجی را با قیمت پایین‌ تر، عرضه می‌کنند و اصطاحات معادلی هم شکل گرفته و چون «جمعۀ سیاه» بار روانی مثبت ندارد همان «بلک فرایدی» به کار می‌رود و در کنار «هالووین» یا «ولنتاین» به مناسبت های جامعۀ چند ساحَـتی ایران، اضافه شده است.

با این حال شاید این پرسش در ذهن مخاطب ایرانی شکل گیرد که مگر در کشورهای غربی و خصوصاً ایالات متحده، جمعه تعطیل است که این روز را جمعه قرار داده اند و چرا سیاه؟ مگر مناسبتی شاد نیست؟

داستان اما از این قرار است:

یکی از اعیاد ملی آمریکا، عید شکر‌گزاری است و ریشۀ آن هم این که چهارمین پنج‌شنبۀ ماه نوامبر به مناسبت پایان فصل درو به عنوان روز شکرگزاری نام گذاری شد و عید می گرفتند و در این روز از دارایی‌های مادی و معنوی، شکر‌گزاری و غذای بوقلمون صرف می‌ کردند و اکنون سنت آن را زنده نگاه داشته‌اند.

(بوقلمون در این روز نقش ماهی در سبزی پلو در شب عید ما را دارد).

فردای پنج‌شنبۀ شکرگزاری، طبعاً جمعه است و ظاهراً چون حساب‌داران، سود را با جوهر سیاه نشان می‌دادند و زیان را با جوهر قرمز و در دهۀ 60 میلادی، حساب ها مشکی شد این جمعه به عنوان سیاه لقب گرفت و بعدتر با فروش فراوان و سود بیشتر عنوان «جمعه سیاه» -به مفهومی که امروز می‌شناسیم- رواج یافت.

برخی هم البته بر این باورند که اصطلاح «جمعۀ سیاه» به خاطر این رایج شده که در سال 2010 در یک فروشگاه زنجیره ای درگیری شد و تعدادی کشته بر جای گذاشت. اما وقتی قبل از آن هم این اصطلاح رایج بوده  نمی‌توان گفت تنها به خاطر خشونت در این روز بوده است.

به هر رو فرهنگ مصرف و سرمایه‌داری و تبلیغ برندها در شبکه‌های اجتماعی تأثیر خود را گذاشته و برخی هم معادل‌های فارسی برای آنها ساخته‌اند. هر چند مشخص نیست چرا این اتفاق را باید در ایران نه در اسفند و در آستانۀ نوروز خودمان که در آذرماه برگزار کنند؟

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

بیشتر بخوانید:

برنامه پارلمان فرانسه برای ممنوعیت تبلیغات" جمعه سیاه"

آمار فروش «بلک فرایدی» چه قدر بود؟

چرا جمعه سیاه هنوز برای خریداران جهان جذاب است؟

تماشاخانه

کشف دنیای گمشده در جنوب چین /گیاهان و جانوران منقرض شده زنده در یک فروچاله بزرگ پیدا شدند (فیلم)

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / بلک فرایدی یا جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

فیلم های دیگر