شاید روزانه هزاران دانشجو بدون هیچ مشکل و حادثه‌ای به محل تحصیل خود بروند و بازگردند؛ اما دی ماه سال گذشته درست در همین روز، حادثه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران باعث شده است که بسیاری از دانشجویان و خانواده‌های آنها در هر بار خروج فرزندان‏شان از خانه برای تحصیل، نگران جان آنان باشند؛ حوادثی که اصلی‌ترین فاکتور روی دادنشان کم‌توجهی به ایمنی دانشجویان بوده است.

به گزارش ایسنا، ساعت ۱۲:۲۲ دقیقه روز سه‌شنبه ۴ دی‌ماه یک‌سال پیش بود که خبر سانحه واژگونی یک دستگاه اتوبوس در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد و بعد از آن، آسمانی و بستری شدن تعدادی از دانشجویان واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد قلب میلیون‌ها ایرانی را جریحه دار کرد. در این حادثه که می شود از آن به عنوان یکی از تلخ‌ترین واقعه‌های عرصه دانشگاهی کشور طی دهه‌های اخیر نام برد، ۱۰ سرنشین اتوبوس به نام‌های "احسان سجادپور "، "علی حسین زاده"، "احسان صفایی"، "نیلوفر رادمهر"، "محمدجواد هوشنگی"، "محمدعلی و سارا ابوالفتحی"، "محمدرضا فضیلتی نیا"، "سارا رادمنش" به همراه "رحمان عقل‌مند"(راننده اتوبوس)، جانشان را از دست دادند و ۲۶ دانشجوی دیگر نیز در این سانحه مجروح شدند.

حادثه تلخ دانشجویان دانشگاه آزاد اولین حادثه نظام آموزشی ما اعم از آموزش عالی و آموزش پرورش نیست که در نتیجه‌ی بی‌مسئولیتی و بی‌توجهی برخی مدیران و مسئولان ما اتفاق می‌افتد. نمونه‌ بارز آن سقوط اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف در ۲۶ اسفند ۱۳۷۶ بود که در اثر این سانحه ۷ نفر از دانشجویان این دانشگاه در مسیر بازگشت از بیست ودومین دوره مسابقات ریاضی جان خود را از دست دادند.

از همان ساعات اولیه وقوع حادثه، روایت های گوناگونی از علت واژگونی اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه آزاد ارائه شد، برخی سکته و عدم تمرکز راننده فوت شده را علت رخداد این حادثه اعلام کردند که البته این شایعات در همان ساعات اولیه تکذیب شد و کمیته ویژه پیگیری سانحه تصادف اتوبوس واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد تشکیل شد و دانشگاه با انتشار اطلاعیه‌ای پنج نفر از مدیران مرتبط با این حادثه را برکنار کرد.

بعد از وقوع سانحه واژگونی اتوبوس حامل جمعی از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و کشته و زخمی شدن تعدادی از آنها، جمعی از دانشجویان این واحد دانشگاهی چند روزی در محل این دانشگاه تجمع کردند و با سر دادن شعار و با در دست داشتن بنرها، نسبت به وضعیت نابسامان حمل و نقل و برخی مسائل دیگر در این دانشگاه اعتراض کردند.

این دانشجویان معترض خواستار عذرخواهی و استعفای بالاترین مسئولان دانشگاه و سرپرست علوم و تحقیقات بودند. دانشجویان دراین تجمع بیانیه‌ای ۹ ماده‌ای قرائت کردند که از جمله بندهای این بیانیه درخواست استعفا و عذرخواهی سرپرست واحد علوم و تحقیقات و رئیس دانشگاه آزاد، عذرخواهی رسمی در تریبون رسمی توسط سرپرست واحد و رئیس دانشگاه، ساخت یادبود برای افراد از دست رفته، استقرار همیشگی اورژانس در محل دانشگاه، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی، تعیین سرعت مجاز، نصب برگه معاینه فنی در اتوبوس، بررسی آن در بازه‌های زمانی کوتاه و استخدام راننده‌های با صلاحیت بود.

همچنین ساخت حفاظ برای جلوگیری از ریزش کوه و نصب گاردریل در طول مسیر، رایگان شدن یا حداقل کم شدن هزینه آژانس‌ها تا هنگامی که نوسازی ناوگان و حفاظت مسیرها تامین شود، نظارت بهداشتی مداوم بر بوفه‌ها و راه‌اندازی بوفه سر پوشیده ابن سینا، تعویق امتحانات به دلیل مناسب نبودن اوضاع روحی دانشجویان، از دیگر محورهای مورد درخواست دانشجویان بود.

به دلیل اینکه در تجمع روز هشتم دی ماه هیچ‌کدام از مخاطبان دانشجویان در میان معترضان حضور پیدا نکردند، پس از گذشت یک روز دانشجویان واحد علوم و تحقیقات دوباره در میدان دانش این واحد دانشگاهی تجمع کردند، آنها خواستار برکناری مسئولان دانشگاه آزاد بودند و با نصب بنری مبنی بر اینکه تجمع آنها صرفاً صنفی بوده و سیاسی نیست در کنار تصاویر جانباختگان سانحه اتوبوس ایستاده بودند.

این دانشجویان معترض مدعی بودند که دانشگاه آزاد تنها دو اتوبوس جدید و نو را به صورت نمادین به دانشگاه وارد کرده و مابقی اتوبوس‌های قدیمی را رنگ زده است. پس از بالاگرفتن تجمع دانشجویان، محمد مهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد در میان دانشجویان حضور یافت و بابت واژگونی اتوبوس از دانشجویان عذرخواهی کرد.

طهرانچی در پاسخ به این سوال که چرا مسیر تردد واحد علوم و تحقیقات فاقد گاردریل و تجهیزات امنیتی است، گفت: بنده ۴ ماه است که مسئولیت دانشگاه آزاد اسلامی را برعهده گرفته‌ام، البته وجود گاردریل به تنهایی از بروز حادثه‌های این چنینی جلوگیری نمی‌کند، اما تلاش داریم همه موارد برای ایمن‌سازی مسیر را انجام دهیم.

پیش از طهرانچی، محمد جعفر منتظری دادستان کل کشور به همراه عباس جعفری دولت آبادی دادستان وقت تهران در میان دانشجویان معترض واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد حضور یافتند و از نزدیک در جریان مطالبات دانشجویان قرار گرفتند.

پس از این حادثه موجی از انتقادها و مطالب از سوی کاربران فضای مجازی و چهره‌های سیاسی به راه افتاد و تعدادی از آنها خواستار استعفای مسئولان مقصر در وقوع این سانحه شدند.

یکی از این تندترین انتقادات، سخنرانی زهرا صدراعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران بود که در جلسه علنی شورای شهر تهران گفت: "وقتی کوه را برای احداث دانشگاه می‌تراشند وقتی حریم منابع ملی از تیررس زمین خواران بی امن است. وقتی غیرقانونی مجوز ساخت و ساز صادر می‌شود و ایمن سازی راه‌ها برای متولیان آن با اما و اگرهای بی حاصل انتخابی و شرطی می‌شود، چشمان این گونه در حسرت غمبار، شاهد از دست رفتن جگر گوشه‌هایمان می‌شود".

وی تاکید کرد: "خبر واژگونی اتوبوس واحد علوم وتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در سینه‌کش پُر پیچ وخم سیمون بولیوار داغ جان سوزی در دل پایتخت نشینان گذاشت. اکنون چهار روز درحالی از این فاجعه دلخراش می‌گذرد که هیچ پاسخی از نهادهای مربوطه به گوش نمی‌رسد و تنها حکم برکناری زبانی برای تأسف از تقصیرها شده است".

نوری خاطر نشان کرد: "چگونه می شود اراضی ملی تصرف و در ارتفاع غیرمجاز مجوز ساخت دانشگاه صادر می شود؟ چگونه آرام آرام وسعت دانشگاه در اراضی ملی مجاور گسترده‌تر می‌شود بی آنکه تغییرات لازم برای تامین دسترسی ایمن برای آن لحاظ شود؟ چگونه دانشگاه اجازه دارد از جاده‌های باریک و پُر پیچ خم بدون وجود گاردریل و حفاظ برای دسترسی به دانشگاه‌های خود استفاده کند و اتوبوس‌های فرسوده‌ای را که بیش از ۸ سال است از رده خارج شده‌اند به طور غیرقانونی به کار بگیرد".

این عضور شواری شهر تهران در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه وزارت علوم وتحقیقات باید پاسخگو باشد افزود: "وزارت علوم به موجب قانون مکلف به صدور مجوز ایجاد یا توسعه هر گونه واحد آموزش عالی یا تحقیقاتی است. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید پاسخگو باشد چرا که یکی از وظایف سه گانه آن تعیین ضوابط تخصیص مراکز علمی و آموزشی است و باید یه این سوالات پاسخ داده شود که آیا در صدور مجوزها و ضوابط تاسیس مراکز علمی استانداردهای ایمنی نیز لحاظ شده است؟".

وی با بیان اینکه رئیس دانشگاه آزاد باید پاسخگو باشد چگونه است که با وجود درآمدهای سرشاری که مستقیماً از دانشجویان اخذ می شود، اما سرویس‌های فرسوده از رده خارج هستند که در سراشیبی ناایمنی که از چشم غیرناظر آنها آشکارا پنهان مانده است دچار چنین مصیبتی می‌شوند.

به گفته وی، " رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد باید پاسخگو باشد چرا که راجع به جزئی‌ترین مسائل واحدهای شهرستانی اظهار نظر می‌کند در این حادثه دلخراش غایب بزرگ است. شهردار وقت باید پاسخگو باشد مگر شهر حریم ندارد درختان را قلع و قمع کردند. باغاتمان را به یغما بردند. از زمین خواری به کوه و سنگ رسیدند و بازهم مجوز ساخت و ساز صادر کردند. چطور می‌شود که قانون همانند چوب‌تری نحیف در دستان شما به هر طرف خم می شود. معاینه فنی باید پاسخگو باشد. می‌گویند گواهی معاینه فنی این اتوبوس یک هفته پیش از حادثه منقضی شده است. خیر. این چنین نیست بلکه صدور گواهی از سال ۱۳۹۱ برای اتوبوس به عنوان خودروی فرسوده و از رده خارج شده، از اساس اشتباه بوده است".

وی ادامه داد: "این چه گواهی معاینه فنی است که ستاد برای خودروهای از رده خارج صادر می‌کند این چه فرآنید معیوبی است. در صدور گواهی معاینه فنی خودروهای فرسوده، مگر می‌شود برای خودروهای از رده خارج گواهی سلامت فنی صادر کرد".

پروانه سلحشوری دیگر نماینده مردم تهران در مجلس هم طی سخنانی در این زمینه عنوان کرد: "مسئولان ارشد دانشگاه آزاد و رئیس دانشگاه علوم و تحقیقات باید تماماً پاسخگو باشند. شاید در زمان حاضر ساز و کار قانونی وجود نداشته باشد که این افراد به مردم و نمایندگان پاسخگو باشند، اما نمی‌توان از تمام این اتفاقات به سادگی عبور کرد".

چند روز پس از تجمع اعتراضی دانشجویان واحد علوم و تحقیقات، در روز یازدهم دی ماه سال ۱۳۹۷ دکتر طهرانچی اعلام کرد که اتوبوس‌های جدید در واحد علوم و تحقیقات جایگزین شدند و به زودی نصب گاردریل‌ و سرعت‌گیر در این مسیر کوهستانی آغاز می‌شود.

مجتبی صدیقی رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم نیز در واکنش به این حادثه تاکید کرد:" وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بعد از حادثه اتوبوس دانشگاه آزاد اسلامی، بخشنامه مفصلی برای رعایت مسائل ایمنی در دانشگاه ها ابلاغ کرده است".

در نهایت در روز هفدهم دی ماه سال ۱۳۹۷ روابط عمومی دانشگاه آزاد با انتشار یک خبر از آغاز ایمن‌سازی معابر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات با نصب گارد ریل در فاز نخست خبر داد. در این خبر اعلام شد که در فاز نخست برای ایمن‌سازی معابر اقدام به نصب گاردریل شده و در فاز دوم با توجه به شرایط اقلیمی واحد علوم و تحقیقات، دیواره‌های بتنی مسلح ریشه‌دار یا سازه‌های بتنی پیش‌ساخته با فاصله ۴۰ سانتی‌متری از گاردریل اجرا می شود اما برخی دانشجویان مدعی هستند که نصب گاردیل فقط در یک مسافت بسیار کم انجام شده و هیچ گونه اقدام دیگری در راستای ایمن سازی این واحد دانشگاهی انجام نشده است.

بررسی علت واژگونی اتوبوس در واحد علوم تحقیقات و شناخت مقصران این حادثه در دستور کار نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز قرار گرفت. اولین جلسه محاکمه متهمان پرونده حادثه سقوط اتوبوس در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در شعبه ۱۰۵۷ مجتمع کارکنان دولت به صورت علنی برگزار شد.

براساس رأی صادره در این دادگاه؛ «رضا مسعودی»، رئیس دانشگاه علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد به خاطر اقدام نکردن مؤثر در اجرای قرارداد و استفاده نکردن از امکان فسخ یکطرفه آن با توجه به شرایط نابسامان سرویس دانشجویان و سکوت در برابر قصور شرکت پیمانکاری و تبعیض سرویس دهی حمل و نقل کارکنان و دانشجویان به‌دلیل شرایط خاص و مدت کوتاه مدیریتی‌اش در دانشگاه علوم و تحقیقات پیش از حادثه، به یک سال حبس تعزیری و ۲ سال حبس تعلیقی محکوم شد.

بر اساس حکم دادگاه، پیمانکار و مدیر ۳۵ ساله شرکت«مهران گشت» نیز به‌دلیل بی‌مبالاتی و نداشتن نظارت مستمر بر اتوبوس‌ها و رانندگان به سه سال حبس تعزیری با احتساب مدت بازداشت و شرکت مهران گشت سبلان به‌عنوان متولی تأمین سرویس دانشجویان و کارکنان به منع فعالیت در حوزه حمل‌ونقل مراکز عمومی، دولتی، نظامی، دانشگاهی و آموزشی محکوم شد. در این پرونده همچنین دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات به محرومیت ۵ ساله از انعقاد قرارداد مستقل حمل و نقل و متعاقب آن، تنظیم هر نوع قرارداد در این باره با نظارت و تأیید نماینده‌ای از دادستان کل کشور و واحد حمل و نقل شهرداری تهران برای رعایت صرفه و صلاح دانشجویان محکوم شدند. هر یک از متهمان براساس میزان قصور تعیین شده ملزم به پرداخت دیه متوفیان نیز هستند.

در نهایت دکتر محمد مهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد خردادماه سال ۱۳۹۸ برای ارائه توضیحات در خصوص واژگونی حادثه علوم و تحقیقات به مجلس فراخوانده شد و در صحن علنی مجلس گفت: "مدیریت جدید، مهرماه مسئولیت را برعهده گرفت و با توجه به نوع انتخابی که در فروردین ماه نسبت به بکارگیری پیمانکار انجام شده بود و فقدان نظارت دانشجویان، سریعاً چهار ماه قبل از پایان قرارداد، تصمیم به لغو قرارداد گرفتیم و در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به اجرای مناقصه و انتخاب پیمانکار جدید اقدام کردیم اما این حادثه مجال نداد و پیش از تغییر پیمانکار رخ داد".

دکتر طهرانچی در خصوص آخرین وضعیت مصدومان حادثه واژگونی اتوبوس در واحد علوم و تحقیقات به ایسنا گفت: خوشبختانه کسی به فوت‌شدگان اضافه نشد و ضریب هوشیاری کسی که از بقیه پایین‌تر بود، اکنون به ۱۰ رسیده اما ایشان هنوز تکلم خود را به دست نیاورده است.

پرداخت دیه مصدومان و فوت شدگان حادثه علوم و تحقیقات

دکتر طهرانچی همچنین اظهار کرد: در مجموع از ۲۵ دانشجوی مصدوم، حدود ۱۰ نفر صدمات جدی دیدند اما خوشبختانه کسی که جدی‌ترین صدمات را دیده بود، نجات پیدا کرد.

وی همچنین درباره پرداخت دیه به خانواده فوت‌شدگان و مصدومین، گفت: پرداخت دیه همان ابتدا از طریق بیمه انجام شد.

رییس دانشگاه آزاد همچنین در خصوص نگرانی دانشجویان واحد علوم و تحقیقات در آستانه فصل زمستان و سردی هوا و کیفیت سرویس‌های خدمت‌رسان در دانشگاه با بیان اینکه معتبرترین شرکت اتوبوسرانی درون شهری در واحد علوم و تحقیقات مشغول به کار شده است، اظهار کرد: در صورتی که حوادث دانشجویی در دانشگاه‌هایی همچون شهید بهشتی یا تربیت مدرس را کنار هم بگذاریم، به مواردی بر می‌خوریم که دانشجو جانش را به علت بروز سانحه در آزمایشگاه از دست داده است، اما این به معنی این نیست که رفتن به آزمایشگاه خطرناک است. اعتقاد داریم باید صددرصد ایمنی را در دانشگاه رعایت کنیم؛ در عین حال نمی‌توان مُنکر این شد که "اتوبوس نو" در کشور نداریم و همه آن‌ها حداقل ۱۰ سال ساخت هستند.

به گزاش ایسنا، در حال حاضر اگر چه پرونده حادثه‌ تلخ وقوع سانحه برای دانشجویان واحد علوم تحقیقات دانشگاه‌ آزاد با صدور احکامی در دادگاه مختومه اعلام شد، اما فارغ از نتیجه‌ای که اعلام شد نقش موثر دانشگاه در تامین امنیت جانی دانشجویان را نمی‌توان نادیده گرفت و همان طور که وقوع این حادثه اولین واقعه تلخ جامعه‌ علمی و دانشگاهی نبوده است و با روندی که مسئولان در ایفای نقش تامین امنیت جانی فرزندان جامعه در پیش گرفتند آخرین حادثه نیز نخواهد بود. اگر چه بعد از وقوع این حادثه اقدامانی ایمنی نظیر نصب گاردریل در واحد علوم تحقیقات با جدیت پیگیری و انجام شده است اما با توجه به ساخت این دانشگاه بر روی گسل و در ارتفاع ۱۸۰۰ متری و همچنین احداث ساختمان‌های دانشگاه در ارتفاعات همواره این نگرانی وجود دارد که در آستانه فصل زمستان و آغاز بارش‌ها، تراژدی مشابه حادثه دی ماه ۹۷ مجدد دامن دانشجویان این دانشگاه را بگیرد. لذا لازم است مسئولان دانشگاه اقدامات ایمنی دانشجویان را در اولویت برنامه‌ریزی ‌های خود قرار بدهند.