ما به ‏مصرف پلاستیک عادت کرده‌ایم. اگر بناست بدون پلاستیک زندگی کنیم باید هزینه جایگزین پلاستیک مثل کیسه‌ ‏پارچه‌ای پایین بیاید یا باید چیزی مثل کیسه پارچه‌ای همیشه در دسترس باشد، درست مثل کیسه پلاستیکی.

روزنامه شهروند نوشت: «چرخ خرید را نگه می‌دارد. شروع می‌کند به خالی کردن اقلامی که برداشته. سه دانه سس کچاپ، دو تا شامپو، چهار بسته ماکارونی، دو ‏روغن سرخ کردنی و ... صدای بوق‌ شروع می‌شود. تسمه می‌چرخد و اقلام یک به یک روی ریل جلو می‌روند. دو زن که دختر و همسرش ‏هستند جلوتر می‌ایستند. متصدی فروشگاه دسته‌ای کیسه پلاستیکی به آنها می‌دهد تا اقلام را داخل آنها بگذارند. ‏کیسه اول تا نیمه پر می‌شود از تنقلات. در کیسه دوم بطری‌های روغن جای می‌گیرد و در کیسه سوم قارچ و ماکارونی و خامه. کیسه‌ها آن ‌قدر پر می‌شوند که تعدادشان به ١٥ تا می‌رسد. هر کدام تا نیمه پرشدند، چندتایی نایلون هم هست که بیش از ‏نیمی از آن خالی مانده است. این حکایت هرروزه مصرف پلاستیک در فروشگاه‌های بزرگ است.

پنجشنبه؛ بهترین روز برای خرید مایحتاج خانه؛ میان یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در شرق تهران. ‏فروشگاه نه شلوغ است و نه خلوت. چرخ‌های خرید که پشت هم صف کشیده‌اند، یکی‌یکی راه می‌افتند. یکی را زن و شوهری جوان ‏برمی‌دارند، دیگری را مردی میانسال برمی‌دارد و آن یکی را هم پیرمردی که همراه نوه‌اش به فروشگاه آمده است. آنها که خرید چندانی ندارند، ‏چرخی برنمی‌دارند و دست خالی در میان قفسه‌های فروشگاه چرخ می‌خورند تا آن چه می‌خواهند پیدا کنند. نوبت به حساب می‌رسد؛ به ‏پرداخت پولی که باید برای کالاها بدهند. در هر یک از لاین‌های خرید، کم یا زیاد برای هر کدام کیسه‌ای می‌گیرند. چه آن دختری که ‏خریدش از تمام فروشگاه یک چیپس بوده و چه مرد و زنی که چرخی را پر کرده‌اند.

- روزی چقدر کیسه پلاستیکی مصرف می‌کنید؟

- تا دلت بخواد.‏

در فروشگاهی دیگر که چندان بزرگ نیست زنی آمده تا برای فرزندش تخته‌ای شکلات بخرد.

- کیسه هم می‌خواهید؟

- نه می‌گذارم تو کیفم. راستی کیسه فریز هم دارید؟ از این رُلی‌ها.‏

- بله.‏

شایان هم امروز فرصت عصر را غنیمت شمرده و آمده تا خرید خانه را انجام دهد. خانه‌اش در یکی از کوچه‌های قیطریه است و برای ‏خرید همیشه به فروشگاه رفاه در نزدیکی‌های پل ‌صدر می‌رود. «حوصله دائم مغازه رفتن را ندارم. معمولا ماهی یک ‌بار می‌آیم و هر چی رو که ‏لازم باشه تو همین فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌خرم ولی برای میوه و سبزی هر هفته می‌ریم بازار روز.»‏

میان سبد خریدش، گوشت و مرغ هم جا داده. گوشت گوسفندی و مرغی که هر کدام در ظرفی پلاستیکی بسته‌بندی شده، ‏پاک ‌کرده و آماده مصرف‌اند. «کیسه زیاد مصرف می‌کنیم. معمولا هر بار که بریم خرید ١٥ یا ٢٠ کیسه نیازمون می‌شه تا خریدها رو به ‏خونه برسونیم. البته این پلاستیک‌ها تو خونه می‌مونند چون ممکنه نیاز شه برای جابه‌جا کردن چیزی یا این که بخواهیم به‌عنوان کیسه ‏زباله ازشون استفاده کنیم.»‏

از کیسه‌های خرید هر استفاده‌ای می‌کردند اما دلیلی نمی‌شد که به ‌طور جداگانه کیسه فریزر، کیسه زباله و انواع دیگر نایلون‌ها را نگیرند. ‏کیسه‌های بسته‌بندی شده‌ای که بخشی از خرید شایان و همسرش را تشکیل می‌دادند. «راستش اینه که کمتر دغدغه این رو داشتیم ‏که پلاستیک کم مصرف کنیم یا نه، البته بخشی از آن هم به دلیل راحتی پلاستیکه و چیز دیگه‌ای هم جاش نیست.»‏

از این می‌گوید که کیسه پارچه‌ای نه چندان همه‌گیر است و نه چیزی که مثل نایلون در همه فروشگاه‌ها باشد. «مثلا شده رفتم ‏کتابفروشی و به جای کیسه پلاستیکی، کیسه‌های پارچه‌ای هم گذاشته بودن ولی این کیسه‌ها هزینه جداگونه دارن و به نظرم بیشتر کالایی فانتزی هستن تا چیزی که تو چرخه مصرف قرار بگیره. قیمتشون هم زیاده و صرفه‌ای نداره و من هم فقط تو ‏کتابفروشی‌ها دیدم نه جای دیگه‌.»

روزی ٦٠٠ تن پلاستیک در آرادکوه تا پیش از رسیدن کرونا

فروشگاه‌های زنجیره‌ای یکی از منابع اصلی مصرف نایلون و بسته‌بندی‌هایی هستند که برای محیط ‌زیست مضرند. درباره حجم نایلون‌هایی ‏که هر روز در فروشگاه‌های زنجیره‌ای استفاده می‌شود آمار دقیقی در دست نیست. اما به‌ طور کلی درباره مصرف پلاستیک، ‏شینا انصاری، مدیر کل محیط‌ زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران به «شهروند» می‌گوید: «تا پیش از همه‌گیری کرونا روزی ٦٠٠ تن ‏کیسه پلاستیکی به محل دفن زباله آرادکوه می‌رسید. ٦ماهه دوم‌ سال ٩٨ به جز اسفند ماه که با آمدن کرونا قطعا بیشترهم ‏شده است ما آماری از آن نداریم.»

روزی٦٠٠ تن پلاستیک در تهران یعنی ٢١٩‌میلیون کیلو پلاستیکی که درسال به محل ‏دفن زباله‌ها می‌روند.

به گزارش همشهری آنلاین ازسال ١٩٥٠ میلادی تولید جهانی پلاستیک بیش از ۲۰۰ برابر افزایش یافته ‏است. درسال ۲۰۱۵ جهان بیش از ۳۸۰‌میلیون تن پلاستیک تولید کرد که این تقریبا معادل با توده دوسوم جمعیت جهان است. ‏پلاستیک‌هایی که دیر تجزیه می‌شوند، بر دل طبیعت می‌مانند و هضم‌شان سال‌ها که نه سده‌ها طول می‌کشد.‏

در این میان ۶۰ کشور جهان استفاده از کیسه‌های نایلونی را ممنوع و ۱۲۷ کشور سیاست‌های سختگیرانه و مالیات سنگین برای ‏استفاده از آن وضع کرده‌اند.

مجید عباسپور، استاد دانشگاه شریف و عضو پژوهشگاه انرژی، آب و محیط‌زیست این دانشگاه پیش از رویکرد کشورها ‏برای کاهش مصرف پلاستیک، به ایرنا گفت که تقریباً از همان‌ سال ۲۰۱۵ دولت فرانسه استفاده از کیسه پلاستیکی را در این کشور ممنوع ‏کرده و از آن زمان تنها اجازه استفاده از کیسه‌های قابل بازیافت را به مردم می‌دهد و حتی جرایمی برای خاطیان در نظر گرفته است. ‏البته دولت فرانسه در کنار ایجاد این محدودیت‌ها، سالانه تا ۶میلیون کیسه پلاستیکی قابل بازیافت به‌صورت رایگان در بین مردم توزیع ‏می‌کند تا دسترسی به این کیسه‌ها بیشتر شده و مردم نسبت به استفاده از آن تشویق شوند‎.

این استاد دانشگاه درباره تجربه هلندی‌ها برای ‏کاهش مصرف پلاستیک گفته بود که در این کشور هزینه بالای خرید پلاستیک مردم را به این نتیجه رسانده که از کیسه‌های ‏پلاستیکی استفاده نکنند. هلندی‌ها ترجیح می‌دهند به‌جای پرداخت چنین هزینه‌ای از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنند‎.

اما اقدامات برای جلوگیری از مصرف بیش از اندازه پلاستیک تنها مختص فرانسه و هلند نیست.

به گفته عباسپور مراکش هم جزو ‏کشورهایی است که ازسال ۲۰۱۵استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را منع کرده. کنیا هم چنین اقدامی انجام داده است. کشور ‏بنگلادش هم به دلیل این که به لحاظ جغرافیایی سرزمینی پست به‌حساب می‌آید، پساب‌های ایجاد شده در آن به‌راحتی باعث ‏سیلاب می‌شوند (موضوعی که بارها در این کشور اتفاق افتاده است)، از همین رو کارشناسان این کشور اعلام کرده‌اند وجود کیسه‌های ‏پلاستیکی و مواد زائد در مسیل‌ها باعث شده خروجی‌های آنها مسدود شود و سیل‌های زیاد در آنجا اتفاق بیفتد، به همین دلیل استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در این کشور هم ممنوع شده است.‏

به مصرف پلاستیک خو گرفته‌ایم

وجود قانون یا شیوه‌ای همه‌گیر برای زندگی بدون پلاستیک همان نکته‌ای است که مهلا هم روی آن دست می‌گذارد. خودش ‏دانشجو است و در کرج زندگی می‌کند. «ما ماهی دو بار از فروشگاه‌های زنجیره‌ای خرید می‌کنیم و می‌تونم بگم ‏در هر کدام از این خریدها خیلی پلاستیک مصرف می‌شه. هر هفته نزدیک به ٧٠ کیسه پلاستیکی به خونه‌مون میاد.»‏

خانواده چهارنفره‌شان یک باغ در کرج را هم اداره می‌کند. «شاید نصف این پلاستیک‌ها می‌رن بیرون ولی تعدادی رو هم تو کارهای ‏باغ استفاده می‌کنیم.» می‌گوید امروز سخت است که بخواهید چیزی را جایگزین پلاستیک کنید. «اگر بخواهی کاغذ بگذاری که غیر ممکن ‏است و آسیب بیشتری به طبیعت می‌زند. پارچه هم بین انظار مردم نمای خوبی ندارد. در هر صورت شاید بازیافت پلاستیک بهتر باشه ‏و ما هم به‌عنوان شهروند مسئول ارایه جایگزین نیستیم.»

مهلا باور دارد اگر قانون یا بخشنامه‌ای باشد که مصرف پلاستیک را ممنوع کند یا راهکاری پیدا شود که جایگزین مناسبی برای ‏پلاستیک باشد، آدم‌ها مصرف پلاستیک را کنار می‌گذارند. «امروز اگر کسی بخواد با زنبیل بره خرید، باید نگاه‌های معنادار رو هم تحمل کنه ‏ولی اگر عرف جامعه چیزی مثل کیسه پارچه‌ای یا هر چیز دیگری رو بپذیره و استفاده کنه، من هم استفاده می‌کنم چون عضوی ‏از اون جامعه‌ام ولی این که خودم بخوام راهکار فردی ابداع کنم ممکن نیست چون نه حوصله‌ش رو دارم و نه با پرهیز کردن من مشکل ‏حل می‌شه.»‏

پلاستیک‌ها درچهار گوشه تهران تولید می‌شوند، به مراکز خرید از کتابفروشی‌ تا تره‌بارها می‌روند و درنهایت سر از آرادکوه در ‏می‌آورند. شینا انصاری از برنامه‌ای همه‌گیر برای کاهش مصرف پلاستیک سخن می‌گوید. «شهرداری تهران می‌تواند مصرف ‏پلاستیک فروشگاه‌های زیرمجموعه خود را مدیریت کند اما فروشگاه‌هایی که مدیریت متفاوت دارند اگر بخواهند کمتر پلاستیک مصرف ‏کنند باید سیاست‌گذاری کلان و در حد دولت باشد. یعنی هم نیاز به برنامه‌ریزی در سطح قانون‌گذاری وجود دارد و هم سیاست‌های ‏تشویقی و تنبیهی برای کاهش مصرف پلاستیک و این میسر نمی‌شود مگر این که در قوانین و اسناد بالادستی بیاید.»

انصاری درباره ‏برنامه‌های شهرداری تهران برای کاهش مصرف پلاستیک می‌گوید: «کاری که می‌توانیم انجام دهیم که در حوزه اختیارات ‏شهرداری هم باشد، داشتن برنامه‌هایی برای مصرف کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه شهروند و سازمان میادین میوه و تره‌بار تهران ‏است که منتهی به مصرف کمتر کیسه‌های پلاستیکی شود.»‏

زیرساخت‌های ممنوعیت مصرف پلاستیک را نداریم

از نظر انصاری، ممنوعیت مصرف پلاستیک زیرساخت‌هایی می‌خواهد که هنوز در نقاط مختلف ایران فراهم نیست. «فعلا محدود کردن و ‏کاهش مصرف پلاستیک به طول کامل ممکن نیست و برنامه شهرداری تهران هم این است که قدم به قدم جلو برود. برای مثال در ‏فروشگاه‌های شهروند با ابزارهای تشویقی لاین خرید سبز در دست ایجاد است که شهروندانی که داوطلب هستند می‌توانند با کیسه‌های ‏پارچه‌ای خرید کنند و در خرید خود تخفیف بگیرند.»‏

هر چند دست ‌کم در فروشگاه شهروند اتوبان محلاتی هنوز نه کیسه پارچه‌ای وجود دارد و نه لاینی برای خرید سبز اما مدیر کل محیط‌‏زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران معتقد است شهرداری باید کاهش مصرف پلاستیک را از خود شروع کند. «شهردار ابلاغ ‏کردند که در جلسات و برنامه‌های شهرداری از ظرف یک‌بار مصرف و پلاستیکی استفاده نشود، از سوی دیگر طرح نانوایی‌های سبز را از ‏زمستان پارسال گذاشتیم که اتحادیه نانوایی‌های تهران همکاری خوبی داشتند.»‏

تعدادی نانوایی در منطقه ١٣ تهران مشخص شد که به مشتریان علاوه بر کیسه پلاستیکی کیسه پارچه‌ای هم بدهند. «سعی کردیم ‏کیسه‌های پارچه‌ای با قیمتی کم و نزدیک به کیسه پلاستیکی عرضه شود و برای مشتریانی که کیسه پارچه‌ای می‌گرفتند بسته‎‏‌های ‏تشویقی مواد شوینده و ... در نظر گرفتیم که می‌توانند آن را از شهرداری‌های ناحیه خود بگیرند.»‏

به گفته انصاری، ورودی پلاستیک در مراکز تفکیک و مرکز دفن زباله آراد کوه سه برابر بیشتر از چوب، فلز و شیشه بوده و به نظر ‏می‌رسد این آمار پس از شیوع کرونا بیشتر هم شده است. «عمر هر پلاستیک در تهران تنها ١٢دقیقه است و عمدتا خانواده‌ها ‏یک‌بار بیشتر از کیسه‌های پلاستیکی استفاده نمی‌کنند.»‏

میزان مصرف پلاستیک هر چقدر که باشد، خواه با آمدن کرونا بیشتر شده باشد یا کمتر اما خیلی از ‏شهروندان می‌گویند راهکارهای جزئی یا کوتاه‌مدت نمی‌تواند از میزان مصرف آن بکاهد. مهلا یکی از همین شهروندان است. «ما به ‏مصرف پلاستیک عادت کرده‌ایم. اگر بناست بدون پلاستیک زندگی کنیم باید هزینه جایگزین پلاستیک مثل کیسه‌ ‏پارچه‌ای پایین بیاید یا باید چیزی مثل کیسه پارچه‌ای همیشه در دسترس باشد، درست مثل کیسه پلاستیکی.»‏

مینا هم که در زندگی روزمره خود تلاشی برای استفاده کمتر از پلاستیک دارد می‌گوید: «تا کجا خریدهایم را در یک پلاستیک بریزم یا ‏به فروشنده بگویم پلاستیک لازم نیست؟ وقتی چیزی دارد استفاده می‌شود، فردی مثل من هم که سعی می‌کنه پلاستیک کمتری ‏مصرف کنه گاهی مجبور به ناپرهیزی می‌شه.»‏