عصرایران؛ مجله تصويري سلاح- گازهاي شيميايي تا به امروز نماد يكي از وحشتناك ترين تحولات صورت گرفته در فناوري هاي نظامي از دوران جنگ جهاني اول بوده اند. در ادامه به 10 واقعيت كه بخشي از اين داستان غم انگيز را روايت مي كنند، اشاره خواهيم كرد.

- گازهاي شيميايي براي اولين بار در بالیموف لهستان توسط نيروهاي آلماني مورد استفاده قرار گرفتند

گازهاي شيميايي نخستين بار در ژانويه سال 1915 طي نبرد بالیموف مورد استفاده قرار گرفت. اين نبرد ناتمام ميان امپراتوري آلمان و روسيه بود كه در آن سپاه نهم ارتش آلمان دست به اقدامي بي سابقه يعني استفاده از سلاح شيميايي عليه روس ها زد.

آنها به منظور آماده سازي براي حمله، 18000 گلوله زايليل برومايد پرتاب كردند. البته اين يورش هرگز نتوانست آنطور كه آلمان ها انتظار داشتند به وقوع بپيوندد زيرا وزش شديد باد گازهاي سمي را به سمت خود آنها باز مي گرداند. با اين وجود به علت آن كه هواي سرد مانع از تبخير سريع مايع زايليل برومايد مي شد، تعداد تلفات به حداقل ميزان ممكن كاهش يافت. 

- گازهاي جنگي ماهيتي وابسته به شرايط آب و هوايي داشتند

پس از مدت زمان كوتاهي مشخص شد كه گازهاي سمي جنگي در آب و هواي نامناسب(برای عامل شیمیایی) به سرعت پراكنده مي شوند و اين موضوع مي تواند به كاهش چشمگير قدرت آنها در ناتوان سازي نيروهاي دشمن منجر شود. در مقابل اگر شرايط جغرافيايي و آب و هوا براي گاز شيميايي مورد نظر مساعد باشد، تا مدت زمان زيادي پس از حمله اوليه حفظ خواهد شد. براي نمونه تاثير گذاري گاز خردل تا چند روز باقي مي ماند. 

از جمله مهم ترين فاكتورهاي شرايط ايده آل مذكور مي توان به عدم وزش باد يا تابش نور خورشيد و رطوبت بالا اشاره كرد كه همگي باعث جلوگيري از انتشار سريع گاز مي شوند.

- هدف اصلي از به كار گيري گازهاي جنگي، كشتار نبوده است!

با وجود آن كه گازهاي شيميايي طيف اثري هولناك و پيامدهايي گاها غير قابل جبران داشتند، اما معمولا هدف از اين حملات كشتار نيروهاي دشمن نبوده بلکه آثار و عواقب سو آن و تخریبی روانی که برجای می گذارد به مراتب ویران کننده تر است.

 گازهاي شيميايي به دو دسته محرك و كشنده تقسيم بندي مي شوند. مواردي كه به گروه محرك تعلق دارند، از نظر كاربرد به مراتب متداول تر هستند مانند گاز خردل. طبق گزارشات به دست آمده با اين حال كه تلفات ناشي از گازهاي شيميايي تنها 3 درصد برآورد شده است، اما اثرات ناتوان كننده آنها در ساير موارد به اندازه اي شديد بودند كه تبديل به يكي از ترسناك ترين سلاح هاي جنگ جهاني اول شدند.

- گازهاي سمي بر اساس نوع اثر خود تقسيم بندي مي شدند

گازهاي مورد استفاده در جنگ جهاني اول به يكي از اين چهار دسته تعلق داشتند: محرك هاي تنفسي، اشك آورها، عطسه آورها و همينطور عوامل تاول زا. با وجود آن كه هر يك از اين گازهاي سمي به تنهايي هم قدرت تخريبي بالايي داشتند، اما گاهي اوقات با هدف تحميل حداكثر خسارت ممكن به صورت تركيبي مورد استفاده قرار مي گرفتند.

- آلمان، فرانسه و بريتانيا طي جنگ جهاني اول بيشترين ميزان استفاده از گازهاي شيميايي را به ثبت رساندند

آلمان با 68000 تن گاز سمي ركورد دار توليد تسليحات شيميايي در تمام طول مدت جنگ جهاني اول بود. پس از آن نيز بريتانيا و فرانسه با رقم هاي 25000 و 37000 تن قرار داشتند. گفتني است كه هيچ ملت ديگري به اين حجم از توليدات گازهاي شيميايي نزديك نشده است.

- گازهاي شيميايي كليد پيشروي آلمان در سومين نبرد اِن بودند

در ماه مه و ژوئن سال 1918، نيروهاي آلماني پيشروي خود از رود ان به سمت پاريس را آغاز كردند. آنها در ابتدا با استفاده از توپخانه هاي قوي به پيشرفت سريعي دست يافتند. طي تهاجم اوليه 80 درصد از مهمات به كار رفته در بمباران هاي دور برد، 70 درصد از گلوله هاي شليك شده در سد تسليحاتي خط مقدم و همچنين 40 درصد از رگبارهاي خزنده آلوده به گازهاي شيميايي بودند.

- گازهاي سمي تنها تسليحات شيميايي جنگ جهاني اول نبودند

هرچند اين دسته از تسليحات شيميايي به اندازه گازهاي جنگي قابل توجه نيستند، اما مهمات آتش زا يكي ديگر از عواملي بودند كه طي جنگ جهاني اول مورد استفاده واقع شدند. مهمات آتش زا عمدتا به وسيله خمپاره انداز پرتاب مي شدند و حاوي فسفر سفيد يا ترمايت بودند.

- گازهاي شيميايي در ابتدا به صورت مايع توليد مي شدند

گازهاي سمي به كار رفته طي دوران جنگ جهاني اول به جاي آن كه حالت گازي داشته باشند، به فرم مايع ذخيره مي شدند. بدين ترتيب اين عوامل شيميايي تنها زماني به فرم گاز در مي آمدند كه مايعات پراكنده و تبخير شده باشند. دقيقا اين موضوع وابستگي حملات شيميايي با گازهاي سمي به شرايط آب و هوايي را تاييد مي كند.

البته گاهي اوقات نيز گازهاي سمي به صورت بخار از نارنجك هاي نظامي رها مي شدند كه اين كار احتمال بازگشت آنها به سمت نيروهاي خودي را افزايش مي داد. اين مشكل يكي ديگر از دلايلي به شمار مي رفت كه استفاده از حالت مايع را تبديل به سيستمي بسيار محبوب ساخته بود.

- گازهاي شيميايي به منظور تضعيف روحيه دشمن مورد استفاده قرار مي گرفتند

از آن جايي كه گازهاي سمي سنگين تر از هوا هستند، راه خود را به داخل هر سنگر و يا حفره امني باز مي كنند و اين قابليتي است كه هيچ روش جنگي ديگري از آن برخوردار نخواهد بود. بدين ترتيب حملات شيميايي به كمك گاز مي توانستند با ايجاد اضطراب و هراس بر روحيه نيروهاي دشمن تاثير بگذارند و نتيجه جنگ را تغيير دهند.

- كاربرد گازهاي سمي تقريبا منحصر به جنگ جهاني اول بوده است

حملات گازهاي شيميايي طي جنگ جهاني اول به قدري ترسناك بود كه از آن زمان تاكنون به ندرت تكرار شده است. از جمله رويدادهايي كه به استفاده مجدد از اين عوامل منجر شد مي توان به نقش فرانسوي ها و اسپانيايي ها در دوره میان ‌دوجنگ، عمليات بُلشِویکها عليه شورشيان و همينطور عراق در جنگ تحمیلی علیه ايران (1980 تا 1988) و ... اشاره كرد.

مطالب مجله تصویری سلاح را در این لینک دنبال کنید.

بیشتر بخوانید:

*تنها تانک آلمانی جنگ جهانی اول! (+تصاویر)

*تصاویری کمیاب از جنگ جهانی اول(سال 1914 الی 1916)

*خواندنی هایی درباره جنگ جهانی اول: از ماسک ادرار تا راز سبیل هیتلر!(+تصاویر)

تماشاخانه

۴ میلیون کیلومتر سفر در ایران ؛ عکس‌هایی که حالا ما را به سفر می‌برند (فیلم)

قسمت چهارم : از کشف سکه‌های نقره‌ای قرون وسطی تا کپسول زمانی در بیشه‌زار ماقبل تاریخ (فیلم)

فیلم های دیگر