تاسیس آتش‌نشانی آبادان به روایت اسناد

محمود تیلا*؛ عصر ایران- شاید کمتر کسی از سلسله اتفاقاتی که منجر به تاسیس آتش نشانی شهرداری آبادان در اواخر دهه 50 شد با خبر باشد. مجموعه مکاتباتی که از اواسط این دهه بین شهرداری، شرکت نفت، فرمانداری، استانداری و سازمان دفاع غیرنظامی آبادان وجود دارد بخشی از هویت تاریخی شهر آبادان است که حرف های بسیاری را در دل خود پنهان کرده و از حال و روز شهرداری در آبادان دیروز می گوید.

آتش نشانی شهرداری آبادان که در سال 1358 تاسیس شد

«بیژن صالحی» دکتر داروسازی است که از نیمه آبان سال 55 توسط انجمن شهر به عنوان شهردار انتخاب می شود و تا 16 آبان دو سال بعد که منجر به پیروزی انقلاب شد این عنوان را داشت. بیشترین نامه نگاری ها در دوره او به ثبت رسیده که علیرغم کمبودهای مالی سعی داشته در مکاتبات خود از مسئولین مربوطه بخواهد برای راه اندازی واحد آتش نشانی به شهرداری کمک مالی کنند.

نگاهی به مکاتبات آن روزها نشان می دهد او در ماجرای فاجعه سینما رکس به شدت مورد سوال قرار گرفته و سعی داشته از «شهرداری» دفاع کند. شاید حادثه سینما رکس باعث شد چرایی نبود واحد آتش نشانی شهری برای همگان سوال برانگیز شده و مسئولین وقت حساس تر شوند.

در 12 شهریور 57 در خصوص شب حادثه سینما رکس به ضرابی دادستان وقت آبادان می نویسد: «... ساعت 22:10 تلفنی از مرکز آتش نشانی پالایشگاه به اینجانب اطلاع داده شد که سینما رکس دچار حریق گردیده بلافاصله موضوع را به دایره موتوری شهرداری اطلاع تا تنها ماشین تانکر آب شهرداری که جهت مشروب کردن فضای سبز خریداری گردیده به محل اعزام تا در صورت لزوم مورد استفاده قرار دهند... در حدود ساعت 10:35 دقیقه از طرف آتش نشانی اطلاع داده شد که فشار شیرهای آتش نشانی کافی نیست بلافاصله موضوع به مدیرعامل آب اعلام و ایشان نسبت به بالا بردن فشار آب شیرهای آتش نشانی طبق اظهار واصله به حدود 40 پاوند اقدام نمودند... طبق مشاهدات عینی مامورین شهرداری پس از آمدن وسایل آتش نشانی شرکت ملی نفت متاسفانه ماشین های حاضر در محل بعلت نداشتن آب کافی در مراحل اول آتش سوزی نتوانسته اند از گسترش آتش جلوگیری بعمل آورند و بعلت اینکه یکی از شیرهای آتش نشانی در محل شکسته بوده و دیگری در زیر آسفالت قرار گفته بود ناچار از سومین شیر موجود که در حدود 160 متر فاصله داشته استفاده می نمایند که این خود نیز موجب تاخیر در عملیات جلوگیری از اطفاء حریق می گردد.. بازرسی شیرهای آتش نشانی شهر با توجه به آخرین مکاتبه آتش نشانی شرکت نفت با آن سازمان بوده و این بازرسی و رفع نواقص مستقیماً به سازمان آب آبادان برای برطرف کردن آن اعلام می گردیده است... متاسفانه در آخرین بازرسی ذکری از شیرهای آتش نشانی اطراف سینما رکس نیامده است...».

شهردار آبادان در ادامه می نویسد: «استحضار دارند که شرکت ملی نفت ایران از ابتدا تاسیس شهرداری وظیفه اطفاء حریق و مبارزه با آتش سوزی شهر آبادان را به عهده داشته و از نظر ایمنی شهر آبادان و مناطق شرکتی را کلاً زیر پوشش خود نگهداری می نموده و به اتکاء همین امر و وظیفه ای که به عهده داشته شهرداری فاقد هرگونه وسایل اطفاء حریق می باشد ولی اخیراً با اتفاقات و حوادث آتش سوزی که به وسیله عوامل مخرب در سطح شهر بوجود آمده تاسیس دایره آتش نشانی و ایمنی شهرداری شامل سه واحد مجهز آتش نشانی را از هر جهت ضروری و واجب نموده است بدین لحاظ ضمن تماسی که با شهرداری شیراز گرفته شده طبق 5 برگ فتوکپی ضمیمه و برآوردی که شده احداث سه واحد آتش نشانی در سه نقطه شهر ضروری تشخیص داده شده اعتبار و هزینه خرید وسایل اولیه هر سه واحد مذکور نیز حدود 80 میلیون ریال برآورد شده است که شهرداری با توجه به برنامه های عمرانی خود ناچار است برای این منظور وام اخذ نماید. گذشته از این هزینه نگهداری سه واحد آتش نشانی و حقوق پرسنل و تامین احتیاجات در سال حدود 50 تا 70 میلیون در سال خواهد شد که شهرداری موظف می شود از بودجه سالیانه خود تامین نماید...»

تصویری از نیروهای آتش نشانی پالایشگاه آبادان دی ماه 1344 (1965) 

او سپس خرید این وسایل را در شرایط کنونی امکان پذیر نمی داند و اشاره می کند که در جلسه انجمن شهر به تصویب رسیده که شهرداری 80 میلیون ریال اعتبار موردنیاز را از صندوق مشترک شهرداری ها به صورت وام اخذ نماید تا 24 دستگاه ماشین آلات تعیین شده از طرف سازمان دفاع غیرنظامی آبادان را تهیه کند.

این در حالی است که صالحی شش روز قبل از آتش سوزی سینما رکس طی نامه ای به فرماندار از بودجه یک میلیون دلاری آتش نشانی پالایشگاه آبادان از سوی شرکت ملی نفت می گوید و اعلام می کند اگر آتش نشانی در شهرداری راه اندازی شود این بودجه و سازمان در شرکت نفت جمع آوری می گردد و هزینه سنگینی هم بر بودجه شهرداری تحمیل خواهد شد.

با این حال انجمن شهر آبادان با حضور اعضای خود در اواخر شهریورماه 57 و یک ماه پس از سینما رکس با حضور شهردار، رییس روابط سازمان های دولتی و خارجی پالایشگاه، رییس آتش نشانی پالایشگاه و رییس سازمان دفاع غیرنظامی آبادان تکیل جلسه می دهد و نتیجه مذاکرات این می شود که یک واحد آتش نشانی توسط شرکت نفت به شهرداری اهداء و تا دوسال تعمیرات آن و تامین قطعات یدکی مربوطه نیز به وسیله شرکت نفت انجام شود. علاوه بر این طرح لوله کشی آب خام و نصب الکتروپمپ به طول 1522 متر از اروندرود به بازار کویتی ها، بازار پارچه فروش ها، بازار الفی، پاساژ لادن، بازار عربها و بازار اصفهانی ها جهت استفاده در مواقع ضروری آتش نشانی مصوب می شود.

این ماجرای کمبود بودجه برای راه اندازی آتش نشانی همچنان ادامه پیدا می کند تا اینکه «رحیم مشتاقی» شهردار موقت آبادان در دوران پیروزی انقلاب اسلامی در شهریور 1358 طی نامه ای به سازمان دفاع غیرنظامی خوزستان می نویسد: «یکی از علل واماندگی و عقب افتادگی شهر آبادان وابستگی بی پایه آن به شرکت نفت بوده که به این خاطر شهر آبادان فاقد همه چیز منجمله بیمارستان و تا چندی پیش تصفیه خانه و شبکه برق و سایر خدمات شهری منجمله آتش نشانی بوده است. هم اکنون شهر کوچک خرمشهر دارای سرویس آتش نشانی می باشد ولی آبادان حتی یک مخزن آب آتش نشانی هم ندارد تا چه رسد به سایر وسایل.»

تصویری قدیمی از آتش نشانی پالایشگاه آبادان تاسیس شده در سال 1306 (1927)

او در ادامه از طرح این مساله مهم حیاتی در حضور آقای نزیه رییس محترم هیات مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران خبر می دهد که با محبت وی محل رختشوی خانه سابق شرکت نفت برای احداث ایستگاه آتش نشانی اختصاص داده شده تا شهرداری آبادان دارای یک سرویس منظم آتش نشانی گردد.

شاید ارسال چک 75 میلیون ریالی کمک شرکت ملی نفت ایران برای طرح تاسیس واحد آتش نشانی شهر آبادان در مهرماه سال 1358 را بتوان نقطه عطف راه اندازی این واحد در شهرداری دانست که در سالهای بعد و در جنگ تحمیلی اهمیت خود را در این شهر نشان داد. کارکنان آتش نشانی شهرداری در کنار آتش نشانی پالایشگاه در سالهای دفاع مقدس خالق حماسه هایی شدند که صفحات تاریخ هشت ساله را زرین کرد.

در روز هفتم مهر ۱۳۵۹ وقتی که دشمن بعثی به پالایشگاه آبادان حمله هوایی کرد، آتش نشانان منطقه و شهرهای اطراف برای مهار آتش به پالایشگاه رفتند که در هنگام عملیات اطفای حریق، هواپیماهای دشمن مجدداً اقدام به بمباران پالایشگاه می کنند که منجر به شهادت تعداد زیادی از آتش نشانان فداکار کشور می شود.

نام‌گذاری این روز با نام «روز آتش‌نشانی و ایمنی» در سال ۱۳۷۹  توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور با هدف ترویج ایمنی و پیشگیری از حوادث در سطح کشور و هم‌چنین یادآوری حماسه‌آفرینی‌ها و از خودگذشتگی های آتش‌نشانان میهن اسلامی در عرصه دفاع مقدس بوده است.

* روزنامه نگار

تماشاخانه

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / بلک فرایدی یا جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

شکوه فرش ایرانی دوره صفوی را در اروپا ببینید (فیلم)

فیلم های دیگر