رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت در گفت وگو با روزنامه ایران اظهار کرد: باید در شب یلدا نشان دهیم سالمندان را دوست داریم؛ ما برای‌شان احترام قائلیم و در شرایط بحرانی فعلی باید ثابت کنیم مراقب سلامت‌شان هستیم.

روزنامه ایران سه شنبه ۲۵ آذر در گفت وگو با محسن شتی رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت مشکلات مختلف سالمندان و چرایی پرهیز از برگزاری دورهمی‌های شب یلدا را بررسی کرد و نوشت: گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد هر بار بستری شدن سالمند در مرکز درمانی نزدیک به دو میلیون تومان برای نظام سلامت آب می‌خورد. این در حالی است که طبق آمارها نزدیک به ۵۰درصد تخت‌های بیمارستانی در اشغال سالمندان قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۴۰۰ سهم سالمندی جمعیت از مرز ۱۰ درصد و در سال ۱۴۲۰ از مرز ۱۹.۴ درصد و در سال ۱۴۳۰ از مرز ۲۶.۱ درصد عبور کند، یعنی در آن زمان یک‌چهارم جمعیت کشور، سالمند خواهند بود و حجم بالایی از تخت‌های بستری به سالمندان اختصاص خواهد یافت. از این روست که کند شدن روند سالمندی و پیشگیری از پیشرفت بیماری‌ها در دو دهه بعد به یکی از چالش‌های اصلی حوزه بهداشت و درمان کشور بدل شده است.

*در ۹ ماه اخیر سالمندان یکی از گروه‌های پرخطر در معرض آسیب بودند، از این جهت که اغلب این افراد به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید۱۹ برنامه چکاپ و کنترل بیماری‌شان را به تعویق انداختند. به‌طور کلی شما وضعیت سلامت سالمندان کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سالمندان به‌دلیل احتمال بالاتر ابتلای همزمان به بیماری‌های مختلف، مصرف داروهای متعدد و ضعف سیستم‌ها و ارگان‌های مختلف بدن ممکن است در شرایط پیچیده و سخت‌تری نسبت به سایرین از لحاظ مدیریت سلامت قرار گیرند. در کشور ما به‌دلیل تعداد اندک متخصصان طب سالمندی، سالمندان مجبورند برای درمان بیماری‌های مختلف خود همزمان به چند پزشک مختلف مراجعه کنند و این مسأله بعضاً به‌دلیل عدم دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت ممکن است وضعیت سلامتی سالمند را پیچیده‌تر کند. پیش‌بینی‌های جمعیتی حاکی از آن است که در ۳۰ سال آینده بتدریج نزدیک ۳۰ درصد جمعیت کشور ما را سالمندان تشکیل می‌دهند یعنی نزدیک به یک‌سوم جمعیت.

برای مدیریت سلامت این جمعیت زیاد نیاز به ظرفیت‌سازی و توانمندسازی نیروهای بهداشتی و درمانی مانند کارشناسان بهداشت و درمان و پزشکان عمومی داریم تا مهارت و دانش لازم برای پاسخگویی به نیازهای این گروه سنی آسیب‌پذیر را داشته باشند، با نگاهی جامع سالمندان را مورد بررسی قرار دهند، اقدامات پیشگیرانه و کنترلی اولیه را بدرستی انجام دهند و در صورت نیاز سالمند را برای اقدامات تخصصی‌تر به متخصص طب سالمندی ارجاع دهند.

امیدواریم با تلاش‌هایی که در جهت احیای دوره دستیاری طب سالمندی در وزارت بهداشت در جریان است در کنار برنامه‌هایی که برای بازنگری کوریکولوم‌های درسی دوره‌های پزشکی عمومی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی داریم و همچنین برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت مهارتی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف بتوانیم مشکل نیروی انسانی متخصص مورد نیاز در کشور را در حوزه بهداشت و درمان حل کنیم.

*آقای دکتر! آماری‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد نزدیک به ۸۰ درصد سالمندان در مراحل آخر و پیشرفته بیماری به پزشک مراجعه می‌کنند، از طرفی بسیاری از سالمندان به‌ دلیل بیماری‌های متعدد گاهی باید به ۵ متخصص ارجاع داده شوند ولی مراجعه نمی‌کنند؛ وزارت بهداشت در بحث خودمراقبتی از سالمندان چه اقداماتی انجام می‌دهد؟

همزمان با مسأله «هم ابتلایی» که بدان اشاره کردم «چند دارویی شدن» نیز در سالمندان شایع است. سالمندی که تغییرات فیزلوژیک دارد حافظه و چشم و گوشش هم ممکن است در مواردی، ضعیف باشد، باید روزی چند قلم دارو بخورد که اگر کسی نباشد به او یادآوری کند، گاهی یادش می‌رود و در برخی موارد ممکن است به‌دلیل سطح سواد پایین، داروهایش را اشتباه مصرف کند یا یک دارو را با دو نام تجاری مختلف فقط صرفاً به‌دلیل رنگ‌های متفاوت از هم می‌خورد. بنابراین مشکل مصرف داروهای متعدد و زیادی یا پلی فارمسی نیز در این گروه از افراد شایع است.

وقتی تعداد داروها زیاد می‌شود احتمال عوارض دارو هم بالا می‌رود. همچنین سالمندانی که فعالیت بدنی‌شان کم می‌شود، افزایش وزن پیدا می‌کنند یا چربی خون بالا دارند یا وضعیت تغذیه‌شان نامناسب است با ریسک بالای بیماری قلبی نیز روبه‌رو هستند. این سیکل معیوب چند دارویی و بیماری‌های مختلف می‌تواند وضعیت سالمند را پیچیده‌تر کند. اگر مراقبت درست اتفاق نیفتد و سلامت سالمند مدیریت نشود شرایط برای آنها به مراتب پیچیده‌تر می‌شود. در بحث «پلی فارمسی» مداخله فقط در سالمندان مطرح نیست. باید روی داروخانه، پزشک و سیستم سلامت و خانواده نیز متمرکز شویم.

برای پزشکان خانواده دوره‌های پودمانی در حال برگزاری است که برخی عناوین آن مربوط به پلی فارمسی است تا با مدیریت صحیح پزشک سالمند دچار مشکلات دارویی نشود. همچنین مدلی در حال طراحی و اجرای آزمایشی است، مبنی بر اینکه در داروخانه و بیمارستان با چه فرآیندی دارو درمانی سالمندان مورد نظارت و کنترل قرار گیرد تا این افراد دچار عوارض دارویی نشوند. همچنین برای مراقبت درمانی از سالمندان نیاز به ‌ستینگ‌های جدید از جمله برنامه مراقبت در منزل داریم. در دنیا «home care» برنامه و خدمتی شناخته شده است، ما در طول ۲۵ سال آینده جمعیت سالمندی‌مان دو برابر می‌شود.

خدمات مراقبت در منزل روند بدحال شدن سالمند را کند می‌کند و باعث می‌شود تخت بیمارستانی کمتر و دیرتر اشغال شود. بیمه‌ها در صورت پوشش این خدمات اقدام ارزشمندی را انجام خواهند داد. به نظر می‌رسد روند کشور به‌ سمتی است که مجبوریم به نظام مراقبت طولانی اهمیت دهیم چون در ۲۰ سال آینده با افزایش جمعیت سالمندی و کاهش بعد خانوار، مشتری این گونه مراکز زیادتر خواهد شد.

*برای داشتن دوران سالمندی پویا، وزارت بهداشت چه برنامه‌هایی دارد؟ در حال حاضر سالمندان پرخطر را چگونه غربالگری و شناسایی می‌کنید؟

سالمندی به‌ معنی بیماری نیست، بلکه سالمندی دستاورد بشر است که به‌دلیل ارتقای سطح کمی و کیفی تکنولوژی و مراقبت‌های بهداشتی درمانی رخ داده است. در طول ۴۰سال گذشته به‌ دلیل پیشرفت پزشکی و تکنولوژی متوسط طول عمر ۲۰ سال افزایش پیدا کرده و امید به زندگی به ۷۵ سال رسیده است. اگر در دوره‌های قبلی عمر مثل نوجوانی و جوانی و میانسالی مراقب نباشیم، این دوره را با بیماری آغاز و طی می‌کنیم.

در سالمندان مشکلات شناختی از جمله فراموشی یا دمانس(زوال عقل) و آلزایمر شیوع بالاتری دارد، سکته‌های مغزی و آمار بیماری‌های فشار خون و دیابت نیز در آنها بالاتر از بقیه افراد است و بیماری‌های عضلانی اسکلتی و ناتوانی‌های حرکتی، صرع و پارکینسون و اضطراب و افسردگی نیز در سالمندان شایع‌تردیده می‌شود.

ما در وزارت بهداشت دو برنامه عمده داریم؛ یکی آموزش شیوه زندگی سالم است که در این دوره کرونا به‌ دلیل محدودیت تردد سالمندان محدودیت در برگزاری کلاس‌های آموزشی را داشتیم. پیش از آن سالمندان با مراجعه به مراکز جامع سلامت و خانه بهداشت در مورد چگونگی تغذیه سالم و فعالیت بدنی سالم و مسائل روانی آموزش می‌دیدند. برنامه اصلی وزارت بهداشت ارائه بسته‌های خدمات ادغام یافته سلامت سالمندان است.

وضعیت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، برنامه مراقبت از فشار خون بالا، دیابت، افسردگی، تغذیه و پیشگیری از انواع سرطان و پیشگیری از سقوط عناوین برنامه‌های در حال اجراست. از ابتدای اپیدمی تاکنون علائم کرونا سه بار به شکل تلفنی از حدود هفت میلیون نفر از سالمندان کشور پرسیده شده و افراد مشکوک برای اقدامات بعدی به مراکز ویژه کرونا دعوت شدند. همچنین آموزش‌ها را از طریق رسانه‌ها ارائه می‌دهیم. همچنین محتواهای آموزش خودمراقبتی از سالمندان را درباره تغذیه، سلامت روان، فعالیت بدنی و مراقبت معمول، مصرف مکمل‌ها، تنهایی، اختلالات شناختی نیز روزآمد و تولید شده و در هفته‌های آینده در قالب محتواهای مجازی در اختیار سالمندان و خانواده‌ها قرار می‌گیرد.

*در طول ۱۰ ماه گذشته بیشترین آمار مرگ ومیر فوتی‌های کرونا مربوط به سالمندان گزارش شده است، با توجه به نزدیک شدن به شب یلدا شما چه توصیه‌ای به خانواده‌ها دارید تا این آیین دید و بازدید بزرگترهای فامیل به مراسم ختم افراد مسن منجر نشود؟

ما ایرانی و مسلمان هستیم و طبق آموزه‌های دینی و آداب و رسوم ملی برای بزرگترها بسیار احترام قائلیم و بسیار دوست‌شان داریم. دوست داشتن همیشه یک تظاهر و بروز ندارد. باید در شب یلدا نشان دهیم سالمندان را دوست داریم، ما برای‌شان احترام قائلیم و در شرایط بحرانی فعلی باید ثابت کنیم مراقب سلامت‌شان هستیم و بهترین کار این است که با رعایت اصول پیشگیری، این افراد را از گزند ویروس حمایت کنیم.

بهترین کار این است بدترین کار را نکنیم. در تمام دنیا ثابت شده دورهمی‌های کوچک خانوادگی از بسیاری از ریسک فاکتورهای دیگر خطرناک‌تر است، پس برای حفظ جان همه اعضای خانواده از کوچک و بزرگ و اگر همدیگر را دوست داریم امسال شب یلدا را مجازی دورهم باشیم. هر ملاحظه‌ای در این بیماری در چارچوب پذیرایی و دورهم نشینی حتی در حد چند دقیقه نیز می‌تواند به انتقال این بیماری منجر شود. با رعایت اصول از جان خانواده و عزیزان و سالمندان گرانقدرمان محافظت کنیم.