سقوط آزاد اقتصاد سینمای ایران

سینماها در سال ۹۸ و با وجود اینکه از فروش اسفندماه محروم بودند، حدود ۳۰۰ میلیارد تومان فروختند؛ رقمی که انتظار می‌رفت با توجه به تاسیس و ترمیم چندین پردیس ممتاز در تهران و کلانشهرها و البته رشد محسوس قیمت بلیت، برای سال ۹۹ به ۵۰۰ میلیارد تومان برسد تا زمزمه‌های صنعتی شدن سینمای ایران، حرفه‌ای‌تر از هر زمان دیگری به‌گوش برسد.

 

روزنامه «فرهیختگان» در ادامه نوشت: اما یک میهمان ناخوانده، تمام این معادلات را به هم ریخت. کرونا آمد و سینماهای سراسر کشور را در سال ۹۹، حدود هفت‌ماه تعطیل کرد تا آن ۵۰۰ میلیاردی که همه انتظارش را داشتند، به کمتر از ۵۰ برابر خود یعنی ۱۰ میلیارد تومان تقلیل یابد. در سال سیاه و کرونازده ۹۹ هم سینماها تعطیل بودند و هم فیلمی در چنته نبود تا به‌واسطه آن، مردم به سینماها بروند.

 

سینماهای سراسر کشور، پس از حدود چهارماه تعطیلی از اوایل تیرماه گشایش یافتند، اما هنوز سه‌هفته از این گشایش نگذشته بود که با فرارسیدن موج دوم کرونا دوباره تعطیل شدند و درست از این زمان به بعد بود که اخبار گاه‌وبیگاه بازگشایی‌ها، دیگر برای برخی سینماداران فرقی نمی‌کرد، چون آنها ترجیح دادند در سایه چندبرابری شدن قیمت مواد خام مصرفی خود، اصلا سینماهایشان را باز نکنند. در ۶ ماهه دوم، اوضاع تعطیلی سینماها بی‌سروسامان‌تر هم شد. موج وحشتناکی را در آبان تجربه کردیم که دامنه آن تا آذر و دی هم کشیده شد. بسیاری از سینماها تعطیلات ۱۰ روزه محرم را تا زمان جشنواره فجر ادامه دادند. برخی سینماها که تمام سال را تعطیل کردند و حتی اخباری مبنی‌بر تعطیلی همیشگی و تغییر کاربری آنها به‌گوش رسید. آنهایی هم که بنیه قوی‌تری داشتند، تنها برخی سالن‌هایشان را فعال کردند. چندصد نفر از کارکنان سینما طی سال پیش از کار بیکار شده و چون از بیمه درست‌وحسابی برخوردار نبودند یا باتاخیر مشمول بیمه بیکاری شدند یا اصلا نتوانستند مستمری دوران بیکاری خود را برقرار کنند.

این سال لعنتی، سیاهی خود را بر تمام ارکان سینما، از تولید و توزیع تا پخش و مخاطب گستراند تا بدترین سال سینمایی تاریخ ۱۲۰ ساله کشور رقم بخورد؛ سالی که متاسفانه در نبود حمایت‌های حداقلی از سوی مدیران، سخت‌تر شد تا هیچ‌خاطره خوشایندی از سال ۹۹ حداقل در ذهن سینمادوستان برجای نماند.

 

 

میانگین اکران فیلم درطول سال، چیزی حدود ۸۰ تا ۹۰ فیلم (بدون احتساب آثار گروه هنروتجربه) است. شاید اگر این پرسش را با سینمادوستان مطرح کنیم که در سال ۹۹ چه تعداد فیلم در سراسر کشور روی پرده رفتند؟ تعداد آن را ۱۰ تا ۲۰ فیلم عنوان کنند، اما خیلی جالب است که بدانید در سال ۹۹، ۸۹ فیلم روی پرده رفتند.

 

از این تعداد ۲۴ فیلم، آثار سینمای ایران بودند که به‌شکلی عمومی و برای نخستین‌بار روی پرده رفتند، ۲۸فیلم خارجی بودند، ۳۵ فیلم در گروه هنروتجربه و دو فیلم «متری شیش‌ونیم» و «آینه بغل» هم به‌صورت محدود نمایش داده شدند. بنابراین اگر مبنا را همان ۲۴ فیلم عمومی درنظر بگیریم، متوجه می‌شویم که در سال گذشته، چیزی حدود یک‌چهارم سال معمولی، فیلم نمایش دادیم و این تعداد فیلم هم حدود پنج تا ۶ ماه روی پرده رفت، بنابراین آن انتقاد جدی برخی سینماگران مبنی‌بر نبود فیلم برای رونق سینماها در سال ۹۹ چندان بیراه نیست. هرچند نباید از نگرانی‌ها و دغدغه‌های تهیه‌کنندگان و پخش‌کننده‌ها نسبت به نبود سیاست حمایتی درصورت اکران، به‌راحتی عبور کرد.

 

در سال ۹۹، سازمان سینمایی مشوق‌هایی ارائه داد که تقریبا هیچ‌یک از آنها برای صاحبان فیلم‌ها جذاب نبود و آنها را برای نمایش اثرشان تشویق نکرد. در مقابل شورای صنفی نمایش هم تمام تلاشش را انجام داد تا رضایت صاحبان آثار فیلم‌هایی که می‌توانستند تنور سینما را گرم کنند، به‌دست آورد، اما این شورا هم چندان موفق نبود. ببینید برای اکران نوروز ۱۴۰۰ با تمام مشوق‌هایی که ارائه دادند، به چه ترکیبی رسیدند. وقتی صاحبان فیلم‌ها در روزگاری که خبر از واکسیناسیون سراسری به‌گوش می‌رسد و ترس مردم از سینما رفتن در دوران کرونا تاحدودی ریخته، ریسک اکران نوروزی را به‌جان نمی‌خرند، آن‌وقت چگونه باید نسبت به نمایش فیلم‌های پرمخاطب در سال سیاه ۹۹ امید می‌بستیم؟

 

 

بلیت سینماها در سال ۹۹ درحالی با احتساب ۹ درصد ارزش‌افزوده و حق فنی پلتفرم‌های فروش به حوالی ۲۳ هزار تومان رسید که شاید بدترین هوادار سینمای ایران نیز هیچ‌گاه گمان نمی‌برد فروش یک سال سینمای ایران، ۹ میلیارد و ۹۷۷ میلیون و ۵۱۷ هزار تومان باشد.

 

خیلی جالب است که بدانید این رقم حدودا ۱۰ میلیاردی، از محل فروش ۸۹ فیلم به‌دست آمده است که یک‌سوم آن متعلق به فیلم «شنای پروانه» است. فیلم «محمد کارت» در دوبار اکران طی سال قبل سه‌میلیارد و ۳۱۷ میلیون تومان فروش داشته است. به‌عبارتی، یک‌سوم کل فروش سال در اختیار یک فیلم قرار دارد و دوسوم دیگر از فروش ۸۸ فیلم به‌دست آمده است. به بیان دیگر، نمایش ۸۸ فیلم سینمای ایران در سال پیش به ۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان هم نرسیده است و از اینجا می‌توان عمق فاجعه را بهتر و روان‌تر متوجه شد.

 

در سال گذشته تنها چهارفیلم فروش‌هایی میلیاردی را تجربه کردند، ۹ فیلم فروش بالای ۱۰۰ میلیون تومان داشتند، ۸۰ فیلم زیر ۱۰۰ میلیون تومان و ۲۹ فیلم زیر یک میلیون تومان فروختند.

 

 

در سال سیاه ۹۹، ۶۷۳ هزار و ۴۵۳ نفر به سینما رفتند که از این تعداد، ۲۰۰ هزار و ۳۸۸ نفر آن مخاطبان «شنای پروانه» بودند، ۶۱ فیلم مخاطبان زیر هزار نفر داشتند، ۳۱ فیلم زیر ۱۰۰ نفر و پنج فیلم هم زیر ۱۰ نفر مخاطب به سینماها کشاندند.

 

تعداد مخاطبان تهرانی سینماها در سال گذشته، ۳۱۰ هزار و ۹۴۱ نفر و تعداد مخاطبان شهرستانی هم ۳۶۲هزار و ۵۱۲ نفر بود.

 

 

در بلبشوی اکران ۹۹، به آمارهای جالب‌توجهی می‌رسیم. در جدول فروش سالیانه، فیلم‌هایی که بیشتر و کمتر از میزان انتظار فروختند، کم نبودند.

 

به‌عنوان مثال «کانجورینگ ۲» (احضار) که محصول سال ۲۰۱۶ است و کمتر سینمادوستی است که این فیلم را ندیده باشد، در سراسر کشور حدود ۱۳ هزار و ۸۰۰ مخاطب داشت و با فروش بیش از ۱۹۶میلیون تومانی خود، هشتمین فیلم پرفروش سال گذشته شد. فیلمی که با دانلود از سایت‌های اینترنتی نمایش داده شد و از کیفیت خیلی پایینی هم برخوردار بود.

 

«منگی» که در گروه هنروتجربه روی پرده رفت، پرفروش‌ترین فیلم این گروه بود. نخستین ساخته «رسول کاهانی»، ۴۲۹۰ نفر را به سینماها کشاند و با ۵۶ میلیون تومان فروش، دوازدهمین فیلم پرفروش سال لقب گرفت. حال آنکه طی سالیان اخیر سابقه نداشته فیلمی از گروه هنروتجربه در این رده از جدول پرفروش‌ها بایستد.

 

«آنابل ۱» و «کانجورینگ ۱» هم به ترتیب ۴۱۰۰ و ۳۲۰۰ مخاطب داشتند و در رده سیزدهم و شانزدهم جدول فروش سال ۹۹ قرار گرفتند. بالاتر از «تنت»، «جوکر ۲۰۱۹» و «۱۹۱۷» که در رده‌های ۲۰، ۲۱ و ۲۶ قرار گرفتند.

 

«خروج» حاتمی‌کیا پس از یک دوره دوماهه اکران اینترنتی، به سینماها آمد و تنها ۵۲۶ مخاطب جذب کرد.

 

«نهنگ عنبر» با ۱۸ مخاطب، «متری شیش‌ونیم» با چهار و «آینه بغل» با تنها یک مخاطب، از عجایب اکران ۹۹ بودند که با وجود محدودیت اکران در چند سالن پایتخت، باز هم انتظار بیشتری از فروش آنها می‌رفت، مخصوصا اینکه بهای بلیت زمان نمایش این فیلم‌ها، نیم‌بها و کمتر از ۱۱ هزار تومان بود.

 

 

وزارت ارشاد در سال پیش حدود ۷۴۴ میلیارد تومان بودجه داشت که از این میزان ۲۱۰ میلیارد تومان آن به سازمان سینمایی اختصاص داشت. اینکه با توجه به سال عجیب کرونایی، چه میزان از این بودجه محقق شده، هنوز اعلام نشده است. اما قدر مسلم آنکه با جزئی‌نگری در بودجه سال گذشته سازمان سینمایی می‌توان به یک فهم کلی دست یافت.

 

قرار بود از این بودجه ۲۱۰ میلیارد تومانی، ۱۷ میلیارد تومان برای حمایت از ۲ جشنواره ملی و جهانی فجر اختصاص یابد. جشنواره جهانی فجر که کنسل و جشنواره ملی هم در مختصرترین حالت خود برگزار شد و توانست بخشی از بودجه محدود خود را از طریق بلیت‌فروشی حدودا چهارمیلیاردی خود به‌دست آورد. در خوشبینانه‌ترین حالت، شاید یک‌چهارم بودجه درنظرگرفته شده، خرج این دو جشنواره شده باشد. مگر آنکه مدیران جشنواره جهانی ادعا کنند دبیرخانه آنها در طول این یک‌سال فعال بوده و به آنها بودجه تعلق گرفته است.

 

قرار بود ۱۵ میلیارد از بودجه سازمان سینمایی به‌عنوان کمک، به موزه سینما، خانه سینما، فارابی و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و انجمن سینمای جوان برسد. ۲ میلیارد تومان برای تولید مشترک سینمایی با دیگر کشورها که طبیعتا محقق نشد. ۲۵ میلیارد تومان برای تولید آثار فاخر که باز هم به‌دلیل کمبود تولیدات و محدودیت‌هایی که وجود داشت، اختصاص داده نشد. ۱۳۳ میلیارد تومان برای عنوان کلی «کمک به گسترش سینمای ملی» و ۱۱ میلیارد تومان هم برای حمایت از سایر رویدادهای سینمایی، یعنی با جمع این دو سرفصل، حدود ۶۵ درصد بودجه در اشغال این دو بخش قرار داشته است.

 

با توجه به اینکه در سال ۹۹، تولیدات به پایین‌ترین سطح خود رسید و کارگردانان و تهیه‌کنندگان ترجیح دادند بخت خود را در شبکه نمایش خانگی بیازمایند و با توجه به اینکه جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی در سال ۹۹ یا تعطیل شده یا به مختصرترین و موجزترین حالت ممکن خود برگزار شدند، حتی با وجود محقق شدن نیمی از مبلغ بودجه سازمان سینمایی، باز شاهد آن هستیم که این مبلغ، تمام و کمال به این رویدادها اختصاص نیافته است، یعنی این رویدادها و سرفصل‌ها یا برگزار و اجرایی نشده‌اند یا درصورت برگزاری و اجرایی شدن با حداقل مبلغ به کار خود پایان داده‌اند.

 

 

با فرض اینکه نیمی از بودجه ۲۱۰ میلیارد تومانی سازمان سینمایی محقق شده باشد، مشخص است که بازهم این مبلغ نمی‌توانسته به رویدادها و جریان‌های سینمایی مورد حمایت سازمان سینمایی درطول سال ۹۹ تعلق گرفته باشد، بنابراین نزدیک‌ترین گمانه آن است که این بودجه برای خدمات رفاهی و حمایتی سینماگران اختصاص یافته باشد.

 

وزارت ارشاد و سازمان سینمایی در سال گذشته طی چندین نوبت آوانس‌هایی را برای فیلم‌های درحال اکران درنظر گرفتند، مانند حمایت مالی بلاعوض یا تخصیص وام‌های کم‌بهره. در همین مدت، تسهیلاتی را نیز به سینماداران اختصاص دادند، از اعطای کمک و تسویه‌حساب بدهی گرفته تا وام‌هایی با درصد پایین به‌ازای هر پرده؛ کمک‌هایی که البته رضایت سینماگران و سینماداران را به‌همراه نداشتند.

 

برای بدنه سینما هم این کمک‌ها از دو شریان تزریق شدند؛ یکی خانه سینما بود که این نهاد درطول سال قبل، یک بسته معیشتی میان برخی اعضای خود تقسیم کرد، یک عیدی ۵۰۰ هزار تومانی، تامین بخشی از هزینه بیمه تکمیلی و یک کمک رفاهی دیگر که بازهم بین تمام اعضا تقسیم نشد.

 

کمک اصلی اما از جانب صندوق اعتباری هنر تزریق شد. این صندوق توانست درطول سال قبل، دو کمک ۱۵ میلیون ریالی میان بیش از ۶۰ هزار عضو خود تقسیم کند که جمع آن ۲۴۰ میلیارد تومان می‌شود. ناگفته نماند که این مبلغ با رایزنی وزیر ارشاد و در قالب کمک سازمان برنامه و بودجه به صندوق اعتباری هنر اختصاص یافت و چیزی از بودجه سازمان سینمایی در آن دخیل نبوده است. پرداخت هزینه بیمه ۳ ماهه نخست سال اعضای صندوق نیز از بودجه این صندوق پرداخت شد و البته دیگر خدمات رفاهی در قالب بیمه که در ۶ ماهه نخست سال به اعضا ارائه شد.

بنابراین به‌نظر می‌رسد تمام کمک‌های سازمان سینمایی در سال ۹۹، به همان کمک‌های محدود بلاعوض به چند فیلم و سینمادار و البته وام‌های با درصد پایین به این قشر خلاصه شدند.

 

 

سازمان سینمایی که در دوره «حسین انتظامی» نهایت تلاش خود را برای شفافیت مالی از طریق انتشار منظم عملکردهای مالی نهادهای تابعه به خرج داده، حال باید عملکرد مالی خود در سال ۹۹ را منتشر کند.

 

طبق این عملکرد مالی است که مشخص می‌شود چه میزان از بودجه ۲۱۰ میلیاردی پیشنهادی وزارت ارشاد به این سازمان تخصیص یافته و همان بودجه اختصاصی، در چه بخش‌ها و زمینه‌هایی خرج شده است. انتشار این عملکرد مالی نشان می‌دهد که سازمان سینمایی در سال کرونایی ۹۹، تا چه میزان با تدبیر، نسبت به برداشتن موانع پیش‌روی سینماگران و سینماداران عمل کرده است.

 

در بهترین حالت اگر سازمان سینمایی توانسته باشد از این مبلغ ناچیز و محدود خود، به بهترین حالت بهره برده باشد و گام‌های خوبی در مسیر اختصاص مبالغی به بدنه سینما بردارد، آن‌وقت باز با این ناملایمتی مواجه است که نتوانسته طی این سال، خدمات مطلوبی را در قالب جذب کمک‌ها و بودجه‌هایی برای رفاه بدنه سینما انجام دهد. هرچند تنها ۲ فقره از این کمک‌ها در قالب رایزنی‌های فشرده با معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه برای اهالی صندوق اعتباری هنر اجرایی و عملیاتی شد که طی این دو فقره پافشاری‌های شخص وزیر در کار بود. حال آنکه سازمان سینمایی می‌توانست در مقام عالی‌ترین مقام اجرایی سینمایی کشور، گام‌های بلندی برای رفاه بدنه نه‌چندان زیاد سینما بردارد و از آلام آن بکاهد.

 

هرچند سال پیش با تلخی هرچه تمام‌تر برای سینماگران و سینمادوستان به‌پایان رسید، اما این مسیر همچنان ادامه دارد. نمونه‌اش همین قرمز شدن تهران و بسیاری از کلانشهرهای کشور است که سبب شده سینماها از صبح دیروز، حداقل برای دوهفته تعطیل شوند. عرصه اما همچنان برای محک سازمان سینمایی باز است و هنوز ۴ ماه تا پایان عمر دولت تدبیر و امید باقی مانده و این‌طور که از شواهد ماجرا پیداست، شروع پیک جدید کرونا حتمی بوده و این یعنی تعطیلات طولانی‌مدتی در انتظار سینما و سینماگران است.

 

حال آیا قرار است درِ تصمیم‌گیری سازمان سینمایی برای رفاه جمعیت محدود سینما در سال ۱۴۰۰ هم روی همان پاشنه سال ۹۹ که منجر به نارضایتی جمعی شد، بچرخد؟ در روزگار سخت‌ترشده سینماگران و سینماداران، آیا باز هم قرار است برگزاری جشنواره‌های ریز و درشت سینمایی بر خدمات رفاهی و معیشتی بدنه سینما رجحان داشته باشد؟ آیا این منطق، شرعا، اخلاقا و وجدانا پذیرفتنی است که بدنه سینما در مشکلات ریز و درشت غوطه بخورند و مدیریت، جشن‌هایی سینمایی را درطول سال برگزار کند؟

 

امیدواریم که حلاوت یک شفافیت واقعی در این ۴ ماه پایانی عمر دولت، به سینماگران و سینماداران برسد.