اگرطبقه متوسط در جامعه ایران زمين گير بماند شايسته ها رئيس جمهور نخواهند شد. اين طبقه آن گونه كه ارسطو مي گويد خود "شايسته فرمانروايي هستند" و اگر حذف شوند هيچ شايسته ای فرمانروا نخواهد شد.

عصر ایران؛ سجادبهزادي*- در ايران به زودي انتخابات ديگري از راه خواهد رسيد و هشتمین رئيس جمهوری كشور در سال ۱۴۰۰ معرفي خواهد شد. جريان اصلاحات در ايران كه از نظر شكلي در ميانه دهه ۷۰ ظهور كرد همواره براي ابراز وجود درانتخابات، جامعه هدف خود را طبقه متوسط قرار می داد.

اصلاح طلبان طبقه متوسط را اهرم های بوروکراتیک(دیوان سالارانه) و تکنوکراتیک(فن سالارانه) رشد و توسعه جامعه می دانستند تا از اين طريق مهم ترين گفتمان خود را كه توسعه سياسي بود به پيش ببرند.

اما واقعيت جامعه ايران مي گويد اين طبقه ديگر حال و روز خوبي ندارد و هيچ زماني مانند امروز زمين گير نبوده است. اگرخلاصه ترین ويژگي طبقه متوسط را همان كه در تعريف "وبر" آمده است بدانيم ، طبقه متوسط ايران ديگر سه ویژگی "قدرت، منزلت و ثروت(سطح متعارف)" را از دست داده است و در وضعیت بد معیشتی به سر می برد و خود را سرخورده و غیر موثر می بیند.

اين طبقه زماني كه حال و روز بهتري داشت بارها در بزنگاه هاي مختلف به كمك اصلاح طلبان در انتخابات آمد. حتي وقتي از طبقه متوسط خواسته شد از حسن روحاني كه يك اصول گراي ميانه رو است حمايت شود، باز اين طبقه خواسته اصلاح طلبان را اجابت كرد تا مانع از قدرت گرفتن تندروها شود.

براي همين است كه برخي گروه هاي سياسي از زمين گير شدن طبقه متوسط در فقر و نداري خوشحال هستند و اين وضعيت را در انتخابات پيش رو به نفع خود مي دانند. آنها می دانند در نظام های غیردمکراتیک، رشد طبقۀ متوسط می تواند هزینه ساز باشد.

طبقه متوسط امروز ايران ذهن درگيري دارد وديگر به نفع هيچ رويداد سياسي "ابتكار عمل" نخواهد داشت. ابتكارعمل نداشتن طبقه متوسط و زمين گير ماندن آن، اگر چه ممكن است خوشحالي كوتاه مدتي براي منافع برخي افراد و گروه هاي سياسي باشد اما خسراني بزرگ تر براي يك سيستم و جامعه است و حكايتي تلخ تر از يك انتخابات را به دنبال خود خواهد داشت.

اگر شرايط به گونه اي ادامه يابد كه رئيس جمهوري آينده نتواند يا نخواهد در تحقق سه عنصر " قدرت، منزلت و ثروت"براي طبقه متوسط تلاش كند بايد آينده اي تاريك تر را به انتظار بنشينيم.

پویایی و کنشگری سیاسی طبقه متوسط همواره برای بسیاری از کشورهای توسعه یافته محل اعتناء بوده است. تمام کشورهایی که در دنیا پیشرفت کرده اند، اعم از غرب، آسیا و حتی آمریکا لاتین عموماً طبقۀ متوسط دارند. گفته می شود "طی ۲۰ سال آینده حدود ۵۰۰ میلیون نفر در آسیا و آمریکای لاتین به طبقۀ متوسط اضافه می شوند. این کشورها به این نتیجه رسیده اند از نظر علمی تقویت طبقۀ متوسط ضامن پیشرفت یک کشور است.

بایدن رئيس جمهور جدید آمريكا نيز در مراسم تحلیف خود با اشاره به وضعيت اين طبقه درجامعه آمريكا گفت "ما باید طبقه متوسط آمریکا را زنده کنیم". بايدن مي داند كه اين طبقه، موتور محركه توسعه و توليد كشورش خواهد بود. او گفت "طبقه متوسط را دوباره خواهیم ساخت و پیشتازان عدالت و قدرت پارلمان (دموکراسی )خواهیم بود".

كشور چين نيز تنها در يك دهه گذشته از ۱۰۰ ميليون نفر از جمعيت خود فقرزدايي كرده است كه یک دستاورد بزرگ و بی سابقه در طول تاریخ فقرزدایی بشر محسوب می شود. اگر چه فقر زدايي در چين با امريكا متفاوت است و الزاما به معناي تحقق خواسته هاي مهم تر طبقه متوسط نيست اما همين كه ۱۰۰ ميليون نفر، آن گونه كه در گزارش خبرگزاری ها آمده است "دیگر هیچ نگرانی در مورد معیشت خود ندارند و از فرصت دریافت آموزش همگانی، خدمات پزشکی پایه، مسکن امن و آب آشامیدنی سالم و ایمن برخوردارند"، آغاز خوبي براي تحقق منزلت و ديگر آزادي هاي مورد نظر طبقه متوسط خواهد بود.

بر خلاف چين و بسياري از مناطق ديگر دنيا، در كشور ايران طي يك دهه گذشته، روزگار تلخي براي طبقه متوسط رقم خورده است. آمارها مي گويد "از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو، نرخ فقر در مناطق روستایی دو برابر شده و در مناطق شهری ۶۰ درصد رشد کرده است. این مساله سبب شده است حدود ۸ میلیون شهروند ایرانی که در طبقه متوسط دسته‌بندی می‌شدند، به "طبقه متوسط پایین" بروند.

*دانشجوي دكتري جامعه شناسي سياسي