عصرایران؛ رضا غبیشاوی (روزنامه نگار) - وزارت کشور بابت انتشار زودتر از موعد فهرست کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری، از خبرگزاری فارس شکایت کرده است. رئیس ستاد انتخابات هم گفته است این خبرگزاری باید بگوید این اطلاعات را از کجا آورده است. خبرگزاری فارس یک روز زودتر از وزارت کشور، این فهرست و خبر اصلی یعنی ردصلاحیت لاریجانی، جهانگیری و احمدی نژاد را منتشر کرد.

این شکایت و این مطالبه وزارت کشور برای افشای منبع به دلایل زیر نادرست است:

1- خبرگزاری فارس کار نادرستی انجام نداده بلکه یک روز قبل از انتشار رسمی اسامی کاندیداها، این فهرست را به دست آورده و به صورت غیررسمی، اسامی کاندیداهای تایید و رد صلاحیت شده را منتشر کرده است.

چرا شکایت وزارت کشور از خبرگزاری فارس نادرست است؟

این اقدام اگر از سوی نهادهای دولتی یا حکومتی صورت می گرفت وزارت کشور می توانست معترض شود اما این بار، یک خبرگزاری دست به این اقدام زده است. کار خبرگزاری و رسانه و خبرنگار هم همین است و باید اطلاعات با ارزش برای مخاطبان را سریع منتشر کند.

اگر رسانه و خبرگزاری این کار را انجام داده به وظیفه خود عمل کرده و شایسته تشویق در انجام وظیفه حرفه ای است نه بازخواست و تهدید و مجازات. تفاوت رسانه و دستگاه تبلیغاتی در این است که رسانه، اطلاعات با ارزش برای مخاطبان را منتشر می کند و دستگاه تبلیغاتی، براساس خواست مالک، اطلاعاتی را منتشر می کند.

2- فهرست منتشر شده از سوی خبرگزاری، صحیح بود در نتیجه در چارچوب انتشار اطلاعات نادرست قرار نمی گیرد. گرچه حتی اگر این فهرست هم نادرست بود وزارت کشور یا هر نهاد دولتی حکومتی حق شکایت نداشت زیرا انتشار خبر نادرست درباره مسائل حکومتی، در چارچوب مسائل حرفه ای رسانه ای قرار می گیرد و باعث کاهش اعتبار رسانه منتشر کننده و کاهش اعتماد مخاطبان به آن می شود و نیازی به شکایت و شکایت کشی حکومت/ دولت نیست.

3- براساس معیارهای جهانی، رسانه زیرمجموعه حکومت و دولت نیست حتی اگر در چارت اداری زیرمجموعه باشد؛ هزینه اش را حکومت دولت بپردازد و مدیرانش را منصوب کند.

رسانه چه دولتی و چه غیردولتی و خصوصی و عمومی، زیرمجموعه حکومت و دولت نیست (حتی اگر روزنامه، رادیو تلویزیون یا خبرگزاری دولتی / حکومتی و رسمی باشد) و حکومت و دولت نمی تواند به آن دستور بدهند و امر و نهی کنند.

رسانه از استقلال حرفه ای برخودار است و با استناد به این استقلال، باید در چارچوب قانون، اصول حرفه ای و اخلاقی و بی طرفی، اطلاعات را منتشر کند. کار رسانه، انتشار اطلاعات است و نه جلوگیری از انتشار.

حکومت و دولت می توانند نهادها و سازمان ها و کارمندان خود را بابت انتشار اطلاعات بازخواست کنند (البته شاید) اما به هیچ وجه نمی توانند با رسانه های دولتی و غیردولتی به مانند زیرمجموعه و کارمند خود برخورد کنند و آزادی آنها را به چالش بکشند و زیرسوال ببرند. می توان رسانه نداشت اما وقتی رسانه ای فعالیت می کند باید به چارچوب های آزادی و فعالیت حرفه ای و استقلال حرفه ای آن احترام گذاشت و این موارد را به رسمیت شناخت.

4- رسانه برای انتشار خبرهای خود می تواند از منبع مخفی (مشهور به منبع آگاه) استفاده کند. همان منبع که معمولا با "نخواست نامش فاش شود" به او اشاره می کنند. منبعی که وجود دارد اما به دلیل ترس و نگرانی، از انتشار عمومی نام و مشخصاتش خودداری می شود.

رسانه برای حفاظت از منبع خود، نمی تواند مشخصات خود را اعلام کند. فرض کنید کارمند اداره ای، اطلاعاتی را به خبرنگار رسانه ارائه کرده اما نگران است با انتشار نام و مشخصاتش، با او برخورد شود. در نتیجه رسانه نام منبع خود را فاش نمی کند. در این موارد گفته می شود که علاوه بر خبرنگار، دبیر سرویس و سردبیر هم باید مشخصات این منبع را بدانند اما آن را فاش نکنند تا آسیبی متوجه منبع نشود.

دیگران نمی توانند خواستار افشار نام منبع شوند یا از طریق شکایت، یک رسانه را برای افشای منبع خود تحت فشار قرار دهند زیرا این اقدام هم غیراخلاقی است و هم می تواند به نوعی سوء استفاده از قدرت باشد و هم اینکه منافع و جان منبع را به خطر می اندازد.

نمونه خودکشی یا مرگ مرموز دکتر "دیوید کلی" ( کارشناس و بازرس سلاح کشتار جمعی در وزارت دفاع بریتانیا) در سال 2003 از همین نمونه هاست. او به عنوان منبع آگاه / منبع مخفی با بی بی سی مصاحبه جنجالی می کند اما بعد از افشای هویتش، جنازه وی پیدا می شود.

داستان مرگ دکتر کلی به نقل از بی بی سی اینگونه است: "خبرنگار بی بی سی، در سال ۲۰۰۳ در گزارشی مدعی شد یک مقام بریتانیایی به او گفته که دولت بریتانیا در مورد گزارش سازمان های اطلاعاتی مبنی بر وجود تسلیحات کشتار جمعی عراق اغراق کرده و منبع مذکور حاضر به تایید خطر اتمی شدن عراق نشده است. گزارش بی بی سی بسیار جنجال برانگیز بود و موقعیت تونی بلر، نخست وزیر وقت بریتانیا را به خطر می انداخت؛ زیرا مهمترین دلیل حمله نظامی بریتانیا و آمریکا به عراق نگرانی از وجود سلاح های کشتار جمعی و خطر اتمی شدن عراق اعلام شده بود. اما بعد از اشغال عراق، هیچ اثری از سلاح های کشتار جمعی در این کشور به دست نیامد.

پس از آنکه دیوید کلی به عنوان منبع این خبر مورد ظن قرار گرفت، از سوی کمیته تحقیقاتی پارلمان احضار و با برخورد ناخوش آیندی از سوی یکی از نمایندگان هوادار تونی بلر روبرو شد. دیوید کلی در پی این جلسه و در روز پنجشنبه ۱۷ژوئیه سال ۲۰۰۳ منزل خود را برای قدم زدن روزانه ترک کرد و هرگز به خانه اش بازنگشت. جنازه او را یافتند و به عنوان خودکشی ثبت شد".

علاوه بر همه اینها، فشار بر رسانه برای افشای منبعش، نوعی اخلال در فعالیت آزاد و حرفه ای رسانه ای به شمار می رود. البته اشاره به این نکته نیز اهمیت دارد برخی رسانه ها ممکن است به عمد یا سهو، از منبع دروغین استفاده کنند که اصلا وجود ندارد تا شکل و شمایل یک خبر واقعی داشته باشد. البته دروغ گویی این نوع رسانه ها نیز به سرعت برای مخاطبان مشخص می شود و انگشت نما می شوند.

5- خبر، خون رسانه است. بهترین نوع خبر، خبر اختصاصی است. خبر اختصاصی را از منبع اختصاصی دریافت می کنند. با لو رفتن منبع یا افشای آن، روند تولید خبر دچار اختلال می شود و رسانه ضربه می خورد.

خبر دارای ارزش و اختصاصی، مخاطبان را به سمت رسانه های داخلی می کشاند و مرجعیت رسانه ای و اطلاع رسانی را به سمت داخل باز می گرداند. خبر اختصاصی و دارای ارزش، باعث تقویت رسانه می شود. تقویت رسانه های داخلی کار اشتباهی است؟

6- خبرگزاری فارس قبل از این چند روز قبل از گرانی بنزین در سال 98، دست به انتشار خبر اختصاصی و صحیح از برنامه دولت برای افزایش قیمت و سهمیه بندی بنزین زد.

در واکنش، دولت، منکر سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین شد (در حالی که واقعیت داشت) و برنامه گرانی و سهمیه بندی بنزین را به تاخیر انداختند.

در آن ماجرا هم مقامات دولتی در اقدامی نادرست، با شکایت قضایی از خبرگزاری فارس، این مجموعه و خبرنگار آن را مجبور به افشای منبع خود کردند. در حالی که مدتی بعد با اقدام بسیار نادرست دولت در گرانی و سهمیه بندی بنزین بدون اطلاع رسانی قبلی، یکی از فاجعه بارترین حوادث تاریخ ایران روی داد و برای چند هفته سراسر ایران دستخوش اعتراض خشونت بار و کشته شدن شمار زیادی از افراد شد (معروف به حوادث آبان 98). اگر قبل از گرانی بنزین، دولت یا رسانه ها اطلاع رسانی می کردند قطعا با چنین فاجعه ای روبه رو نمی شدیم.

7 - با وجود انتقاداتی به فعالیت خبرگزاری فارس اما باید از اصل انتشار اطلاعات و جلوگیری از اخلال دولت / حکومت در انتشار خبر و فعالیت رسانه ای حمایت کرد.