عصر ایران؛ محسن ظهوری - بقایای یکی از مهم‌ترین کشتی‌های ایران در موزه دریا و دریانوردی خلیج‌فارس بوشهر باقی مانده. بقایای پرسپولیس؛ نخستین ناو جنگی مدرن ایران که سال‌ها در خلیج‌فارس شناور بود. ناوی که توسط ناصرالدین‌شاه از اروپا خریداری شد. داستان این ناو را در این قسمت از «ایران به روایت آثار» ببینید.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در قسمت قبل منتشر شد:

ایران به روایت آثار؛ قسمت پنجاه‌ودوم: گنبد علویان

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پرسپولیس از «اِی جی وایزِر» خریداری شد؛ کارخانه بزرگ کشتی‌سازی آلمان در بندر بِرِیمِن. مسئول خرید این فرد بود: «مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله» که برای درمان بیماری به آلمان رفته بود.

سال ۱۲۶۳، پرسپولیس ناو جنگی مدرن مجهز به توپ‌های خودکار، بندر بریمن را ترک کرد و دو سال بعد به بوشهر آمد؛ سال ۱۲۶۵ خورشیدی. قیمت تمام شده آن ۹۰ هزار تومن شد و ناصرالدین‌شاه ۱۲ هزار تومن هم برای مخارج كشتي در نظر گرفت که رقم بسیار بالایی بود. اما برای شاه ایران ارزش داشت. او مدت‌ها بود که می‌خواست برای ایران نیروی دریایی شکل دهد؛ از زمانی که نخستین صدراعظمش امیرکبیر این فکر را در سر او انداخت.

امیرکبیر برای مبارزه با برده فروشي، ایجاد امنیت در آب‌های ایران و کنترل بندرعباس و خارج کردن آن از دست شیوخ مسقط، نیاز داشت تا نیرویی قوی در آب‌های جنوبی ایران داشته باشد. ایران، پس از نادرشاه افشار و از بین رفتن نیروی دریایی او، توان مقابله با دشمن را در خلیج‌فارس از دست داده بود. آقامحمدخان قاجار پس از آن‌که شاه عمان جزاير و بنادر گوادر، قشم، هرمز و چابهار را اشغال كرد، مجبور شد تا با انعقاد قراردادي مناطق ياد شده را به همراه بندرعباس، هنگام و ميناب به مدت ۷۵ سال به مبلغ ۶۰۰۰ تومان به عمان اجاره دهد.

امیرکبیر می‌خواست این شیوه را تغییر دهد، پس به بریتانیا پیشنهاد خرید یک کشتی جنگی داد که آن‌ها به‌خاطر ترس از نفوذ ایران در خلیج‌فارس رد کردند. با مرگ امیرکبیر اجرای این کار تا مدتی به عقب افتاد؛ تا سالی که پیشنهاد خرید کشتی پرسپولیس به آلمان داده شد.

ناصرالدین‌شاه روابط با آلمان را از ده سال قبلش آغاز کرده بود. او آلمان را نیروی سومی می‌دانست که می‌تواند در مقابل بریتانیا و روسیه در ایران قرار بگیرد. شاه در نخستین سفرش به اروپا با آلمان عهدنامه «مودت، تجارت و دريانوردي» امضا کرده و همراه با بیسمارک صدراعظم آلمان از كارخانه اسلحه‌سازي كروپ در شـهر «اِسِن» بازديد كرده بود. یک سال قبل از ورود پرسپولیس به ایران، سفارت‌خانه‌های دو کشور هم راه‌اندازی و روابط به اوج رسیده بود.

ورود ناو جنگی پرسپولیس این امید را در شاه قاجار زنده می‌کرد که شاید بتواند در برابر دخالت‌های نیروی دریایی انگلیس و تجاوزهای کشورهای عربی جنوب خلیج‌فارس ایستادگی کند؛ اما نشد. این ناو نهایتا توانست یاغی‌ها را سرکوب و قاچاق را کنترل کند. بندر لنگه را آرام و قاچاق اسلحه در جاسک را از بین ببرد.

پرسپولیس با پرسنل آلمانی به ایران آمده بود. کشتی بخار ۶۷ و نیم متری با قدرت ۴۴۰ اسب بخار که می‌توانست سرعت ناو را به ۱۰ گره دریایی برساند؛ یعنی ۱۹ کیلومتر در ساعت. ۴ توپ کروپ آماده شلیک بر عرشه داشت و دو توپ برای مراسم تشریفات. اما خرج کشتی زیاد بود. در ۱۶ سال اول، تکنسین‌های آلمانی خود تعمیرات کشتی را انجام می‌دادند اما قرار شد اداره کشتی به دست ایرانیان بیفتد. «احمدخان دریابیگی» از سوی ناصرالدین‌شاه فرمانده نیروی دریایی نوین ایران شد و فرماندهی کشتی پرسپولیس را بر عهده گرفت. «ابراهیم دریایی» هم نخستین ناخدای کشتی شد و به این ترتیب پرسپولیس در ایران با خدمه ایرانی کار خود را آغاز کرد. حالا برای خزه‌زدایی و تعمیر سیستم بخار باید هر سال به بمبئی می‌رفت که خرج زیادی داشت.

با مرگ ناصرالدین‌شاه پرسپولیس همچنان همان وظایف قبلش را بر عهده داشت، اما کم‌کم هزینه‌های تعمیر آن قطع شد. «عباس دریانورد» به عنوان دومین ناخدای این کشتی حالا با ناوی حرکت می‌کرد که دیگر شکوه گذشته را نداشت. کشتی آن‌قدر فرسوده شده بود که نهایتا محور پروانه ناو شکست و در حوالی جزیره عباسک در نزدیکی بوشهر به گل نشست.

پرسپولیس فراموش شد. همان‌جا ماند تا اسقاطش کردند. اما بقایایش زیر آب بود و اقلا می‌توانست در موزه‌ای قرار بگیرد.

سال ۱۳۸۵ تصمیم گرفتند همین را عملی کنند. نيروي درياي ارتش آن را از آب بيرون كشيد و به موزه دريا و دريانوردي خليج‌فارس منتقل کرد. حالا از قدیمی‌ترین کشتی جنگی خلیج‌فارس همین باقی مانده؛ ته‌مانده‌ای از ناوی مقتدر که روزگاری در آب‌های جنوب ایران خودنمایی کرد.

بیشتر بخوانید:

تبدیل کشتی تجاری به ناو پهپاد بَر (عکس)

تماشاخانه