وقتی «شهید» با «شهید» فرق دارد!

دادگاه رسیدگی به پرونده پلاسکو برای تعیین میزان قصور یا تقصیر سازمان‌های مختلف در این حادثه باید همین روزها برگزار می‌شد اما برگزاری آن به زمان دیگری موکول شده و این تاخیر سابقه داشته است. این را برادر یکی از شهدای آتش‌نشان حادثه پلاسکو می‌گوید.

در آموزه‌های دینی، برای کسی که در راه امرار معاش خانواده‌اش بمیرد، ثواب مجاهد در راه خدا ذکر شده است. بر همین اساس، در افواه عمومی می‌گویند اگر کسی در راه کسب روزی حلال بمیرد شهید است. این تلقی البته صرفا یک برداشت در فرهنگ عامه است اما به هر حال نشان می‌دهد مفهوم «شهید» نزد مردم دایره بسیار گسترده‌تری نسبت به تعریف آن در قوانین و مقررات دارد.

آیین نامه تعیین مصادیق احراز شهید و ایثارگر مصوب ۲۴ اردیبهشت سال ۹۳، دو اصطلاح «شهید» و «در حکم شهید» را تعریف کرده و سپس مصادیق این دو را برشمرده است.

از چند سال قبل و با وقوع برخی حوادث تلخ برای نیروهای امدادی و سایر ارائه‌دهندگان خدمات عمومی یا بصورت کلی کارکنان غیرنظامی که در راه خدمت به مردم کشته شدند، اصطلاح «شهید خدمت» رواج یافت و این در حالی بود که چنین اصطلاحی در هیچ یک از قوانین نیامده است و صرفا از دید مردم این افراد «شهید» بودند.

بهمن ۹۶ جمشید تقی‌زاده معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌های وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پی وقوع حادثه در نفتکش سانچی گفت: «شخص وزیر از سوی رئیس جمهوری تلاش بسیار کرد تا این عزیزان به عنوان شهدای خدمت تلقی شوند که به ثمر نشست و ۳۰ نفر ایرانی از بین ۳۲ خدمه کشتی به عنوان شهدای خدمت تلقی شدند.»

از طرفی شامگاه ششم فروردین ۹۸ قایق حامل نیروهای مردمی که برای جلوگیری از نفوذ سیلاب به شهر گمیشان تلاش می‌کردند، واژگون شد و شش نفر از جهادگران جان باختند که در این مورد نیز با موافقت رهبر معظم انقلاب، این نیروهای جهادی جانباخته «شهید خدمت» محسوب شدند.

در این میان، آتش‌نشان‌های پلاسکو یکی از اولین گروه‌هایی بودند که مردم آنان را «شهید» خواندند. پزشکان و کادر درمان نیز که جان خود را در راه مبارزه با کرونا از دست می‌دهند گروه دیگری هستند که از نگاه مردم شهیدند و محیط‌بان‌هایی هم که در درگیری‌های مسلحانه کشته می‌شوند در افکار عمومی شهید به حساب می‌آیند.

از بین این سه گروه، اوضاع گروه پزشکان و کادر درمان در این زمینه از همه بهتر است. در همان ماه‌های آغاز بحران کرونا، شورای عالی امنیت ملی در مصوبه‌ای اجازه داد تا پزشکان، پرستاران و سایر اعضای کادر درمان که در جریان مداوای بیماران بر اثر کرونا از بین می‌روند زیر پوشش بنیاد شهید قرار بگیرند. بر همین اساس در ستاد ملی مدیریت کرونا کارگروهی برای بررسی پرونده موارد فوت کادر درمان به دلیل ابتلا به کرونا تشکیل شد که وزارت بهداشت، سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور استخدامی و بنیاد شهید عضو آن هستند. این کمیته تعیین می‌کند که کدام فوت‌ها طبق ضوابطی که برای شهید محسوب شدن تعیین شده اتفاق افتاده است.

۳ خرداد سال گذشته از از سوی ستاد کرونا، آیین‌نامه اختصاصی تعیین مصادیق و امتیازات شهید خدمت به تصویب رسید و «شهید خدمت» اینگونه تعریف شد: «افرادی از کادر درمانی مشمول هستند که در بازه زمانی شروع تا خاتمه فراگیری بیماری کرونا در بیمارستان‌های تعیین‌شده از سوی وزارت، مستقیما درگیر با درمان مبتلایان به بیماری بوده و جان خود را در مقابله با آن از دست داده یا می‌دهند.»

آقای نوروزی دبیر کمیته تشخیص شهدای خدمت و مدیرکل منابع انسانی وزارت بهداشت در آخرین مصاحبه خود درباره تعداد پرونده‌های رسیده گفته است که تعداد «شهدا»ی احرازشده توسط این کمیته ۱۶۸ نفر است؛ در حالی که آمار دقیق از تعداد اعضای کادر درمان که در نتیجه ابتلا به کرونا از دنیا رفته‌اند ارائه نشده است و بیش از ۲۹۰ پرونده برای احراز شهادت به کمیته تعیین مصادیق رسیده است که بعضی از آنها به گفته وزارت بهداشت به دلیل نقص مدرک و برخی به دلیل اینکه برای کمیته مسجل نشده که جانباخته در مسیر «مبارزه با کرونا» از بین رفته یا به دلیل دیگری به کرونا مبتلا شده است، به بنیاد شهید ارجاع نشده است.

اما وزارت بهداشت در این‌باره چه می‌گوید؟ می‌گوید «تنها کسانی شامل معرفی به بنیاد شهید برای برخورداری از خدمات و عنوان شهید می‌شوند که ثابت کنند در جریان درمان مبتلایان به کرونا در بیمارستان‌ها مبتلا شده و درگذشته‌اند»؛ بنابراین اگر پزشکی در مطب خودش یا در بخشی غیر از بخش بستری و رسیدگی به بیماران مبتلا به کرونا بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده باشد در شمول شهدای کادر درمان قرار نمی‌گیرد و یک جانباخته است مثل باقی جانباختگان کرونا.

درباره محیط‌بانان، ماجرا کمی متفاوت است. در آیین‌نامه احراز مصادیق شهادت آمده است که افرادی که حین حفاظت از محیط زیست مورد هجوم دشمن و گروه‌های معارض قرار بگیرند و در اثر درگیری کشته شوند شهید محسوب می‌شوند. بر این اساس اگر قتل محیط‌بان توسط «دشمن یا گروه‌های معارض» انجام نشده باشد، بازماندگان او نمی‌توانند از مزایای پوشش بنیاد شهید استفاده کنند. همچنین با وجود اینکه آیین‌نامه احراز مصادیق، «ترور»شدن را یکی از مصادیق شهادت به حساب می‌آورد، محیط‌بان‌هایی که در محلی غیر از محل کار توسط شکارچیان «ترور» می‌شوند شهید محسوب نمی‌شوند. البته یگان محیط زیست می‌گوید «در حال حاضر رابطه خوبی بین یگان محیط زیست و بنیاد شهید برقرار است و پرونده‌های جدید و قدیمی بسرعت در ردیف رسیدگی جهت احراز شهادت قرار می‌گیرند». محیط زیست از ارائه شماره تماس یا اسامی خانواده‌های محیط‌بان‌هایی که در پروسه احراز شهادت دچار مساله‌اند خودداری می‌کند.

وضعیت آتش‌نشان‌هایی که در جریان حادثه کشته می‌شوند حتی از این هم بغرنج‌تر است. در حالی که تقریبا اسامی تمامی گروه‌های شغلی و دیگرانی که به طریقی ممکن است مشمول خدمات و پوشش بنیاد شهید باشند در آیین‌نامه تعیین مصادیق آمده است، مشاغل خدمات عمومی مثل آتش‌نشانی حتی مورد اشاره هم قرار نگرفته است. بیشترین بحث درباره واردشدن آتش‌نشان‌ها به شمول پوشش بنیاد شهید بعد از آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو و از بین رفتن ۱۶ آتش‌نشان در جریان سقوط این ساختمان مطرح شد اما حتی پیش از آن در حادثه قطار نیشابور هم به آتش‌نشان‌هایی که در جریان اطفای حریق جان خود را از دست داده بودند عنوان شهید داده شده بود. با این حال شهدای آتش‌نشان تا به حال تحت پوشش بنیاد شهید قرار نگرفته‌اند.

تعداد کشته‌های خانواده آتش‌نشانی در سراسر کشور بیش از ۶۰ نفر تخمین زده می‌شود. در تهران جواد ملکی سخنگوی سازمان آتش‌نشانی می‌گوید اقلا ۴۳ نفر آتش‌نشان تا به حال جان خود را از دست داده‌اند که بعد از پیگیری‌های مطبوعاتی بازماندگان، آتش‌نشانان پلاسکو مشمول عنوان «شهید خدمت» شدند و پیش از آن حتی از پوشش همین عنوان هم محروم بودند.

ظاهرا آیین‌نامه تعیین مصادیق شهدای خدمت و انواع خدماتی که سازمان‌ها می‌توانند به آنها ارائه دهند توسط دولت تدوین و ابلاغ نشده است و در حال حاضر هر سازمانی به فراخور امکانات خودش خدمات متفاوتی را به «شهدای خدمت» سازمان خودش ارائه می‌دهد. تفاوت خدمات و امکاناتی که خانواده‌های شهدای خدمت می‌توانند دریافت کنند با چیزهایی که خانواده‌های تحت پوشش بنیاد شهید از آن برخوردارند، چشم‌گیر است.

آقای سلطانی برادر حسین سلطانی یکی از آتش‌نشان‌های جانباخته در حادثه پلاسکو در این‌باره می‌گوید: «در حالی که اقلا یک نفر از خانواده کسانی که شهیدشان تحت پوشش بنیاد شهید است می‌توانند به استخدام رسمی دولت در بیایند، این موضوع برای خانواده شهدای خدمت صدق نمی‌کند. خانواده شهدای بنیاد از مزایای ارتقای شغلی شهیدشان برخورد می‌شوند و این افزایش حقوق را دریافت می‌کنند اما شهدای خدمت ارتقا نمی‌گیرند. مساله خانواده‌ها در حال حاضر این است که ایثار عزیزان ازدست‌رفته‌شان مورد توجه قرار بگیرد نه اینکه تنها یک مراسم سالگرد که آن هم به همت خود سازمان آتش‌نشانی برگزار می‌شود تمام احترام و ارزشی باشد که برای عزیزان ازدست‌رفته ما قائلند. درباره پوشش بنیاد شهید به ما می‌گویند که سازمان آتش‌نشانی و شهرداری باید از شورای تامین استان بخواهند که شهدای ما را به عنوان شهید به بنیاد معرفی کند. سازمان و شهرداری هم می‌گویند که این نامه را ارسال کرده‌اند و درخواست را به شورای تامین استان تهران ارائه کرده‌اند اما شورای تامین مساله را پیگیری نمی‌کند. اینها همه در حالی است که دادگاه برای تعیین حدود قصور و تقصیر سازمان‌های مختلف در حادثه پلاسکو هم هنوز برگزار نشده و مدام به تاخیر می‌افتد.»

از طرفی بهمن ۹۶ سیدمهدی شمس نیک مسئول ایثارگران آتش‌نشانی تهران با اشاره به اصطلاح شهید خدمت و تسهیلاتی که به او تعلق می‌گیرد، گفته بود: «شهید خدمت در حال حاضر به این معناست که شهید می‌تواند در قطعه شهدا به خاک سپرده شود و بنیاد شهید درباره او فقط مجوز این کار را دارد. هیچ اقدام قانونی در مورد شهدای خدمت مثل شهدای ایثارگر انجام نمی‌شود.»

در آذر ۹۶ نیز معاون حقوقی و امور مجلس بنیاد شهید و امور ایثارگران درباره تفاوت شهدای خدمت و شهدای جنگ تحمیلی توضیح داده بود: «خانواده شهدای خدمت بر اساس قانون تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار نمی‌گیرند و تسهیلات، کمک‌ها، حقوق و مزایای در نظر گرفته شده برای این عزیزان از سوی سازمان‌های محل خدمت شهید در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد.»

سعید عندلیبی اضافه کرده بود: «اگر مجلس شورای اسلامی تعریف قانونی شهید را اصلاح کند یا تبصره‌ای به ماده قانونی مربوط به مصادیق شهید اضافه کند که بر اساس آن آتش‌نشانان جانباخته در حین خدمت از جمله شهدای آتش‌نشان در حادثه پلاسکو را مشمول مصادیق ایثارگر تلقی کند و آن را به تصویب برساند، بنیاد شهید و امور ایثارگران مکلف به اجرای آن و تحت پوشش قرار دادن خانواده این عزیزان است اما در حال حاضر بدون محمل قانونی و مصوبه مجلس شورای اسلامی، بنیاد برای تحت پوشش قرار دادن خانواده این عزیزان اختیار قانونی را ندارد.»

چندی پیش رئیس و معاون امور اجتماعی سازمان برنامه و بودجه اعلام کردند که مشکلی برای افزایش بودجه بنیاد شهید برای تواناترشدن این سازمان در پوشش تعداد بیشتری از کشتگان حوادث ندارند اما علم‌بلادی مدیرکل پذیرش و امور اداری بنیاد می‌گوید مساله این نهاد برای پوشش دیگران از جمله خانواده‌های آتش‌نشان‌ها یا محیط‌بان‌ها مساله بودجه نیست بلکه «آیین‌نامه مصوب دولت در مورد تعیین مصادیق شهید و ایثارگران صراحت دارد که اصولا تعیین اینکه چه کسی شهید است به عهده بنیاد شهید نیست و علاوه بر مصادیقی که در آیین‌نامه به آنها اشاره شده، این شورای تامین استان‌هاست که تعیین می‌کند چه کسانی می‌توانند زیر پوشش بنیاد قرار بگیرند تا بنیاد پرونده آنها را پذیرش کند و ارائه خدمات به آنها را انجام دهد».

بیشتر بخوانید:

ثبت اسامی ده‌ها شهید ایرانی در عراق

اطلاعیه بنیاد شهید درباره آزمون استخدامی فرزندان شهدا و جانبازان

ناگفته‌های تنها محیط بان قطع عضو کشور

تماشاخانه

کشف یک روستای ۶ هزار ساله در منطقه ۲۰ تهران / اسکلت یک دختر ۱۶ ساله با جمجه‌ای عجیب هم پیدا شد که کف خانه دفن شده بود (فیلم)