موضوع تکراری حجاب/ عباس عبدی

مسأله این است که راه‌حل مسایل اجتماعی لزوماً در قانون‌نویسی و برخورد انتظامی نیست، برخی از مسایل با این سیاست‌ها بدتر می‌شوند که بهتر نمی‌شوند.

عباس عبدی در روزنامه اعتماد نوشت: متأسفانه در جامعه ما گفتگوهای سازنده و منطقی برای حل مسایل اجتماعی وجود ندارد، و به طور معمول یک یا هر دو سوی موضوعات اجتماعی علاقه دارند که مسایل را حیثیتی و جنجالی کنند و اجازه ندهند که موضوع از طریق شایسته و منطقی به بحث گذاشته شود. مسأله اندازه و حدود حجاب از این نوع است.

ماجرای زدن اسپری فلفل به یک خانم و همسر و کودکش به خاطر حجاب، و سپس تیراندازی به مرد و اصابت گلوله به او، بازتاب گسترده‌ای داشت، حتی دیدم که بخشی از نواصول‌گرایان نیز از این رفتار ناراحت شده بودند. در این یادداشت می‌کوشم که از حیث جامعه‌شناسی حقوقی و فهم مسأله جرم و تفاوت آن با سایر رفتارها به موضوع حجاب بپردازم، بلکه کمکی به فهم بهتر آن شود.

تا به حال چند نفر از شما شنیده‌اید که کسی مرتکب دزدی یا قتل شود، و پلیس با او برخورد کند، سپس او طلبکارانه به پلیس اعتراض کند و داستان خود را برای همه تعریف نماید و اغلب شنوندگان نیز با او همدردی و همراهی کنند؟ تقریبا هیچ. ولی این اتفاق در باره حجاب رواج دارد. بسیاری از زنان تجربه زیسته خود را در کشور و تهران و رفتن به پاسگاه وزرا یا برخورد با گشت ارشاد یا افراد عادی و ماموران امر به معروف می‌نویسند و همدلی دیگران را نیز کسب می‌نمایند.

طبق قانون هم بی‌حجابی جرم است و هم سرقت و قتل، پس چرا مردم در برابر این دو فعل، دو واکنش مغایر یکدیگر بروز می‌دهند. پاسخ این است که برای جرم دانستن یک فعل، منع و مجازات قانونی لازم است، ولی کافی نیست. شرط دیگر این است که قریب به اتفاق مردم نیز آن فعل را جرم بدانند و مرتکبین آن را محکوم و‌ طرد کنند. بعید است که حتی یک در هزار مردم، قتل و سرقت را جرم ندانند و خواهان مجازات مرتکب آن نشوند، یا قاچاق مواد مخدر را اغلب مردم جرم می‌دانند، ولی نظرسنجی‌ها و رفتار عمومی مردم نشان داده است که اکثریت قاطع معتقد به برخورد قانونی یا تلقی مجرمانه از بی‌حجابی نیستند.

نه به این علت که لزوماً به حجاب اعتقادی ندارند، بلکه به علت فلسفه جرم مخالفت می‌کنند، اتفاقاً حتی بسیاری از زنان چادری، خواهان حق انتخاب پوشش در حد متعارف هستند، و گمان می‌کنند که این‌گونه اجباری شدن حجاب معنای انتخابی بودن پوشش آنان را تغییر داده است، و حتی برخی از خانم‌ها به همین علت در پوشش خود تجدید نظر کرده‌اند. همچنین مردم بسیار اندکی مرتکب عملی که جرم است می‌شوند در حالی که نقض ماده مربوط به حجاب از سوی حداقل نیمی از زنان مشاهده می‌شود.

اینجا باید در باره تفاوت میان گناه و جرم نیز توضیح داد. برای نمونه از نظر فقهی ترک بسیاری از واجبات مثل نماز و روزه و حج و... گناه است، ولی دولت‌ها کسی را برای این موارد مجازات نمی‌کنند، یا حتی بنا به فتوای بسیاری از آقایان گذاشتن ریش واجب یا احتیاط واجب است، تقریباً مثل حجاب است (با اندکی تفاوت)، ولی چرا با زدن ریش چنین برخوردی که با حجاب می‌شود، را شاهد نیستیم؟ مثل طالبان که داشتن ریش را الزامی می‌کند.

به طور قطع نسبت به اصل و اهمیت عبادات مزبور مثل نماز، بیش از حجاب اتفاق نظر است بویژه آن که در مورد جزییات حجاب تفاوت‌ها زیاد است، و جالب اینکه ماده قانونی مربوط به حجاب نیز، جامع فتاوای شرعی نیست و زنان غیر مسلمان را نیز شامل می‌شود.

واقعیت این است که جامعه ایران مثل برخی دیگر از جوامع اسلامی نسبت به حجاب زنان حساسیت دارد ولی نه به شیوه و اندازه‌ای که در قانون آمده است، این حساسیت یک امر عرفی است. در پاکستان هم که چنین قانونی ندارد، این نوع حساسیت را می‌بینیم و زنان نیز به طور معمول مراعات می‌کنند، ولی در ایران به علت برخوردهای رسمی نامتعارف، همین حساسیت نیز ضعیف شده است.

جرم به افعالی گفته می‌شود که نظم یا عفت عمومی را خدشه‌دار کند، این حد از عدم رعایت ماده قانونی حجاب نه نظم اجتماعی را نقض می‌کند و نه عفت عمومی را که اساساً موضوعی عرفی است. اگر مسأله حکومت اجرای دستور شرع است که در این صورت باید قانون را به طور کامل و در همه جا و فقط برای زنان مسلمان اجرا کند و میان خانه و خیابان نیز فرق ذاتی ندارد.

بعلاوه نقض سایر واجبات و محرمات شرعی نیز باید مشمول مجازات شوند. دستورالعمل برای پوشش کارکنان دولتی نیز چاره کار نیست، زیرا بیرون از اداره به گونه دیگری رفتار خواهند کرد و این دوگانگی و ریا برای جامعه ما بدتر از هر رفتار دیگر از جمله عدم رعایت حجاب است.

این حد از کینه و نفرت ایجاد کردن برای موضوعی که خارج از مسأله نظم عمومی است، از عجایب حکومت‌داری است. تازه نه تنها به نتیجه نمی‌رسد، بلکه اثر معکوس هم دارد.

خود دانید.